نقش ادبیات در تفهیم مفاهیم دینی برای کودکان / چگونه می‌توان محتوای مناسب برای کودکان را تولید کرد؟

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو به نقل از روابط عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران، نشست بررسی مجموعه کتاب‌های «قصه‌های حنانه» نوشته علی باباجانی با نگاهی به مجموعه «هشتمین ستاره» از ویژه برنامه‌های چهاردهمین دوره جشنواره بین‌المللی کتاب سلام با همکاری خانه کتاب و ادبیات ایران و معاونت فرهنگی دفتر تبلیغات اسلامی تهران دوشنبه (سیزدهم آذر 1402) برگزار شد. در این نشست سید احمد میرزاده به عنوان منتقد و علی باباجانی به عنوان نویسنده کتاب حضور داشتند. سید احمد میرزاده سخن خود در این نشست را با ارائه توضیحاتی درباره ادبیات دینی آغاز کرد و در ادامه گفت: اگر به اجزای ادبیات دینی یعنی ادبیات و دین توجه کنیم، احساس خواهیم کرد که با یک امر نشدنی مواجهیم، چون ادبیات عرصه تخیل و نوآوری است، اما دین عرصه اعتقادات ثابت و پابرجاست مگر اینکه از یکی از این عرصه‌ها با تساهل بگذریم. وی افزود: در این حوزه برخی آثار دغدغه‌مندانه تولید شده که محتوای هنری و ادبی ندارند و از سوی دیگر برخی آثار هنری و ادبی خوبی نگارش شدند که محتوای مناسبی ندارند. ادبیات اگر بخواهد ادبیات باشد نیازمند تخیل، هنر و... است و اگر بخواهد به خدمت ارزش‌های دینی درآید و در عین حال تمام جذابیت‌های هنری و ادبی را داشته باشد، کمتر مصداقی در عالم واقع می‌توان برایش یافت. به گفته این نویسنده کودک و نوجوان، در ادبیات دینی کودک و نوجوان مشکلات بیشتر است، چرا که برخی از مسائلی که در ادبیات بزرگسال حل شده‌اند، کماکان در ادبیات کودک و نوجوان به عنوان مسئله باقی مانده‌اند. میرزاده ادامه داد: برای ورود به عرصه ادبیات کودک اگر آشنایی با روانشناسی کودک نداشته باشیم، موفق نخواهیم بود. همچنین معیار‌های از پیش تعیین شده در داستان‌نویسی و شعر قابل استفاده در ادبیات کودک نیست و باید آن‌ها را با سن این مخاطبان همسان سازی کرد. این مشکلات سبب شده تولید داستان در ادبیات دینی دشوار باشد. از سوی دیگر فضای عمومی داوری‌های ادبی ما همراه پیش فرض است و گاهی بیان می‌شود آثار جوششی نیستند و کوششی‌اند و به همین دلیل برخی از آثار ادبیات دینی از برنده شدن جا می‌مانند. وی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه نویسنده «قصه‌های حنانه» پیشتر آثار پرمخاطب و موفق زیادی را در ادبیات دینی منتشر کرده است، گفت: برای تولید اثر در ادبیات دینی کودک و نوجوان باید ببینیم مخاطب ما چه ویژگی دارد؟ سن تکلیف دختران 9 سال است که همزمان با دوره عملیات عینی در رشد کودک است و بر این اساس همه چیز باید عینی باشد و از مباحث انتزاعی دور شود. خوشبختانه در کتاب «قصه‌های حنانه» می‌بینیم که تمامی عناصر به کار گرفته شده عینی است. میرزاده با اشاره به اینکه بیش از ساختن علت و چرایی الگو ساختن مهم است، افزود: در کتاب «قصه‌های حنانه» نیز این الگو ساختن رخ داده است. همچنین در این کتاب باور‌ها به شیوه غیرمستقیم شرح داده می‌شود. جیمز فاولر می‌گوید در سن کودکی ایمان کودک بر اساس اعتماد به مادر شکل می‌گیرد؛ بنابراین در سن‌های پایین‌تر محور مادر است و اگر مادر به چیزی اعتقاد نداشته باشد کودک هم ندارد. این منتقد همچنین به چالش‌های تصویرگری «قصه‌های حنانه» اشاره کرد و ادامه داد: باباجانی در این کتاب سعی کرده، به صورتی غیرمستقیم به سوالات درباره حجاب پاسخ دهد. حجاب برای حنانه یک مسئله هویتی است تا جایی که حتی عروسکش هم محجبه است، یعنی حجاب برای حنانه درونی شده است. همچنین وقتی با برادرش نقاشی می‌کشد حنانه خودش را با روسری تصویر می‌کند. به طور کل نویسنده باید تلاش کند به صورت غیرمستقیم حرف بزند و هر چه در این شیوه موفق‌تر باشد اثرگذاری کتاب حتی برای مخاطب نوجوان بیشتر است. وی با بیان اینکه برای مخاطب نوجوان در ادبیات دینی فرم مهم‌تر است، گفت: مخاطب نوجوان حتی ترجیح می‌دهد که فرم داستان از سن او بالاتر باشد. میرزاده در بخش دیگری از سخنانش پیشنهادات خود برای بهتر شدن کتاب «قصه‌های حنانه» را به این شرح ارائه کرد: لازم است در برخی از مجلدات مفهوم محرم و نامحرم بهتر تشریح شود و تصویرسازی‌های کتاب نیازمند اصلاحات بیشتری است. این روز‌ها آثار کمی درباره حجاب در کشور منتشر می‌شود و این کتاب در چنین فضایی از منظر کمبود محتوا تولید شده است، با این وجود باید از انتشار آن مدت زمانی بگذرد تا نقص‌هایش خود را نشان دهد. حجاب نتیجه حیات، شناخت خود، هویت و... است. در این کتاب پدربزرگ بار‌ها به حنانه می‌گوید قدر خودت را بدان! و حجاب را نتیجه ارزش به خود می‌داند. علی باباجانی نیز در این نشست با اشاره به تنوع ادبیات دینی گفت: می‌توان شیوه‌های مستقیم و غیرمستقیم را برای ترویج مفاهیم دینی به کار گرفت. ما امروز نیازمند زبانی برای انتقال هنرمندانه پیام‌های دینی به مخاطب هستیم. وی افزود: امروزه ناشران زیادی از جمله انتشارات به‌نشر در حوزه کودک و نوجوان، فعالیت می‌کنند. هر سال برای کودک و نوجوان تعداد زیادی کتاب چاپ می‌شود که نیمی از آن ترجمه است، اما ما باید بتوانیم فرهنگ خود را منتشر کنیم. من مجموعه دوازده جلدی «قصه‌های حنانه» را با محوریت موضوع حجاب برای بازه سنی 9 تا 12 سال نوشتم که امیدوارم بازخورد خوبی از مخاطبانش بگیرم.