فیلم‌ها می‌توانند انتقال‌دهنده فرهنگ گذشتگان به نسل کودک و نسل امروز باشند / تاثیرگذاری سینما در حوزه کودک و نوجوان چند وجهی است

مهسا بهادری: افزایش مهارت‌های شناختی در کودکان مثل مهارت‌های دیداریِ فضایی، یکی از ابعاد تاثیرگذار مثبت انیمیشن است اما تاثیر انیمیشن‌ها می‌تواند منفی نیز باشد. البته تاثیرات مثبت و منفی انیمیشن‌ها روی کودکان بیشتر از نوجوانان است چون در این دوره از زندگی کودک در حال آموزش اصول و شیوه‌های زندگی کردن است و قسمت عمده شخصیت او در حال شکل‌گیری است، به همین دلیل همانندسازی و الگوبرداری در این سنین باعث می‌شود که انیمیشن تاثیر بیشتری روی کودکان داشته باشد. البته قرار نیست تمام بار مسئولیت این ماجرا روی دوش انیمیشن‌ها باشد فیلم‌های سینمایی که درباره کودکان ساخته می‌شود هم به این ماجرا اشاره دارد و البته جشنواره‌هایی مانند جشنواره بین‌المللی فیلم کودک و نوجوان هم نقش پر رنگ‌تری در ایجاد این فضا دارند.

سینمای کودک، به دلیل آن که به کودکان، آینده و سرنوشت کشور ارتباط دارد، قدر و قیمت فراوانی دارد. فیلم کودک می‌تواند مهمتر از اسباب‌بازی‌ها، بازی‌های کامپیوتری و سایر صنایع فرهنگی و حتی کتاب باشد؛ چرا که کودکان امروز غالبا بصری هستند و وقتی بتوانند با شخصیت‌های مطرح در داستان فیلم همذات پنداری کنند، سبک زندگی و تفکر شخصیت محبوب خود را می‌پذیرند و پس از آن، بازی، کتاب، اسباب‌بازی، پوستر و سایر محصولات مرتبط با آن را مصرف می‌کنند. اما در این میان از طریق همین فیلم‌ها و جشنواره‌ها در حوزه‌های تخصصی می‌توان موارد و معضلات اجتماعی بسیاری را آسیب‌شناسی کرد و برای ارتقای سلامت جامعه از آن بهره گرفت، به همین بهانه هم به گفت‌وگو با سید حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران، سعید معدنی، جامعه‌شناس و کوروش محمدی، رئیس انجمن آسیب‌شناسی ایران پرداختیم. هر سه به اهمیت جایگاه سینمای کودک و نوجوان پرداختند و درباره جایگاه سینمای کودک و نوجوان و تاثیر گذاری آن هم توضیحاتی را ارائه می‌دهد.

فرهنگ چگونه به کودکان منتقل می‌شود؟

سعید معدنی، جامعه شناس درباره نحوه انتقال فرهنگ به کودکان گفت: «فرهنگ مخصوص انسان است و سایر موجودات فاقد فرهنگ‌اند البته برای برخی موجودات استثناهایی قائل می‌شوند، اما به‌طور کلی فرهنگ به انسان تعلق دارد. حتی برخی معتقدند که انسان حیوانی است با فرهنگ. اگر این را بپذیریم و هم‌چنین بپذیریم که فرهنگ یعنی آنچه که ما از بدو تولد تا لحظه مرگ یاد می‌گیریم؛ پس دوره کودکی دوره مهمی است. یعنی کودکان، فرهنگ ملی ما، تاریخ گذشته‌امان، ارزش‌هایمان، قهرمان‌هایمان، حماسه‌هایمان را در کودکی یاد می‌گیرند لذا فیلم کودک که می‌خواهد برای کودکان فرهنگ‌سازی کند می‌بایست آن عناصر اساسی فرهنگ یک جامعه را در نظر بگیرد. در حقیقت معتقدند که فرهنگ میراث قابل انتقال از نسلی به نسل دیگر است. فیلم‌ها می‌توانند انتقال‌دهنده فرهنگ گذشتگان به نسل کودک و نسل امروز باشند.»

این جامعه شناس در پاسخ به این سوال که آیا رویدادی به‌عنوان جشنواره کودک می‌تواند عهده‌دار تاثیرگذاری و انتقال فرهنگ باشد نیز گفت: «هر نوع جشنواره‌ای که بتواند در یک جا پدیده‌هایی را دور هم جمع کند، خودش یک اثر فرهنگی است و تاثیر فرهنگی می‌گذارد. یعنی وقتی شما می‌خواهید فیلم‌هایی که سازندگانشان پراکنده هستند را در یک جا گردآوری کنید، نوعی فرهنگ سازی و فرهنگ پروری است. به همین‌خاطر جشنواره‌ها هم به‌نوعی انتقال دهنده فرهنگ هستند. یعنی آن‌چه که در کشور ساخته شده را در یک جا گردآوری می‌کنند تا در معرض دید کودکان، نوجوانان و افراد میانسال و مسن قرارگیرد. به‌همین‌خاطر اگر از این تعریف نگاه کنید، نفس جشنواره هم یک پدیده فرهنگی است. خود جشنواره هم نوعی انتقال فرهنگ به جامعه است به این عنوان که زحمات انفرادی سازمان و افراد را گردآوری می‌کند تا بتواند یک فرهنگ سازی نوین انجام دهد. اتفاقا اگر این نوع جشنواره‌ها تکرار شوند و قسمت‌های ضعیفشان برطرف شود، می‌توانند در فرهنگ‌سازی جامعه خیلی موثر باشند.»

آسیب روانی به کودکان و جلوگیری از آن

کوروش محمدی درباره اهمیت سینما و جشنواره کودک توضیح داد: «جشنواره فیلم کودک و نوجوان فرصتی است ارزنده برای نظام تعلیم و تربیت و حوزه سینمایی کشور که بتوانند در پیوند باهم برای رشد و اعتلای نسل نوجوان ما باهم هم‌فکری و هم‌افزایی داشته باشند، نه این که این جشنواره این طور کار می‌کند بلکه می‌تواند فرصتی برای این اتفاق باشد.»

او در ادامه توضیح داد: «این جشنواره در دوره‌های گذشته ضعف‌هایی داشته، از جمله این که در حوزه‌های اجتماعی خیلی حضور نداشته، درآمد ارزی نداشته، اما امیدوارم که شهر جهانی یزد، که شهر میراث فرهنگی و هنر است و آن را شهر کریمان هم می‌گفتند بتواند حلقه‌های مفقوده جشنواره را پیدا کند. به‌نظرم این شهر قابلیت این را دارد که نقص‌های کوچک دوره‌های قبل را رفع کند و نکته مهم تر اینکه به کودکان ارزش و احترام بگذارد چون آن‌ها فرزندان و آینده سازان این سرزمین هستند هرقدر این جشنواره‌ها و برنامه‌ها موفق‌تر عمل کنند امید به آینده هم قطعا بیش‌تر خواهد شد.»

سینما و مطالبه‌گری اجتماعی 

سید حسن موسوی چلک درباره اهمیت سینما روی ارتقای سلامت روانی جامعه گفت: «یکی از حوزه‌هایی که می‌تواند روی ارتقای سلامت روانی و اجتماعی کودکان و نوجوانان نقش داشته باشد حوزه فرهنگی است که سینما و هنر هم بخشی از آن شمرده می‌شود در حوزه کودک سینما یک ظرفیتی است که می‌تواند نقش‌های مختلف ایفا کند. اهمیت این نقش‌ها بسیار بالا است و به همین دلیل هم به چند مورد از آن اشاره می‌کنم؛ وظیفه اول، بخشی از وظیفه سینما در حوزه کودک تهیه فیلم‌هایی است با ماهیت آموزشی و پیشگیری ساخته و اکران می‌شود، اما نکته قابل تاکید توجه به شرایط مخاطب است؛ گاهی اوقات برای کودکان فیلم و برنامه ساخته می‌شود و گاهی هم محتوا برای افرادی تولید می‌شود که با کودکان در ارتباط هستند، مثل والدین، مربیان، معلمان و بخش‌های دیگر پس نکته اولی که حائز اهمیت است مخاطب‌شناسی و ارائه محتوای درست است.»

او در توضیح نکته دوم گفت: «مسئله دوم نحوه پردازش به آسیب‌های اجتماعی در حوزه رسانه و هنر است و این کار روش جذابی است چرا که کار دیگر سینما می‌تواند ساخت مستندهایی خاص با رویکرد ایجابی باشد. ضمن اینکه این محتواها می‌تواند به صورت مستقیم یا غیر مستقیم، آن هم در زمینه فیلمنامه‌ها اعمال شود. اهمیت فیلمنامه در زمینه پرداخت به معضلات کودکان آنجایی است که نویسندگان خودشان موضوع فیلمنامه را بدانند و به قدر کافی به آن رویکردی که می‌خواهند به آن بپردازند، نزدیک و آشنا باشند و برای این کار هم لازم است حتما از انجمن‌ها، کارشناسان، خبرگان، پژوهشگاه‌ها و افراد متخصص کمک بگیرند و برای مشاوره صحیح یک تیم از افراد متخصص داشته باشند، این گروه باید وجود داشته باشد چون معضلات چند وجهی است و باید به همه ابعاد آن پرداخته شود.»

این کارشناس درباره روش‌های مطالبه‌گری از سینما توضیح داد: «مسئله سومی هم وجود دارد و آن این است که اگر می‌خواهیم از ظرفیت سینما استفاده کنیم، باید به صورت مستقیم و غیر مستقیم این مطالبه‌گری و پرسش‌گری انجام شود. چون حوزه سینما و از اساس فرهنگ و هنر به قدری وسیع است که می‌توان از تمام ظرفیت‌های آن حالا، جشنواره باشد یا هر رویداد دیگر استفاده کند و شرایط را بازگو کرد.»

رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران درباره ساخت فیلم‌های هشداردهنده و پیشگیرانه و اهمیت آن در سینما توضیح داد: «مورد چهارمی هم که اهمیت دارد این است که خیلی از مواقع سینما و رسانه می‌تواند مستندها یا فیلم‌های هشداردهنده و پیشگیرانه مثل مجبوریم، متری شیش و نیم، حوض نقاشی و... ساخته شود که با در راستای مطالبه‌گری عمل می‌کنند یا در راستای هشدار دادن و نکته مهم سینما هم همین است که سینما گاهی می‌تواند هشدار دهنده باشد، گاهی پیشگیرانه و گاهی هم راهکاری برای بهبود شرایط به صورت مستقیم یا غیر مستقیم ارائه دهند.»

او در پایان و درباره تاثیر سینما روی کودکان گفت: «تاثیرگذاری سینما در حوزه کودک و نوجوان چند وجهی است و نباید سینما و جشنواره‌های این چنینی را صرفا به چشم سرگرمی نگاه کرد و به راحتی از آن عبور کرد.»

245245