موسیقی تعزیه تلفیقی از موسیقی دستگاهی و موسیقی نواحی است

در بخش نخست نشست شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران که با موضوع «تعزیه در قزوین؛ عناصر بومی موسیقایی» برگزار شد، محمدعلی مرآتی (دبیر جشنواره) با تاکید بر اینکه تعریف موسیقی کار دشواری است، گفت: در تعریف معاصر، موسیقی از 3 عنصر صوتی، عناصر و نظام ریتمیک و محتوای انسان‌شناسانه تشکیل می‌شود و محتوای انسان شناسانه نیز به معنای هر چیزی است که به رفتار، شئون و باور انسان مرتبط است؛ در این راستا تعزیه قزوین دارای ویژگی‌هایی است که از محتواهای انسان‌شناسانه محسوب می‌شود.

در ادامه این نشست، حسام رضایی (پژوهشگر حوزه موسیقی‌شناسی قومی) به ارائه پژوهش خود درباره تعزیه در قزوین پرداخت و گفت: موسیقی در تعزیه شامل موسیقی کلامی (موافق‌خوان و مخالف‌خوان)، موسیقی سازی و آواز جمعی یا نوحه است که پر کردن فضاهای خالی، متن و گرداندن تعزیه به عنوان کارکردهای موسیقی سازی در تعزیه تعریف شده است.

او همچنین به خاستگاه تعزیه در قزوین و وجه تمایز موسیقی تعزیه در قزوین و موسیقی تعزیه در مناطق دیگراشاره کرد و به بیان اشتراکات موسیقی تعزیه با موسیقی دستگاهی و موسیقی اقوام پرداخت و گفت: تفکیک قائل شدن میان موسیقی دستگاهی و اقوام کاری دشوار است و تعزیه نوعی از موسیقی است که نمی‌توان آن را به طور کامل در این دسته بندی قرار دارد چراکه اشتراکات بسیاری با هر دو دارد.

رضایی با بیان اینکه «موسیقی تعزیه مرز مشترک و در واقع تلفیقی از موسیقی دستگاهی و موسیقی نواحی است»، اظهار کرد: در موسیقی تعزیه قزوین، اشتراک با موسیقی دستگاهی عمدتاً مربوط به موافق‌خوانان است. تعدد و تکثر اقوام متفاوتی که در قزوین وجود دارند نیز تاثیر خود را بر موسیقی تعزیه گذاشته و به نوعی اشتراکات این موسیقی را موسیقی نواحی را شامل می‌شود.

در ادامه این نشست محمد ملاعلیا (فعال موسیقی تعزیه) به ارائه توضیحاتی درباره اشتراکات موسیقی تعزیه قزوین با موسیقی دستگاهی پرداخت و با تاکید بر اینکه عمده بار اجرای تعزیه بر عهده موسیقی تعزیه است، عنوان کرد: در موسیقی کلامی تعزیه، موافق‌خوان‌ها که شامل امام خوان، شهادت خوان، نقاب خوان (زنانه خوان)، علی اکبر خان، طفل خوان و متفرقه خوان هستند، عمدتاً در قالب موسیقی دستگاهی به اجرا می‌پردازند و سرایندگان اشعار تعزیه تلاش می‌کنند تا این اشعار را که عمدتاً در قالب‌های شعری شامل غزل، قصیده، مخمس، مسدس، مربع، بحر طویل و چهارپاره به جهت قابل درک بودن برای عامه مردم بصورت محاوره بیان کنند.

ملاعلیا ادامه داد: برای مثال یک علی اکبر خوان وقتی ندای «هل من ناصر...» سیدالشهدا (ع) را می‌شوند، زمزمه‌ای حماسی بر زبان جاری می‌کند و شعری حماسی برگرفته از شادی و معمولا در قالب چهارگاه می‌خواند چراکه دستگاه چهارگاه نماد حماسه و رشادت است.

اسماعیل غفوری از پیشکسوتان تعزیه‌خوانی قزوین نیز که در این نشست حضور داشت، با تاکید بر اینکه موسیقی‌خوانی در تعزیه شامل حال مخالف خوان نیز می‌شود، بر لزوم ورود موسیقی تعزیه به دانشگاه‌ها در کنار انتقال سینه به سینه آن توسط پیشکسوتان این حوزه به نسل‌های آتی تاکید کرد.

در پایان این نشست، مرآتی (دبیر شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران) با بیان اینکه «در دسته‌بندی موسیقی دستگاهی و محلی، یک رابطه ژنتیکی میان این دو موسیقی وجود دارد»، اظهار کرد: نمی‌توان گفت که موسیقی اقوام الزاماً از موسیقی دستگاهی مواردی را وام گرفته است یا برعکس؛ بر همین اساس نیز می‌گوییم که این دو موسیقی رابطه ژنتیکی با هم دارند و به لحاظ اندام نیز شباهت هایی به یکدیگر دارند.

شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران، به میزبانی 5 استان از امروز آغاز به کار کرده است؛ گلستان نخستین میزبانی این جشنواره را بر عهده دارد و پس از آن به ترتیب استان‌های چهارمحال و بختیاری (10 تا 12 تیر)، آذربایجان شرقی (14 تا 16 تیر)، کرمانشاه (17 تا 19 تیر) و کرمان (21 تا 23 تیر) میزبانی این جشنواره را بر عهده خواهند داشت.

عصر امروز و براساس زمانبندی صورت گرفته در نخستین روز این جشنواره محمد نعیمی (موسیقی قزلباش و قزاق گلستان)، ابراهیم جرجانی (موسیقی ترکمنی گلستان)، ایوب حاج‌علی (تعزیه قزوین) و محمود صادقی (دوتار خراسان) در مجموعه فرهنگی «وارنا» گنبد کاووس روی صحنه به اجرا می پردازند.