میدان مشترک آرش پیچیده‌ترین جغرافیای سیاسی جهان را دارد
استاد ژئوپولیتیک و جغرافیای سیاسی گفت: به دلایل مختلف دشواری‌ها و پیچیدگی‌های فنی منطقه شمال خلیج فارس، وضعیت جغرافیایی میدان مشترک آرش تقریباً از تمامی مناطق دریایی جهان، پیچیده‌تر است.
استاد ژئوپولیتیک و جغرافیای سیاسی گفت: به دلایل مختلف دشواری‌ها و پیچیدگی‌های فنی منطقه شمال خلیج فارس، وضعیت جغرافیایی میدان مشترک آرش تقریباً از تمامی مناطق دریایی جهان، پیچیده‌تر است.
پیروز مجتهدزاده استاد ژئوپولیتیک و جغرافیای سیاسی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اختلاف‌های مرزی بر سر میدان گازی مشترک آرش در شمال خلیج فارس، گفت: بر اساس مطالعاتی که انجام داده‌ام به دلایل مختلف دشواری‌ها و پیچیدگی‌های فنی منطقه شمال خلیج فارس و وضعیت جغرافیایی میدان مشترک آرش تقریباً از تمامی مناطق دریایی جهان، مشکل‌تر و پیچیده‌تر است.
وی افزود: تصور نکنید مشکلاتی که میدان مشترک گازی آرش به وجود آمده است مشکلات سیاسی است. اگر چه چنانچه طرفین بخواهند می‌توانند این مشکلات تکنیکی، فنی و جغرافیایی را به مشکلات سیاسی تبدیل کنند. در آن صورت به کلی مشکل غیرقابل حل خواهد شد.
این کارشناس ارشد مسائل خلیج فارس تاکید کرد: فقط و فقط چگونگی ترسیم مرزهای آبی آب‌های ساحلی و نحوه واقع شدن جزایر گوناگون از کشورهای مختلف و نیز بحث‌های تکنیکی جغرافیایی در آن منطقه فراوان است و در آن جمع شده است.
مجتهد زاده اظهار داشت: در 60 سال گذشته توافقی صورت نگرفته هر چند به طور موقت توافق‌های مشروط حاصل شد ولی مشکل حل نشده است. به عبارتی دیگر اختلافات میان ایران و کویت در مورد میدان گازی آرش جدید نیست. در حقیقت این مساله با کشف این میدان گازی در سال 1963 خودنمایی کرد که حدود 60 سال پیش بود.
توقف فعالیت‌های کویت با اعتراض همسایگان درگذشته
وی بیان کرد: وقتی دولت کویت تصمیم گرفت این میدان گازی بسیار عظیم را مورد بهره‌برداری قرار دهد که همسایگانی خود را در آن سهیم می‌دانند مورد اعتراض واقع شد، در نتیجه دولت کویت اقدامات خود را متوقف کرد.
این کارشناس ارشد مسائل خلیج فارس با اشاره به نام و میزان گاز میدان آرش، تصریح کرد: عرب‌ها به میدان آرش، الدوره می‌گویند که میدان گازی بسیار بزرگی است و در ابتدای اکتشافات و بر اساس بررسی‌های به عمل آمده تکنیکی میزان ذخایر گاز آن 365 تریلیون فوت مکعب بود؛ مسلماً با پیشرفت تکنولوژی امروز ذخایر این میدان به مراتب بیشتر تخمین زده می‌شود. هرچند رقم اولیه هم بسیار بزرگ است.
وی ادامه داد: همچنین ذخیره ثروتی عظیم این چنینی مورد توجه همسایگانی واقع می‌شود که مرزهای آنها با این حوزه با میدان نفتی تداخل پیدا می‌کند. این دولت‌ها عبارتند از دولت ایران، کویت و عربستان سعودی که البته دعوای اصلی میان دولت ایران و کویت است، اما چون جنوب کویت یک منطقه بی طرف میان کویت و عربستان قرار دارد که وسعت آن تقریباً معادل خود کشور کویت است. در نتیجه آن، کویت و عربستان دارای حاکم مشترک هستند به همین دلیل پای عربستان هم به میدان گازی آرش باز شده است.
مجتهدزاده با بیان آنکه فاصله میدان گازی آرش با 3 کشور ایران کویت و عربستان تقریباً در یک فاصله قرار دارد، گفت: البته این یکسان بودن فاصله تحقیقاً نیست و ماجراهای بسیاری پشت سر این موضوع تحقیقاً وجود دارد.
وی ادامه داد: در آن سالی که کویت در این میدان دست به اقدام اکتشافی زد همچنان تحت الحمایه بریتانیا بود و طبق قوانین بریتانیا آب‌های ساحلی کویت به پهنای سه مایل اندازه‌گیری می‌شد. همان زمان دولت ایران آب‌های ساحلی خود را در فاصله شش مایلی در نظر می‌گرفت. این موضوع موجب نزدیک شدن حاکمیت این دو کشور بر سر میدان گازی آرش و اثرگذاری است که البته به سود ایران بود. در نتیجه کویت بعداً تصمیم گرفت آب‌های ساحلی خود را به 12 مایل رسانده و محاسبه کند. بعد از آن ایران هم محاسبه آب‌های ساحلی خود را بر اساس قوانین جهانی به 12 مایل از خط ساحل در نظر گرفت و افزایش داد. این موضوع موجب ایجاد پیچیدگی‌های جدیدی شد به گونه‌ای که برای حل این پیچیدگی‌ها باید مطالعات فنی در هر دو کشور صورت می‌گرفت اما این مطالعات هیچ گاه به صورت مشترک و کامل صورت نپذیرفت، زیرا هنوز توافقی صورت نگرفته است.
نقش جزایر خارک و فیکله بر سرنوشت میدان مشترک آرش
این کارشناس ارشد مسائل خلیج فارس با بیان یکی دیگر از پیچیدگی‌های جغرافیایی منطقه، گفت: از طرفی دیگر دولت ایران مدعی شد مطابق مقررات بین‌المللی، خط ساحلی و کرانه‌های آن را به طرف دریا از ساحل جزیره خارک در نظر می‌گیرد. در واقع طبق مقررات بین‌المللی اگر کشورهایی در این وضعیت قرار گرفته باشند و دارای جزایری در پیش کرانه خود باشند یا به عبارتی جزایری در داخل 12 مایل آب‌های سرزمینی خود داشته باشند یا قسمتی از آن جزیره یا حتی مماسی از جزیره با آب‌های ساحلی آن کشور بوده و دارای اشتراک باشد و در آن 12 مایل قرار بگیرد کل آن جزیره جز خاک اصلی آن کشور در نظر گرفته می‌شود و از نظر حقوقی باید 12 مایل جلوتر از ساحل آن جزیره محاسبه شود که در نتیجه حق حاکمیت ایران را خیلی بیشتر به طرف مرکز این میدان گازی نزدیک می‌کند.
مجتهدزاده ادامه داد: بعد از آن و در مقابل دولت کویت هم ادعا کرد که باید خط ساحلی آب‌های ساحلی کویت از خط ساحلی جزیره فیکله آنان محاسبه شود. در نتیجه یک مشکل جدید و بزرگ به وجود آورد زیرا این جزیره در داخل ساحل اصلی آب‌های سرزمینی کویت قرار ندارد و حتی مماس بر آن نیست، اما به هر صورت این ادعا برای پیش بردن آن چیزی که مورد نظر دولت کویت بود مطرح شد.
اثرات منطقه بی‌طرف میان کویت و عربستان بر پیچیدگی‌های شمال خلیج فارس
این استاد ژئوپولیتیک و جغرافیای سیاسی در ادامه بیان کرد: بالاخره بعد از مذاکره‌های خیلی زیاد طرفین تصمیم گرفتند که نصف آن محدوده 12 مایلی آب‌های ساحلی جزیره خارک را قبول کنند. یعنی 6 مایل از خط ساحلی سواحل خارک را در نظر بگیرند، اما زمانی که قرار بود ایران و کویت توافق رسمی را امضا کنند، عربستان سعودی اعتراض کرد و توافق امضا نشد. استدلال آنها این بود که این توافق می‌تواند محدوده آب‌های ساحلی عربستان را در منطقه بی طرف جنوب کویت تقلیل دهد.
مجتهدزاده افزود: این آب‌های ساحلی مربوط به منطقه بی طرف جنوب کویت است که در گذشته به واسطه اینکه دولت انگلستان قدرت چیره و مسلط در خلیج فارس بود برای رفع اختلاف سعودی‌ها با کویت طراحی شد. منطقه‌ای که هم به کویت و هم به عربستان تعلق دارد.
وی با بیان راه کار طرح موضوع اختلاف و ارجاع به محاکم بین‌المللی تاکید کرد: شاید طرف‌ها بخواهند به سمت وساطت بین‌المللی حرکت کنند در این صورت لذا اگر شکایتی به دادگاه‌های بین‌المللی صورت بگیرد که خود به خود آن شکایت به دادگاه لاهه یا همان ICJ ارجاع خواهد شد. مانند نمونه‌های دیگر که در منطقه خلیج فارس وجود داشته است و بر اساس حکمی که دادگاه ارائه کرد و طرف‌های درگیر آن را پذیرفتند.
مجتهدزاده با ذکر مثالی از حل اختلاف‌های مرزی و دریایی کشورهای خلیج فارس در دادگاه لاهه گفت: بهترین نمونه ماجرای اختلافات مرزی و دریایی میان قطر و بحرین بود که اتفاقاً دادگاه لاهه از خود من به عنوان متخصص در این منطقه لایحه‌ای برای حل این مشکل در خواست کرد. خوشبختم تصمیمی که دادگاه بین‌الملل در نهایت اتخاذ کرد دقیقاً مطابق با پیشنهادهای بنده در آن لایحه بود.
دادگاه لاهه هم نمی‌تواند مشکل را بسادگی حل کند
وی افزود: من گمان می‌کنم تصمیم در این خصوص و در این منطقه حتی برای دادگاه بین‌الملل هم بسیار دشوار خواهد بود. مگر آنکه طرف‌های مورد اختلاف با یکدیگر همکاری‌های مشترکی را با دادگاه داشته باشند و بپذیرند هر چه دادگاه حکم دهد قبول کنند، در این صورت بهتر است خودشان مسائل فی‌مابین را حل کنند و این کار را خود انجام دهند.
لزوم تشکیل کمیسیون فنی مشترک همراه خود گذشتگی
این استاد ژئوپولیتیک و جغرافیای سیاسی با تاکید بر لزوم تشکیل یک کمیسیون فنی مشترک میان طرفین، اذعان داشت: لازم است طرف‌ها یک کمیسیون فنی از طرف نمایندگان و کارشناسان ذی ربط تشکیل دهند و به این کمیسیون اختیارات کامل بدهند و از خودگذشتگی‌های لازم را در اختیار آنها بگذارند.
مشکل میدان آرش قابل حل است
این کارشناس ارشد مسائل خلیج فارس با ارائه پیشنهادی فنی برای حل مشکل میدان گازی آرش اظهار داشت: در صورتی که مذاکرات فنی صورت بگیرد و اگر از بخش مرکزی میدان گازی آرش هر کدام از 3 کشور 10 کیلومتر از حدود مورد انتظار خود عقب‌نشینی کنند، شاید بشود به یک توافق رسید. البته این کار به یک از خود گذشتگی، مساوی و عادلانه از سوی هر 3 کشور موکول می‌شود و چنانچه نمایندگان طرفین تعامل و این گذشت‌ها را در نظر بگیرند، من فکر می‌کنم بدون دادگاه هم می‌توانند مسئله را حل بکنند، هر چند حل این مشکل هم به این سادگی‌ها نیست.
وی افزود: مسائلی را که به آن اشاره کردم تقریباً آخرین فصل از کتاب منتشر شده‌ام در خصوص مرزهای ایران با نام «سیاست‌های مرزی و مرزهای بین المللی ایران» است. اصل این کتاب به زبان انگلیسی منتشر شده است و ترجمه فارسی بر آن صورت گرفته است.
این کارشناس ارشد مسائل خلیج فارس در پاسخ به سوال دیگری در خصوص نقش خط منصف میان ایران و کشورهای جنوب خلیج فارس و اثر آن بر حل اختلاف‌های دریایی با کویت، اظهار داشت: خط منصفی که در خلیج فارس از تنگه هرمز به سمت شمال خلیج فارس ترسیم شده است در حل موضوع جزایر 3 گانه ایرانی اثر گذار بود، اما در خصوص موضوع میدان مشترک آرش و کویت چندان تأثیری ندارد.
مجتهدزاده با اشاره به چگونگی حل موضوع اختلاف جزایر فارسی و عربی میان ایران و عربستان در گذشته، اذعان داشت: دو جزیره فارسی و عربی در خلیج فارس وجود دارد که هر دو بر روی خط منصف بوده است. ایران و عربستان می‌توانستند بر این دو جزیره ادعای مالکیت کنند، لذا دو کشور تصمیم گرفتند با ترسیم مرز زیگزاگی جزیره فارسی را متعلق به ایران و جزیره عربی را برای عربستان در نظر بگیرند.