متنی معیار در تفسیر هویت فلسفه اسلامی

جلد نخست کتاب «تاریخ عمومی فلسفه اسلامی بالمعنی الأعم یا برآمده تفاعل اسلامیات و یونانیات» اثر منوچهر صدوقی سها منتشر شد. سیدعرب می‌گوید این کتاب تحقیق معیار در تفسیر هویت فلسفه اسلامی است.

خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: به تازگی مجلد نخست کتاب «تاریخ عمومی فلسفه اسلامی بالمعنی الأعم یا برآمده تفاعل اسلامیات و یونانیات» اثر منوچهر صدوقی سها، با شمارگان 150 نسخه، 928 صفحه و بهای 200 هزار تومان از سوی انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی روانه بازار اندیشه ایران شده است.

صدوقی سها از متفکران به‌نام عصر جدید ایران است. از دیگر آثار و مکتوبات او می‌توان به این موارد اشاره کرد: «تاریخ حکماً و عرفا متاخرین صدرالمتالهین»، «رساله در موسیقی قدیم و چهار گفتار در فلسفه هنر»، «شرح جدید منظومه سبزواری»، «سه رساله مفرد و هفت برآورده در تفسیر و تأویل»، «فوائد در عرفان و فلسفه و تصوف و تاریخ آن»، ترجمه «مقدمه‌ی قیصری بر شرح فصوص الحکم ابن‌عربی» و...

حسن سیدعرب، عضو هیئت علمی دانشنامه جهان اسلام نگاهی به کتاب «تاریخ عمومی فلسفه اسلامی بالمعنی الأعم یا برآمده تفاعل اسلامیات و یونانیات» داشته است که در ادامه می‌توانید آن را مطالعه کنید:

کتاب «تاریخ عمومی فلسفه اسلامی بالمعنی الأعم یا برآمده تفاعل اسلامیات و یونانیات» اثر منوچهر صدوقی سها از آخرین تقریرهایی است که درباره هویت و رویدادهای فلسفه اسلامی صورت گرفته و از این حیث اهمیت فراوان دارد و از دو جنبه صورت و محتوا بررسی آن بسیار ضروری است. قبل از این رویکرد، آنچه بیش از همه اهمیت فراوان دارد اساس رویکرد هویتی این کتاب به فلسفه اسلامی است که می‌توان آن را از معدود منابع هویت محور در گزارش از تاریخ فلسفه اسلامی دانست. بنابراین این تمایل ذاتی کتاب حاضر باید در دو بخش صورت و محتوا مورد توجه قرار گیرد که در حقیقت راهگشای محتوا و نیز درک دقیق عنوان ظاهر کتاب خواهد بود. قلمرو هویت در این کتاب اساس تألیف آن و نیز جوهره دیدگاه مؤلف است که تمام فروع مطالب نیز بر آن استوار است. کتاب در میان منابع تألیفی و ترجمه شده از تاریخ فلسفه اسلامی، از معدود منابعی است که در آن هویت تاریخ فلسفه اسلامی برگرفته از متون برجای مانده از آن است.

صورت

ادعای اصلی پژوهش به وضوح و مطابق معیارهای مطرح شده در کتاب بیان شده است. مهمترین قسمت کتاب، مقدمه نسبتاً مفصل آن است که مؤلف محترم اساس دیدگاه‌های خود را در آن طرح کرده و خوانش مطالب بعدی مقدمه و حتی متونی که به عنوان نمونه به آن استناد شده، بدون درک مقدمه کتاب ممکن نیست. اساس ادعای اصلی کتاب این است که فلسفه اسلامی و ماهیت آن برگرفته از دیدگاه متمایز حکیمان مسلمان از فلسفه یونان است و از این رو می‌توان به اصالت فلسفه اسلامی قائل شد. این دیدگاه مرز فلسفه اسلامی یعنی هویت آن را با بزرگترین کانون تاریخی فلسفه در جهان یعنی فلسفه یونان معلوم می‌کند. بر این اساس می‌توان یکی از مهمترین اقدامات مؤلف محترم را در تعیین این مرز دانست که به عنوان دیدگاه اصلی خود در آن طرح کرده است.

بندها یا پاراگراف‌ها دست کم در مقدمه کتاب، به طور منطقی تفکیک شده و مخاطب، در هریک از بندها کتاب با مطلبی نو و در عین حال متصل به مطالب قبل آشنا می‌شود. این روش تألیف، موجب شده تا مؤلف محترم به راحتی بتواند دیدگاه خود را در قالب بندهای گوناگون طرح و تدوین کند. بندهای کتاب از این حیث سلسله پیوسته به متونی است که برگزیده‌های آن در متن کتاب نقل و طرح شده است.

هر بند یا پاراگراف جمله اصلی، دارای وحدت و انسجام است و از این حیث در هر بند می‌توان نظم منطقی و فکری مؤلف محترم را در قالب جملات و مطالب بخوبی قابل بررسی دانست. از این رو به نظر می‌رسد طرح تألیفی کتاب در قالب این بندها به صورت وحدت غیر قابل گسست طرح شده و در عین کثرت، دارای وحدت موضوعی ویژه است و نشان می‌دهد که چگونه می‌توان در هر بند و نیز در پیوست و درک وحدت هر یک از بندهای مقدمه، به بررسی عنوان اصلی کتاب پرداخت. بنابراین وحدت تألیفی هر یک از این بندها، گویای انسجام تألیفی کتاب است.

آنچه بیش از همه در ساختار صوری کتاب اهمیت دارد مویدهای هر بند به ویژه در مقدمه آن است. به گونه‌ای که تمام مطالب مقدمه به شیوه‌ای خاص دارای مویدهایی است که در خلال آن محتوای بندهای پیشین تأیید شده یا آن را از استحکام برخوردار می‌کند. از این رو محتوای صوری کتاب دارای نظر مؤلف محترم و نیز مویدهایی است که بر اساس آرای طرح شده در کتاب قابل تأیید می‌شود.

محتوا

نمی‌توان با نظر مؤلف محترم کتاب مخالف بود زیرا تأیید هویت مستقل فلسفه اسلامی موجب تحکیم هویت عقلی و نظری مسلمانان به ویژه ایرانیان در طول تاریخ می‌شود و نسبت آنان را با انواع و اقسام علوم در طول تاریخ معلوم می‌کند. استدلال مؤلف محترم در خلال مقدمه‌ای که به کتاب حاضر نوشته به وضوح معلوم است و نمی‌توان بدون بررسی آن درباره کتاب داوری کرد. ادعای اصلی کتاب هویت مستقل فلسفه اسلامی در مقابل فلسفه یونان است اما مؤلف محترم تنها به این ادعا اکتفاء نکرده و با چندین استدلال به اثبات نظر خود در این باره پرداخته است. بعلاوه بخش دوم کتاب یعنی متون برگرفته از آثار حکیمان مسلمان نشان می‌دهد که چگونه برای اثبات ادعای اصلی و مستدل طرح شده در کتاب از آن متون کمک می‌گیرد.

ادعا و استدلال مؤلف محترم در این کتاب درباره هویت فلسفه اسلامی همسوی با مطالب مقدمه و نیز متون برگزیده در آن است. از این رو نمی‌توان با ادعای او مخالفت کرد اما استدلال‌های او را پذیرفت. بنابراین طرح تدوین کتاب از این حیث برگرفته از همسویی ادعا و استدلال است و یکی بر دیگری رجحان ندارد زیرا یک غایت را دنبال می‌کند و حتی در متون استشهای و استنادی نیز می‌توان چنین رویه‌ای را دید و شاید بتوان ادعا کرد طرح مقدمه مفصل کتاب حاضر برگرفته از شیوه قدما در اثبات هویت فلسفه اسلامی است و در طریق استدلال‌های نو تدوین یافته است.

کتاب حاضر تحقیق معیار در تفسیر هویت فلسفه اسلامی است. از این جهت می‌توان آن را معیار دانست که از اساس، برگرفته از متون است و برای تبیین اصالت و هویت یک پدیده تاریخی به متون و منابع دست اول و کهن آن استناد می‌کند.

بخش دوم کتاب حاضر که بسیار مهم است از بخش‌هایی محسوب می‌شود که جزو منابع دست اول آن است. یعنی مؤلف محترم برای تبیین نظریه خود درباره هویت مستقل فلسفه اسلامی به این منابع استناد کرده و البته استناد او بیش از این است و در اصل متون آمده است. از این دیدگاه می‌توان نوع ارجاع و استنادات آن را درون کتابی دانست زیرا بر اساس این نظریه ضمن این که در مقدمه نظریه پردازی شده در بخش دوم به صورت استنادی و ارجاعی مطرح شده است.

برداشت مؤلف محترم از منابع کاملاً درست است زیرا حتی نگاه مختصر به منابع به لحاظ محتوایی در بخش دوم نشان می‌دهد که چگونه محتوای آن با نظریه مؤلف همسو است. از این رو یکی از مهمترین قسمت‌های کتاب که به راحتی نظریه مؤلف محترم را تأیید می‌کند، محتوای متون دست اولی است که در خلال طرح و انتخاب آن درباره هویت مستقل فلسفه اسلامی درباره آن سخن گفته شده است. مؤلف محترم در گزینش این منابع، سلیقه‌ای عمل نکرده بلکه روند تاریخی آن نشان می‌دهد که هویت مستقل تاریخی فلسفه اسلامی را به ترتیب تاریخی از متون فلسفه اسلامی گزینش کرده و معتقد است که این هویت بطور تاریخی از آغاز تا کنون رو به کمال بوده است.

نقل قول‌ها، مستند به منابع است و نه تنها مستند بلکه بر اساس گزیده متون جمع آوری شده و بر این اساس می‌توان آن را موید نظریه مؤلف محترم در طرح نظریه مستقل بودن فلسفه اسلامی دانست. بنابراین به نظر می‌رسد انتخاب متون و گزینش نوشته‌های دست اول در این باره، به وضوح به نظریه مؤلف محترم کمک ویژه می‌کند و آن را به گونه‌ای مبرهن می‌سازد. از این رو دوستداران فلسفه اسلامی برای اثبات هویت مستقل فلسفه اسلامی باید به شیوه این کتاب تأسی کنند زیرا ادعای مستقل بودن این حوزه معرفتی و عقلی نشان می‌دهد که چگونه می‌توان با استناد به متون به نسبت تاریخی و هویتی فلسفه اسلامی در نسبت با فلسفه یونان اندیشید.