«مرد ابدی» روایتی موفق و بکر از نهفته‌های موشکی ایران
حمید حسام معتقد است که معصومه سپهری در «مرد ابدی» جزو معدود نویسندگان زنی است که در عرصه نوشتن توفیق داشته به این حوزه ورود کند و موفق بیرون آید، ورود به عرصه جنگ خود به خود دشوار است، اینجا که عرصه موشکی است و نامکشوف و مکتوم و ناگفته بسیار دارد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، کتاب «مرد ابدی»؛ روایتی مستند از زندگی پدر موشکی ایران، شهید والامقام سردار حسن طهرانی‌مقدم به‌قلم معصومه سپهری از سوی انتشارات خبرگزاری تسنیم و با همکاری انتشارات شهیدکاظمی منتشر شده است و برای نخستین‌بار در نمایشگاه کتاب تهران عرضه شد. این اثر فاخر حاصل تلاش 13ساله سپهری است که با سبکی جدید در خاطره‌نگاری جنگ نوشته شده است.
این کتاب حاصل قریب 12 سال، مصاحبه و معاشرت با اصلی‌ترین افرادی است که حسن طهرانی‌مقدم در برابر چشم آنان رشد کرد و «حسن» شد. کاری که هفت ماه بعد از شهادت او، از خانه باصفایش آغاز شد و با جست‌وجو و سفر در خاطرات و اسناد و تصاویر و مکان‌هایی که شاهد حیات و شهادت او بودند، تکه‌تکه ساخته شد تا آینه‌ای بی‌غبار، برابر زندگی مردی بگیرد که در طول قریب 13 سال بعد از شهادت، با مطالعه این کتاب خواهیم فهمید چقدر او را نشناخته‌ایم!
سپهری که پیش از این با آثاری چون «لشکر خوبان» و «نورالدین پسر ایران» میان مخاطبان شناخته شده است، در اثر جدید خود ضمن روایت زندگی شهید طهرانی‌مقدم، به مجاهدت‌های این دانشمند برجسته در حوزه فناوری‌های هوافضا و ابتکارات او در پایه‌گذاری صنعت موشکی در ایران و طراحی موشک‌های مختلف پرداخته است.
نگاه جامع نویسنده به بخش‌های مختلف زندگی شهید طهرانی‌مقدم سبب شده است «مرد ابدی» از وجوه مختلف نظامی، اجتماعی و فرهنگی برای مخاطب و به‌ویژه نسل جوان، اثری خواندنی و کاربردی باشد.
کتاب چند ماه پس از انتشار با استقبال فابل توجه مخاطبان مواجه و به چاپ سوم رسیده است، در میان مخاطبان خاص نیز کتاب با استقبال مواجه شده است، نویسندگان بسیاری این تجربه سپهری را منحصر به فرد دانسته و «مرد ابدی» را در جکم دانش‌نامه و مرجعی برای تولید آثار هنری و ادبی بیشتر درباره شهید طهرانی مقدم، شهدای موشکی ایران و... دانسته‌اند.
* تسنیم: آقای حسام مجموعه 3 جلدی «مرد ابدی» کتابی عظیم در خاطره‌نویسی دفاع مقدس به شمار می‌رود، به نظر شما نویسنده چه اندازه در این اثر موفق بوده است؟
در مورد فرماندهانی که بُعد استراتژیک دارند، مثل شهید طهرانی‌مقدم انتشار کار فراگیر عمومی و جامع که بتواند به عنوان مرجع محل رجوع و استفاده محققان و حتی نویسندگان باشد، یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است، نمی‌توان برای افرادی مانند شهید سلیمانی، شهید طهرانی‌مقدم، شهید همدانی، شهید کاظمی، شهید حسن باقری و... که فرم راهبردی در دستور کارشان بوده و اساس تحول در مسیر انقلاب اسلامی و جنگ بودند، با روایت‌های خرده خاطره، گزیده و تلخیص کار کرد، شخصیت این شهدا با اینگونه کار کردن معرفی نمی‌شود، از این جهت جای خرسندی و تبریک به نویسنده توانا، خوش‌قلم و ناشر وجود دارد که توانسته‌اند، این گام بزرگ را بردارند.
* تسنیم: معمولا زنان در خاطره‌نویسی دفاع مقدس به دلیل توجه بیشتر به جزئیات موفق‌تر هستند، سپهری با تلاش 12 ساله‌ای که برای انتشار این کتاب داشته تلاش کرده تا نکته‌ای را از قلم نیاندازد، با توجه به سابقه دو کار قبلی این نویسنده، قلم وی در «مرد ابدی» را چگونه دیدید؟
نهضت بسیار ارزشمند زنانه‌نویسی (نوشتن از زنان توسط نویسندگان زن) که فرهنگ و ادبیات خاصی را مبتنی بر نگاه‌های اجتماعی و احساسات رقیق، زلال و قابل ستایش از بانوان این سرزمین به عنوان دایره‌المعارف فرهنگی ارائه کرده است، درخور توجه است، جامعه ما نیاز دارد تا با مرارت‌هایی که همسران و مادران در پشت جبهه و حتی در جبهه متحمل می‌شدند، توسط این قلم‌های زلال آشنا شوند، از این جهت جریان نهضت زنانه‌نویسی دستمریزاد دارد، امری که رهبری نیز بر آن صحه گذاشتند و عزیزانی مثل مرتضی سرهنگی آن را راهبری می‌کنند.
اما من به شخصه یک نگرانی دارم، به شخصه به عنوان کسی که جنگ را به صورت شهودی دیده‌ام و آن این است که از این قطعه 8 ساله در بحث واقعیت‌های تاریخی که اساس تحول در جریان انقلاب اسلامی بود، غفلت نکنیم، در این مسیر اما، زنان نویسنده که بتوانند در این عرصه ورود کنند، فضای زمخت و خشن جنگ را با پرنیان کلمات نرم کنند، بتوانند فضایی را ترسیم کنند که خواننده با آن همراهی کند، در عین التزام و تقید به واقعیت به واقع اندک هستند.
سپهری از معدود نویسندگان زن موفق در نوشتن مستند از دفاع مقدس است
البته خانم معصومه سپهری با دو تجربه خوب قبلی «نورالدین پسر ایران» و «لشگر خوبان» می‌تواند در فضای رزم هم تفکر کند، عرصه تک و پاتک را بشناسد، در اروند تصویرگری کند، از حال و هوای شب‌های عملیات حرف بزند. وقتی بانویی به این حوزه ورود می‌کند، اگرچه قصه و روایت را دنبال می‌کند و باید از جذابیت‌های تکنیکی خوبی نیز بهره ببرد، اما در عین حال باید کاملاً نعل به نعل با واقعیت‌ها همراه باشد، از این جهت به نظر من، خانم سپهری جزو معدود نفراتی از قشر بانوان هست که در عرصه نوشتن توفیق داشته به این حوزه ورود کند و موفق بیرون آید.
«مرد ابدی» خلأهای ادبیات دفاع مقدس را پر میکندورود به عرصه جنگ خود به خود دشوار است، اینجا که عرصه موشکی است و نامکشوف و مکتوم و ناگفته است، کار دشوارتر است و به طریق اولی ضرورت دارد، بار تاریخی و وزن تاریخی موضوع بسیار محکم باشد، به هر حال قرار است حقایق تاریخی ناگفته را باز کنیم، موضوعی که توانسته موازنه تاریخ را تغییر دهد و یک امنیت ملی برای ما به ارمغان بیاورد.
«مرد ابدی» ارزشمندتر از کارهای پیشین سپهری است
با نگاهی به روش کار و قلم نویسنده در کارهای پیشین و این مجموعه، دستم آمده که این کار هم همسنگ و هم‌وزن بلکه از وجهی ارزشمندتر از کارهای قبلی سپهری است، به جهت اینکه از مردی حرف زده که پدر موشکی ایران است.
* تسنیم: کتاب ماحصل گفت‌وگو با 200 راوی است، به نظر می‌رسد با یک کار مرجع و جامع درباره شهید طهرانی مقدم مواجه هستیم، روشی که سپهری در استفاده از این گفت‌وگو‌ها برای رسیدن به متن کتاب برگزیده چه اندازه مثمر ثمر بوده است؟
ما نویسنده‌ها متوجه هستیم که با 180 راوی مصاحبه کردن یعنی چه؟ راویانی متفاوت از طیف‌های گوناگون خانواده، دوستان، همراهان، همرزمان، فرماندهان و... این همه مطالب را گرفتن و پیاده کردن و مهمتر از همه در یک ساختار و قالب واحد و منسجم که ما به آن اندام وارگی متن با پیکره متن می‌گوییم، کار دشواری است، پراکندگی‌هایی که قهراً تعدد راوی ایجاد می‌کند، باید به یک انسجام واحد برسد. من وقتی کتاب را دیدم، احساس کردم با هوشمندی سپهری در انتخاب زاویه دید سوم شخص، بخش اعظم مشکلات حل شده است، پراکندگی دیگر حادث نشده و خواننده صدای نویسنده را نیز می‌شنود که گزارش می‌کند، تصویرگری می‌کند و خبر می‌دهد، از اموری که راویان متعدد گفته‌اند.
انطباق روش با متن در «مرد ابدی» به درستی پیش رفته است
500 ساعت مصاحبه هم زمان کمی نیست، سپهری طی سال‌هابرایش وقت گذاشته است، برای یک کار مرجع تاریخی هم این حجم مصاحبه لازم و ضروری است، از فیلتر نگاه اساتید سخت‌گیری مثل استاد کمره‌ای گذر کرده و من در مقدمه دیدم کار با مشاوره وی پیش رفته است، اطمینان دارم با دقت نظری که از کمره‌ای و سپهری سراغ دارم، کار در بحث انطباق روش با متن به درستی جلو رفته است.
ورود زلال نویسنده به روایت نویسی «مرد ابدی» را پربرکت کرده است
در مجموع باید خوشحال بود و خدا را شاکر که ما چنین بانوانی در میان نویسندگان داریم، با شهامت و جرأت به این عرصه ورود می‌کنند، نکته دیگری که بسیار به دل من نشست، این احساس زلال ایشان است، که مانند کسی که وارد حرم می‌شود و باید تشرفی داشته باشد، خود را پاک و زلال می‌کند و نیت را خالص، قلم را تطهیر می‌کند و با این شرایط برای نوشتن خاطرات وارد می شود، این نوع مواجهه به کار برکت می‌دهد و زمینه توفیق خواهد بود. در مجموع سپهری به عنوان یک نویسنده مومن، محق و اندیشمند به خوبی توانسته این مسیر را طی کند.
* تسنیم: با توجه به اینکه شهید طهرانی مقدمپیش از شهادت گمنام بودند، به نظرتون چقدر هنوز جای کار است، آیا می‌توان مرد ابدی را در حکم دانشنامه‌ای مرجع برای تولید آثار بعدی برای شهید در نظر گرفت؟
هر چقدر هم محقق بکوشد تحقیق کند، کار میدانی خوبی داشه باشد، به همه اسناد دسترسی پیدا کند، این اقدامات ارزشمند با حقیقت وجودی و عینی از آن فرد فاصله دارد، این تنها به کار خانم سپهری اشاره ندارد، بلکه همه ما نویسندگان وقتی تصویری از واقعیت ارائه می‌دهیم، آن تصویر عین واقعیت نیست، تمام حقایق در آن تصویر نمی‌گنجد، دریا را چگونه می‌توان در کوزه ریخت؟ جز اینکه به اندازه گنجایش کوزه می‌توانیم از آن دریا بهره‌مند شویم؟
«مرد ابدی» مصدر و مرجعی برای تولید آثار دیگر است
شهید طهرانی‌مقدم، شهید سلیمانی، شهید باقری و... دریایی هستند که هر چقدر ظرف ما بزرگ و فراخ باشد، در آن ظرف نمی‌گنجند، کلمات و عبارات کم می‌آورند، این شعار نیست، عین واقعیت است. اما این اقدامات جایگاه مصدری دارند، کسانی که کار مرجع می‌کنند، مصدر ارائه می‌دهند، از این مصدر فیلم و رمان ساخته می‌شود، کار کودک و نوجوان بیرون می آید، مستندنگارها می‌توانند قطعه قطعه خرده روایت بنویسند، از این جهت کار قابل تحسینی است، ضمن اینکه از این افراد نوشتن ملاحظات خاص خود را نیز دارد، برای نمونه به جهت فاصله گرفتن زمانی برخی ملاحظات کاری و امنیتی در کمند کلمات و شکار قلم نمی‌افتد، ویژگی و خصلت‌های برگفته از دفاع مقدس به آن‌ها یاد داده از خود حرف نزنند و باید از زبان دیگران آن‌ها را پیدا کرد. به عبارت دیگر، سر دلبران در حدیث دیگران گفته می‌شود.
