نقش تاثیرگذار تالاب هامون در حوزه اکوسیستم سیستان و بلوچستان
زاهدان - ایرنا - مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان گفت: تالاب هامون نقش تاثیرگذاری در حوزه اکوسیستم استان دارد که در سال گذشته و امسال به میزان نسبتا خوبی آبگیری شده و برای احیای کامل آن نیاز به اقدامات فنی و کارشناسی شده است.
وحید پورمردان روز پنجشنبه در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: با توجه به خشکسالی‌های متمادی و وقوع طوفان‌های پیاپی و سهمگین در شمال استان همچنین ایجاد مشکلات عدیده، بینایی، تنفسی و خسارات مالی و غیره برای مردم صبور شرقی‌ترین مرزهای کشور، اقدامات اداره کل حفاظت محیط زیست در این 2 دهه براساس سناریوهای مختلف آبی بوده بگونه‌ای که در خشکسالی و فقدان ورودی آب چه از رودخانه هیرمند و چه از فراه رود افغانستان، با مدیریت حقابه زیست محیطی و هدایت آن به محل‌های حساس اکولوژیکی، سعی در استفاده بهینه از 60 میلیون مترمکعب آبی را داشته که آن نیز به دلیل برداشت‌های میان راه، اثربخشی برنامه‌ها را دچار مشکل می‌کرد.
وی با اشاره به اینکه با تغییر در این سناریو و با توجه به ورود آب و لطف خدا و بارش‌های خوب در منطقه، رویکرد مدیریت، بهره‌وری و استفاده از این آب تغییر داده شد، گفت: تالاب از زمره زیستگاه‌های حیاتی و متنوعی است که مطلقا جایگزین ندارد اما متاسفانه طی ادوار گذشته هامون دستخوش خسارات بیشماری شده که جبران آن دشوار ولی با مشارکت مردم، مسوولان محلی و دستگاه‌های اجرایی مرتبط امری شدنی است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان افزود: این اداره کل ضمن اخذ نظر از کلیه صاحب نظران، ریش سفیدان و ذینفعان منطقه اقدام به الویت‌بندی مطالبات به حق مردم و ذینفعان تالاب (صیادان، کشاورزان و عشایر) کرد و اولین و مهمترین خواسته همه مردم مقابله با پدیده گرد و غبار و تامین هوای پاک بود، این درخواست منطقی باعث تعریف ذینفعان جدیدی به عنوان کل مردم منطقه اعم از کارمندان، دانش آموزان، دانشجویان، سالمندان، کاسبان، بازاریان، کودکان و. غیره شد که ممکن است هیچگونه برداشت مالی از تالاب نداشته باشند اما همواره درگیر مشکلات گرد و غبارهای متوالی آن هستند.
وی بیان کرد: برکسی پوشیده نیست که ذینفعان تالاب در خط مقدم آسیب از طوفان‌های گرد و غبار قرار دارند از اینرو تامین هوای پاک مطالبه مشترک تمامی مردم شمال استان است.
پورمردان ادامه داد: باتوجه به اطلاعات و نظرات فنی کارشناسان اداره کل حفاظت محیط زیست چندین اقدام مهم شامل حفاظت حداکثری از پوشش گیاهی تالاب (عدم صدور مجوز جالیزکاری - پیشگیری از چرای بی رویه دام بویژه شتر)، عدم دستکاری بستر تالاب (پیشگیری از حفر پیاپی و زیاد چاهک، گودال) لایروبی و بازگشایی مسیرهای ورود آب به تالاب با نظر ریش سفیدان مناطق (احیای رونگها، نهرها و رودها)، مقابله با هرگونه سوء استفاده از بستر و خاک تالاب (شناسایی و توقف برداشت‌های عظیم خاک از بستر تالاب و تشکیل پرونده قضایی) و غیره تعیین شد و در دستور کار قرار گرفت.
وی گفت: با عنایت به تغییرات در میزان نزول رحمت الهی و افزایش نسبی حجم ورودی سیلاب‌ها در یکسال و نیم گذشته، به منظور کنترل کانون‌های گرد و غبار اقداماتی مانند حفر کانال‌های انحرافی به سمت مرکز کانون‌های گرد و غباری شناسایی شده، بازگشایی دایکهای مرزی با همکاری مرزبانی در تمامی نقاط مورد نیاز، لایروبی انهار منتهی به تالاب و تعریض آنها جهت افزایش حجم آب ورودی به هامون، هدایت آب به کانون‌های بحرانی در هامون هیرمند با توجه به مشکلات پیش آمده و طوفان‌های مداوم برای مسافرین و مردم در منطقه شیله و تاسوکی در محور زابل به زاهدان، تاخیر در درخواست حقابه زیست محیطی تالاب به دلیل پیشگیری از برداشت‌های غیرمجاز در مسیر و تعیین زمان رهاسازی در خارج از فصل کشت و هدایت این آب به کانون‌های گرد و غبار از جمله هامون هیرمند به دلیل وجود جنگل‌های وسیع گیاهان شور پسند و عدم آبگیری آن طی 2 دهه به دلیل وجود دایک جنوب کوه خواجه انجام شده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان خاطرنشان کرد: در پی خشکسالی‌های متمادی از سال 92 با درخواست برخی مردم و پیگیری‌های محلی با نیت نگهداری حق آبه زیست محیطی در اطراف کوه خواجه دایکی به طول تقریبی سه کیلومتر به منظور نگهداشت آب احداث شده که از چند سال بعد از احداث به دلیل تاثیرات منفی اکولوژیکی در منطقه همواره مشکلاتی را برای زیست بوم تالاب هامون ببار آورده اما به دلایل غیرفنی و با پافشاری و ایجاد حاشیه، با گذشت سال‌ها در برابر نظرات علمی و کارشناسی شده حفظ شده است.
وی اظهار داشت: در بررسی مسائل و مشکلات حیطه مذکور و با اولویت قراردادن سلامت مردم با نظر و دستور شورای تامین سیستان و بلوچستان و نیز مصوبه جلسه ستاد بحران استان با موضوع مدیریت سیلاب‌های ورودی به تالاب هامون، تصمیم بر آن شد که دایک جنوب کوه خواجه از چند نقطه بازگشایی شده و با عنایت به گودی طبیعی اطراف کوه و ماندگاری آب در زمان ورود با دید هدایت آب به جنوب تالاب هامون گیاهان و جنگل‌های وسیع در هامون هیرمند نیز از این سیلاب‌ها بهرمند شده تا با رسیدن آب به این منطقه، در سال آتی شاهد بهبود روز افزون وضعیت هوای منطقه سیستان و امیدواری بیشتر مردم برای ماندن و سکنی در مهد تمدن و هنر باشیم.
پورمردان با اشاره به رویکرد مدیریتی جدید در طول یکسال و نیم گذشته مبنی بر اولویت قرار دادن خواسته تمامی مردم منطقه منطبق با نظرات فنی، اجتماعی، سیاسی و غیره مبنی بر کنترل گرد و غبار، گفت: امیدواریم با اجرای قوانین نظارتی مانند بند "ح" ماده یک آیین‌نامه جلوگیری از تخریب غیرقابل جبران تالاب‌ها مصوب 27 بهمن 97 هیات وزیران و یا ماده یک قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور مصوب 96 و قوانین مرتبط دیگر ضمن پیشگیری از هرگونه دستکاری غیرفنی در تالاب، با انجام برنامه‌های کاربردی و هدف‌گذاری شده بتوانیم ضمن اجرای برنامه‌های معیشت جایگزین برای ذینفعان تالاب، در سال‌های آینده شاهد تالابی با وضعیت زیست محیطی مطلوب توام با حفظ منافع ذینفعان و با کمترین میزان گرد و غبار در منطقه باشیم.
تالاب بین المللی هامون
دریاچه و تالاب بین‌المللی هامون سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه خزر و دریاچه ارومیه، هفتمین تالاب بین‌المللی جهان و یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در ایران است. تالاب هامون در شمال استان سیستان و بلوچستان از سه دریاچه کوچک به نام‌های هامون پوزک، هامون سابوری و هامون هیرمند تشکیل شده‌است که در زمان فراوانی آب به هم می‌پیوندند و دریاچه مشترک هامون بین افغانستان و ایران را تشکیل می‌دهند. رودخانه هیرمند شریان اصلی ورود به هامون و رودخانه‌های خاش‌رود، فراه رود، هاروت‌رود، شوررود، حسین‌آباد و نهبندان به هامون می‌ریزند.
وسعت دریاچه هامون در زمان پرآبی پنج هزار و 660 (5660) کیلومتر مربع است که از این مقدار سه هزار و 820 (3820) کیلومتر مربع متعلق به ایران و بقیه متعلق به افغانستان است. با این اوصاف، دریاچه هامون وابسته به رودخانه هیرمند است و این وابستگی باعث شده تا هرگونه نوسانات در میزان آب آن، مشکلاتی را برای کل سیستم به وجود آورد.
رود هیرمند، از رودهای پرآب فلات ایران، اصلی‌ترین رود در حوضه آبریز دریاچه هامون است که از بلندیهای کوه‌های بابا در 40 کیلومتری غرب کابل از رشته کوه هندوکش در افغانستان سرچشمه می‌گیرد و پس از مسافت 1100 کیلومتر وارد دریاچه هامون می‌شود.
تالاب هامون در چهارمین کنگره جهانی ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره که روزهای پایانی سال 1394 در لیما پایتخت پرو برگزار شد، توسط یونسکو به‌عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره ثبت شد و بدین ترتیب تعداد ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در ایران به 12 مورد افزایش یافت.
نام دریاچه هامون در اوستا کانس اویا یا کس‌ایا یا کنسو، در پهلوی کیانسی یا کیانسیه یا کیانسه و شاهنامه فردوسی دریاچه زره و در نوشته‌های فارسی زرتشتی کانفسه آمده‌است.
*س_برچسب‌ها_س*