«مهمان کُشی» و سفری پرشور به قلب تاریخ اسلام

باشگاه خبرنگاران جوان - «مهمان کُشی» عنوان سریال جدید شبکه یک سیماست که با محوریت زندگی مسلم بن عقیل، به یکی از مهمترین حوادث تاریخ اسلام می‌پردازد. سریالی به تهیه کنندگی محمدکامبیز دارابی که گویا در صدد است به ابهاماتی از تاریخ پاسخ و با توسل به منابع موثق و معتبر دینی، روایتی اصیل ارائه دهد. بویژه که در گوشه‌ای از بخش‌های ابتدایی پخش شده، شاهد پرداختن به شخصیت‌های دیگری همچون معاویه و اتفاقات دارالحکومه او به عنوان مرکز خلافت اسلامی هستیم.

احمد کاوری در مقام کارگردان سریال به عنوان نخستین مجموعه خود با محتوایی درباره تاریخ اسلام، تلاش کرده به نوعی دست به کلیشه شکنی‌هایی بزند. نما‌ها اغلب سینمایی هستند. میزانسن طوری طراحی شده که غبار کهنگی برخی کار‌های تاریخی مشابه را از «مهمان کُشی» بزداید. کاوری به نظر در همین بخش‌های ابتدایی کوشیده با گریز از کلیشه‌های مرسوم آثار تاریخی - مذهبی تلویزیون، در فضایی بینابینی روایت را پیش ببرد که از قِبَل آن، هم قداست شخصیت‌هایی مثل امام حسین (ع) حفظ شود و هم در جریان رد و بدل شدن دیالوگ‌های سایرین، نشانی از طعنه و حتی اجرای شوخی‌های هوشمندانه و معنادار، بدون در افتادن به ورطه لودگی، مجال ورود پیدا کند. ارجاع می‌دهم به سکانسی در قسمت نخست که نفوذی جبهه مقابل، در حال انتقال شنیده هایش از جزییات خطبه منا در جمع سران عرب از جمله «اشدق» (با بازی سیامک صفری) از والیان و فرماندهان مشهور دولت اموی و والی مکه و مدینه، ولید (رحیم نوروزی) و مروان ابن حکم (علیرضا آرا) است. در جایی یکی از حاضران حرارت کلام نفوذی در بازگویی بخش‌هایی از خطبه را برنمی تابد و به او تشر می‌زند که گویی خودش هم با جزییات خطبه موافق است که در پاسخ، با انکار جالبی از سوی او مواجه می‌شود!

کستینگ سریال به طرزی متفاوت از نمونه‌های قبلی صورت گرفته. ترکیبی از بازیگران قدیمی و ستاره‌های جوانتر را در نقش‌های اصلی شاهد هستیم. از سویی برای نقش اصلی از چهره جدیدی به نام بهراد محمدی دعوت شده که بازیگر تئاتر است تا پیش زمینه‌های احتمالی قبلی از کاراکتر مسلم، به دست فراموشی سپرده شود.

هرچند در زمینه اصلاح رنگ و نور شاید در سیستم پخش تلویزیونی، زحمات سازندگان در تهیه تصاویر شارپ به حد کمال اجرایی نشده باشد تا جذابیت بصری مجموعه بیشتر شود. همچنین کاش اصرار به استفاده از این حجم فراوان از موسیقی، بویژه در نما‌های مربوط به سیدالشهدا وجود نداشت تا حس معنویت در اتمسفر کار، جنبه تحمیلی پیدا نکند.

در فیلمنامه‌ای که محمد مهدی فیاضی کیا نوشته، زبان معیار سریال، محاوره‌ای و بیشتر مبتنی بر ادبیات رایج در زمان حال در نظر گرفته شده. همین تمهید سبب شده دامنه مخاطبان سریال گسترده‌تر شود. ضمن اینکه از ثقل زبان در ادبیات کتابت کتاب‌های تاریخی فاصله گرفته شده.

نویسنده در دو قسمت ابتدایی، دست به نوعی فصل بندی در ساختار روایی سریال نیز زده. به طور مثال در قسمت اول به شرایط سیاسی ایراد خطبه منا، محور‌ها و تاثیرات آن پرداخته است و در قسمت دوم، وضع اجتماعی، روش حکمرانی و شیوه تحت فشار قرار دادنِ مخالفان در دوران معاویه به تصویر کشیده می‌شود. همچنان که شاهد جزییاتی کمتر گفته شده از مراودات خانوادگی و شرایط اجتماعی نزدیکان سیدالشهدا با مرکزیت مسلم هستیم. شیوه‌ای که به نظر برای ایجاد جذابیت و به نوعی نوگرایی برای بازتعریف روایتی قدیمی از دل تاریخ اتخاذ شده.

خطبه معاویه (با بازی بهرام ابراهیمی) در مسجد مدینه طی قسمت دوم که در آن سعی می‌کند مردم مدینه را برای بیعت با یزید راضی کند. به نظر می‌رسد برگرفته از وقایع تاریخی دو سفر معاویه به مدینه با هدف گرفتن بیعت از مردم این شهر و بزرگان آن است. در جای دیگری، شخصیت مسلم درباره زراعت به نوروز یزدگردی اشاره می‌کند که گویا موعد اصلی مالیات در دوران پیش از اسلام و حدود با ماه خرداد در تقویم جلالی فعلی برابر بوده است. در این قسمت برای نخستین بار شاهد معرفی و حضور شخصیت‌های عبدالله بن جعفر همسر حضرت زینب و پسرعموی مسلم (با بازی اسرافیل علمداری) و نیز جناب رقیه همسر مسلم (با بازی مریم مومن) هستیم. عبدالله بن جعفر از ثروتمندان و افراد بسیار باسخاوت بنی‌هاشم بود و به علت این که حضرت زینب و جناب رقیه با یکدیگر خواهر ناتنی بودند، عبدالله و مسلم، به جز این که پسرعموی یکدیگرند، باجناق نیز بوده‌اند. پدر عبدالله، جعفر طیار، برادر بزرگ‌تر حضرت علی علیه‌السلام از شهدای جنگ موته در سال هشتم هجری در زمان پیامبر بود. پدر مسلم نیز عقیل، برادر ارشد خاندان ابوطالب در زمان پیامبر و پس از آن، به شمار می‌رفت.

در قسمت‌های نخست داستان آزار حاکم مدینه بر سر راه کمک مسلم به یک نیازمند برای خرید زمین او، هرچند روایتی تخیلی به شمار می‌رود، اما برگرفته از فضای غالب سیاسی و اجتماعی آن روزگار است. در روزگار معاویه، فشار زیادی روی خاندان و بستگان امام حسین (ع) در جریان بود و محدودیت‌ها و تضییقات زیادی برای کنترل این خاندان از سوی حکومت اعمال می‌شد که در قالب این داستان بازتاب یافته؛ داستانی که در گفت و گوی بین معاویه و مسلم، به ماجرای «فدک» بی‌شباهت نیست، چرا که زمین همواره یکی از اهرم‌های فشار حکومت‌های دوران قدیم بر مخالفان سیاسی خود بوده است.

همین اشارات متنوع تاریخی و دینی در مجموعه «مهمان‌کشی»، برای گروه‌های مختلفی از مخاطبان و خصوصا علاقه‌مندان به تاریخ می‌تواند دارای جاذبه باشد. با این وجود محصول جدید سیما فیلم هنوز تازه نفس تلقی می‌شود و بی تردید آگراندیسمان دو - سه قسمت ابتدایی آن می‌تواند در شناخت نسبی قسمت‌های آتی آن موثر و راهگشا باشد.