نشانه‌های صوتی در گنجینه آستان قدس رضوی
یکی از بارزترین مراکز مذهبی، که وجه فرهنگی هنری آن کم از دیگر وجوه آن نیست، بارگاه امام رضا (ع) است؛
مجموعه‌ای که می‌توان آن را محوطه بی‌نظیر تاریخی و هنری و موزه هنرهای قدیم و جدید خواند که از 1200 سال پیش، جلوه‌گاه انواع هنرها بوده است. برخی از مجموعه‌های تاریخی آیینی دنیا هستند که قدمتی دیرینه دارند؛ اما هنر در آنها جاری نیست و در گذشته مانده‌اند؛ درحالی‌که محوطه مربوط به حضرت رضا (ع) محصول نسلهای متمادی از هنرمندان ایران بوده است که در آن، می‌توان نمونه‌هایی برجسته از خط و خوش‌نویسی، کاشی‌کاری، سفالگری، گره چینی، حجاری، پارچه‌بافی، آهنگری، معرق، خاتم‌کاری، منبت‌کاری، معماری، آینه‌کاری، نجاری، فلزکاری و... سده‌های مختلف ایران یا گاهی کشورهای دیگر را یافت.
دراین بین، کتابخانه آستان قدس رضوی هم جای خود را دارد و ازلحاظ وجود و نگهداری قدیم‌ترین نفایس از دورترین زمانها تا امروز بی‌مانند است.
از مهم‌ترین بخش‌های این مجموعه، کتابخانه‌ی بی‌نظیر آنجاست که در عین حال از کهن‌ترین کتابخانه‌های بر جای مانده در جهان است و پیشینه‌ای بیش از هزار سال دارد و از طریق نسخه‌های مهم آن می‌توان موضوعاتی چون تحول و تطور زبان فارسی و وقف کتاب را پیگیری کرد. در همین روزهای فوت مرحوم استاد احمد مهدوی دامغانی «خدمتگزار بی جیره و مواجب فرهنگ و ادب» نیز، بحثی درباره‌ی نقش ایشان در معرفی گنجینه‌ای از نسخ خطی که در غرفه‌ای از حرم رضوی پنهان کرده بودند پیش آمد که در دهه 50 توسط آقای احمد علی رجایی بخارایی کشف شد.
بعضی از آن نسخه‌ها، به نظر ایشان رسیده و با حواشی و مقدمه و تحقیق آن مرحوم منتشر شده است مانند دیوان خازن (ابو محمد عبدالله خازن؛ شاعر برجسته عربی گوی ایرانی).
در میان آثار گران‌قدر فرهنگی هنری، نشانه‌های صوتی هم سهمی دارد که کمتر به آن پرداخته شده است. قدیم‌ترین آنها نقاره‌نوازی و نقاره‌خانه است و افزون‌بر آن در هر دوره‌ای، قاریان، مناجات‌خوانها، منقبت‌خوانها و ذاکرانی بوده‌اند که کاری از خود به یادگار نهاده‌اند؛ البته، برخی از این کارها با خدامی است که براساس وقف‌نامه‌ها این کارها را پیوسته انجام می‌دهند. به‌جز نهاد خدام، که خود جای گفت‌وگوی بسیار دارد، در دوره ما، «اذان آقاتی»، «صلوات خاصه انصاریان» و «قرائت قرآن خاندان شجریان» رنگ و بوی امام رضا (ع) و مشهد را دارند. مرحوم کریمخانی با خواندن شعری از "حسان" نام خود را جزو این گروه ثبت کرد و با تثبیت جایگاه آوای گرم و رسای خود در حافظه ملی ماند و دریافت نشان رضوی را هم در کارنامه‌اش به ثبت رساند. نکته درخور توجه آنکه شعر و آواز به شکلی گفته شده است که در هر کسی شوق زیارت برمی‌انگیزد.
در یکی از تهران‌گردیهای منطقه 13 به منزل آقای چای‌چیان، شاعر آیینی معاصر، رفتیم. این شعر جزو خاطرات شاعر است که چون مادر را در وضعیت دشوار بیماری با بدنی رنجور، به زیارت امام رضا (ع) می‌برد، این شعر سوزناک را می‌سراید و هرچند مرحوم استاد محمدعلی کریمخانی رحمت‌الله علیه فقط سه بیت آن را خوانده، سبب بیشترین شهرت برای سراینده و خواننده شده است. آمدم ای شاه پناهم بده خط امانی ز گناهم بده ای حرمت ملجأ درماندگان دور مران از در و راهم بده لایق وصل تو که من نیستم اذن به یک لحظه نگاهم بده
نکته درخور توجه آنکه مرحوم کریمخانی در خواندن این شعر تصرف کلامی کرده که به گرمی و دل‌نشینی کلام افزوده است. خواندن او آغازی جرس‌گونه دارد؛ نخست، می‌گوید: آمده‌ام...؛ سپس، با فاصله‌ای کوتاه ادامه می‌دهد: آمدم ای شاه... خواندن او سیری پایین‌رونده دارد و به ندا و نجوا تبدیل می‌شود.
در تهران‌گردی آن سال، شهردار منطقه از تصمیم خود برای خریدن و نگهداری خانه شاعر سخن گفت که به سرانجام روشنی نرسید. امیدوارم برای این صدای ماندگار ملی و برگزیده جشنواره رضوی کاری درخور انجام شود. مرحوم کریمخانی و مرحوم مهدوی دامغانی خادمان مخلص حریم رضوی بودند که به تازگی از میان ما رخت بر بستند، امید که آن پادشاه پناهشان باشد.
* منتشر شده در روزنامه اعتماد / 8 تیر 1401
کد خبر 1646393