ماسوله ثبت جهانی نشد!
زنگ خطر برای میراث تاریخی و فرهنگی ایران با عدم ثبت جهانی ماسوله در یونسکو به صدا درآمد.
حادثه تلخ عدم ثبت ماسوله در یونسکو، زنگ خطری برای میراث تاریخی کشور محسوب می‌شود. براساس روایتی رسمی، سه مولفه اصلی عامل مهم در نادیده گرفته شدن میراث تاریخی ایران در سطح جهانی شده است که در ابتدا باید آسیب‌شناسی شود و پس از آن اقدامات راهبردی در جهت رفع آنها صورت گیرد. نخست ضعف در برنامه‌ریزی سیاستگذاران، ناکارآمدی و عدم ساختار مشخص در بدنه متولی میراث کشور باعث شده، ایران که صاحب یکی از بزرگ‌ترین میراث فرهنگی در جهان است، تاکنون، نتواند آنچنان که شایسته میراث فرهنگی و تاریخی کشور است، در سطح جهانی معرفی شود. عامل دوم خطر میراثی را باید در ضعف چانه‌زنی در سطح بین‌المللی دانست که نتوانسته جایگاهی برای ایران در سطح جهانی و عضویت رسمی پیدا کند. سومین عامل مهم را باید در ناتوانی در برقراری روابط قوی با دیگر اعضا دانست که بتواند با جلب نظر و دوستی با دیگر کشورها، راه را برای رایزنی در جهت ثبت میراثی خود باز کند.
ثبت میراث فرهنگی و طبیعی در سطح جهانی برای اکثر کشورها از اهمیت قابل‌توجهی برخوردار است، زیرا جهانی شدن میراث یک کشور، بازدیدکنندگان بسیاری را از سراسر دنیا به کشور هدف برای تماشای میراث جهانی ثبت‌شده خواهد کشاند و از جهتی یک کشور به واسطه میراث خود وجهه ای جهانی خواهد یافت. همچنین این موضوع می‌تواند منجر به حفاظت و نگهداری هرچه بیشتر از میراث یک سرزمین شود. از همین‌رو، کشورها در ثبت آثار تاریخی و فرهنگی خود گوی سبقت را از یکدیگر ربوده اند.
در همین راستا، «کنوانسیون بین‌المللی میراث جهانی» به عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای بین‌المللی، ابزاری مهم در جهت شناسایی و ثبت میراث مشترک بشریت به شمار می‌رود. مرکز پژوهش های مجلس در جدیدترین گزارش خود با ابراز نگرانی نسبت به روند جهانی شدن میراث ایران به بررسی فرآیند ثبت میراث جهانی در ایران پرداخته و در این راستا راهکارهایی تقنینی ارائه کرده است. به گزارش مرکز پژوهش های مجلس، روند ثبت جهانی در ایران طی سال‌های متمادی بعد از پیوستن آن به کنوانسیون میراث جهانی، مسیر پر‌فراز و نشیبی را پیموده است. اما در سال‌های اخیر این روند نشانه هایی نگران کننده از خود بروز داده است که با توصیه نهادهای مشاور کمیته میراث جهانی به عدم‌ثبت ماسوله به دلیل عدم‌توجیه ارزش های برجسته جهانی اثر، نگرانی‌ها در مورد ادامه موفق ثبت جهانی آثار ایران بیش ازپیش شده است.
اگرچه ایران از سال 1353 به این کنوانسیون پیوسته و تاکنون 27 اثر از ایران نیز در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است، اما از زمان پیوستن ایران به کنوانسیون میراث جهانی هیچ قانون یا ضابطه تکمیلی بر قانون الحاق ایران به کنوانسیون میراث جهانی اضافه نشده است و باوجود موفقیت های کسب‌شده در ثبت تعداد قابل‌توجهی از آثار در فهرست میراث جهانی، فرآیند مذکور به دلیل نداشتن ساختار مشخص در بدنه نهادی میراث فرهنگی، طی همه سال‌های پس از پیوستن ایران به کنوانسیون، با فراز و فرودهایی همراه بوده است.
همین روند در سال‌های اخیر به دلیل اتکا به افراد، نبود ساختار سازمانی کارآمد در بدنه وزارت میراث فرهنگی، عدم‌برنامه ریزی کلان در این حوزه، نبود برنامه مشخص برای بهره برداری از مواهب ثبت جهانی و... به سمت افول در حال حرکت است. نمونه های آن را می‌توان در پرونده ماسوله دید؛ جایی که در سال‌جاری پرونده توسط ارزیابان میراث جهانی به عدم‌ثبت توصیه شد و تنها بعد از مشورت های صورت‌گرفته با اعضای کمیته میراث جهانی پرونده به تعویق افتاد. این نیز ماحصل نگاه های مدیریتی گذرا و بی توجهی به نیمه ساختارهای به وجود آمده و ثبات در دهه 90 شمسی بود. مرکز پژوهش های مجلس معتقد است که برای سامان‌دهی و بهره برداری از ظرفیت های متعدد میراث جهانی، لازم است اقدامات تقنینی هدفمندی صورت گیرد.
بررسی ها نشان می‌دهد دو دسته از مولفه ها بر این فرآیند تاثیر‌گذارند. برخی از این مولفه ها در داخل کشور عمل می‌کنند که می‌توان به نبود ساختارهای سازمانی برای انتخاب آثار در کشور، غلبه فردگرایی، نبود برنامه ریزی بلندمدت برای ثبت جهانی در کشور و عدم‌تعریف موضوع میراث جهانی به جهت تاثیرگذاری سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در درون و بیرون کشور در سیاستگذاری های کلان کشور اشاره کرد. اما برخی دیگر از این مولفه ها ازجمله عدم‌عضویت ایران در کمیته میراث جهانی و موضوع مهم چانه زنی های فنی و سیاسی برای ثبت یک اثر در بیرون از کشور بر این فرآیند تاثیر می گذارند.
مرکز پژوهش های مجلس در تحقیقات خود در ابتدا به آسیب شناسی و بررسی ایراداتی که بر عملکرد متولیان میراثی وارد است پرداخته تا با باتوجه به آن، راهکارهای پیشنهادی برای رفع آنها ارائه دهد. ساختار میراث جهانی که از یک فرآیند جامع از سیاستگذاری تا ثبت و همچنین مدیریت و حفاظت و بهره برداری از ثبت را شامل می‌شود، در ساختار وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی جایگاه قانونی کارآمدی ندارد و به رغم بین دستگاهی بودن فرآیند میراث جهانی در سطح بین‌المللی تنها وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در این امر دخیل است و در موارد میراث طبیعی با هماهنگی سازمان محیط‌زیست و سازمان جنگل ها و مراتع برای ثبت جهانی نامزد می شوند.
علاوه براین، برخلاف نمونه های موفق در دنیا، فرآیند ثبت میراث جهانی در ایران از شفافیت کافی برخوردار نیست. طی این فرآیند نحوه انتخاب آثار، افراد تصمیم‌گیرنده، نامزدهای احتمالی و نحوه اخذ رضایت از ذی‌نفعان در فرآیند نامزدی آثار به درستی اطلاع رسانی نمی‌شود. در این بین هیچ‌گونه دستورالعملی درباره انتخاب آثار، صورت‌جلسه انتخاب آثار نامزد و معیارهای انتخاب آثار منتشر نشده است.
کشورهایی موفق به تصویب قوانین ملی تکمیلی در موضوع میراث جهانی می شوند که جایگاه نهادهای تصمیم‌گیرنده، فرآیند انتخاب آثار نامزد و نحوه تامین مالی این فرآیند در قوانین وجود داشته باشد. این در حالی است که ارزیابی نهادهای مشاور از آثار نامزد ایران نشان می‌دهد که رویکرد دو نهاد در ارزیابی پرونده های نامزد ایران متفاوت است (ایکوموس بر بخش توجیه اثر و IUCN بر بخش مدیریت اثر متمرکز هستند). همچنین شناخت رویکرد نهادهای مشاور در ارزیابی آثار نامزد ایران می‌تواند بر تهیه پرونده های نامزدی کارآمد موثر واقع شود. بررسی های مرکز پژوهش های مجلس نشان می‌دهد که چانه زنی و دفاع از پرونده های نامزد در جلسات شورای میراث جهانی بسیار تاثیرگذار است. بنابراین، نقش افراد در این مرحله بسیار بااهمیت است، زیرا ارتباطات افراد سبب شکل گیری چانه زنی با اعضای کمیته میراث جهانی می‌شود.همچنین یکی از ایرادات مهمی که تاکنون بر عملکرد متولیان ایران در میراث جهانی وارد آمده است اینکه، فهرست میراث جهانی ایران و فهرست موقت ایران به عنوان فهرست بالقوه ثبت جهانی ایران دارای شکاف های جدی از نظر گونه شناسی، موضوعی و... است که نیازمند رفع آنها برای ثبت موفق در سال‌های آتی است. برطرف کردن شکاف ها می‌تواند به توازن میراث جهانی در کل کشور از لحاظ توزیع جغرافیایی و موضوعی کمک کند.
مشارکت مردم و ذی‌نفعان در فرآیند میراث جهانی در کمترین میزان خود است، این درحالی است که مشارکت و همراهی مردم می‌تواند به ثبت موفق یک اثر و بهره برداری صحیح از مواهب ثبت جهانی و توسعه در مناطق کم برخوردار کمک کند و تجربه مشارکت مردم و ذی‌نفعان در فرآیند میراث جهانی در دنیا نمونه های موفقی را به همراه داشته است. همچنین، هیچ جایگاه مشخصی برای افراد خبره و همچنین موسسات غیرانتفاعی مرتبط با میراث جهانی در فرآیند میراث جهانی در کشور دیده نشده است.
این درحالی است که تجربه و توان علمی این افراد و موسسات می‌تواند در ثبت موفق آثار کمک کند. باتوجه به اینکه ایران از دوره اول (1980-1976) دیگر هیچ‌گاه به عضویت کمیته میراث جهانی، به عنوان مهم‌ترین نهاد در ثبت جهانی یک اثر، در نیامده است؛ عضویت ایران در این کمیته می‌تواند به ثبت موفق آثار و همچنین تاثیرگذاری در فرآیند میراث جهانی و تعمیق روابط با دیگر کشورها کمک کند. عضویت در کمیته میراث جهانی همچنین می‌تواند به توسعه ابزارهای چانه زنی ایران در دیگر کمیته های یونسکو کمک کند.
با توجه به این نکات کلیدی مطرح‌شده از سوی مرکز پژوهش های مجلس، راهکارهایی تقنینی، نظارتی و سیاستی از سوی این مرکز پیشنهاد داده شده است تا میراث فرهنگی و طبیعی ایران بتوانند به جایگاه واقعی خود در جهان دست یابند. از مهم‌ترین این پیشنهادها می‌توان به اصلاح ساختار انتخاب آثار نامزد با ایجاد شورای میراث جهانی در درون وزارت میراث فرهنگی و گردشگری با حضور همه نهادهای مرتبط، تهیه مطالعات تکمیلی برای شناسایی خلأهای فهرست میراث جهانی، پیگیری عضویت ایران در کمیته میراث جهانی با محول کردن مسوولیت آن به وزارت امور خارجه، راه اندازی وبگاه میراث جهانی زیرنظر وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، تدوین دستورالعمل انتخاب آثار و فرآیندهای اجرایی شورای میراث جهانی، امکان سنجی ثبت آثار فهرست موقت ایران برای نامزدی نهایی به منظور ثبت در فهرست میراث جهانی، تعریف نظام طبقه بندی آثار ملی برای تسهیل در شناسایی آثار واجد ارزش ثبت در فهرست میراث جهانی و تدوین قانون سامان‌دهی و حمایت از میراث جهانی کشور با هدف تکمیل قانون الحاق ایران به کنوانسیون میراث جهانی اشاره کرد.
--> اخبار مرتبط- زنگ‌خطر میراث از «ماسوله»
- یونیسف کشتار کودکان در غزه را به باد انتقاد گرفت
- خطرناک‌ترین مکان جهان برای کودکان / یونیسف اعلام کرد
- شدیدترین حملات به این نقطه از غزه / یونیسف هشدار داد
- خبر تلخ یونیسف درباره جنگ غزه
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
