نگاهی به وضعیت یک بام و دو هوای سینمای کودک و نوجوان در چند دهه اخیر

با وجود موفقیت‌های فراوان، سینمای کودک و نوجوان ایران در دهه‌های اخیر با کاهش تولیدات و افت استقبال مخاطبان روبه‌رو شده است. در دهه‌های 60 تا 80، تولیدات سینمای کودک و نوجوان به قدری بود که در یک نظرسنجی از انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی، بیش از 100 فیلم از این دوره به عنوان برترین‌های سینمای کودک انتخاب شدند. فیلم‌های گیشه‌پسندی مانند «شهر موش‌ها»، «گلنار» و «کلاه قرمزی و سروناز» در کنار آثار ارزشمندی مانند «رنگ خدا»، «دختری با کفش‌های کتانی» و «بادکنک سفید» نه تنها توجه مخاطبان داخلی را جلب کردند، بلکه سهمی در معرفی سینمای ایران به جهان داشتند.

با این حال، سینمای کودک و نوجوان امروز از جریان‌های قدرتمند و پربار دهه‌های 60 و 70 فاصله گرفته و تولیدات این بخش در دو سال اخیر به کمتر از 10 اثر در سال رسیده است. به عقیده بسیاری از منتقدان، بازگشت به دوره طلایی سینمای کودک مستلزم احیای سینمای دغدغه‌مند در کنار سینمای گیشه و همچنین همکاری نهادهای مختلف از جمله آموزش و پرورش با سینما است. نمایش فیلم در مدارس و آموزش درباره آنها می‌تواند به تربیت اجتماعی و فرهنگی کودکان کمک کند و به رشد دوباره این بخش از سینما بیانجامد.

وضعیت سینمای کودک و نوجوان به عنوان یک بحران جهانی، فقط به ایران محدود نمی‌شود، و نتیجه تغییرات گسترده در سطح جهان است. پیشرفت تکنولوژی و دسترسی آسان به پلتفرم‌های نمایش خانگی باعث شده تا حضور کودکان و نوجوانان در سالن‌های سینما کاهش یابد. روانشناسان معتقدند که کودکان امروزی به دلیل برخورداری از هوش و خلاقیت بالا، به سرعت نیازها و علایق خود را برآورده می‌کنند. به همین دلیل، سیاست‌های جهانی در جهت جذب این گروه سنی به سینما در حال تحول است، و ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست.

برای مقابله با این چالش، ضروری است که جشنواره‌ها و محافل تخصصی به‌طور جدی وضعیت کنونی سینمای کودک و نوجوان را بررسی کرده و راهکارهایی برای آینده ارائه دهند. هرچند رقابت در این حوزه سخت است، اما غیرممکن نیست. ساختارهای قدیمی که زمانی پیشرو بودند باید خود را با شرایط جدید وفق دهند یا گروه‌های تحقیقاتی ویژه‌ای تشکیل دهند تا نیازها و خواسته‌های کودکان و نوجوانان امروزی را بهتر درک کرده و بر اساس آن عمل کنند.

آگاه‌سازی مسئولان آموزشی و کنار گذاشتن سیستم‌های قدیمی می‌تواند تحولی مثبت در سینمای کودک و نوجوان ایجاد کند. همچنین، ضروری است که امکانات را به‌روز کنیم و از تکنولوژی‌های جدید بهره‌برداری کنیم تا فیلمسازانی که در این حوزه تخصص دارند، بتوانند خلاقیت خود را به کار بگیرند. جشنواره‌ها می‌توانند به عنوان فضاهایی برای بحث و تصمیم‌گیری درباره وضعیت سینما عمل کنند، اما باید از صاحب‌نظران انتظار داشت که با آگاهی از چالش‌های فعلی، تصمیمات واقعی و مؤثری اتخاذ کنند. بدون این تغییرات، بهبود وضعیت سینمای کودک و نوجوان بعید به نظر می‌رسد.

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان باید رسالت خود را در حمایت از سینمای کودک به‌خوبی ایفا کند. این نهاد باید به‌عنوان حامی اصلی این سینما عمل کند و با همکاری وزارت آموزش و پرورش، اکران‌های اختصاصی برای ارتقاء کیفیت آثار و جذب مخاطب برگزار نماید. این اکران‌ها می‌توانند فرصتی طلایی برای معرفی فیلم‌های با کیفیت و محتوای آموزنده به کودکان و نوجوانان باشند و ارتباط مؤثری میان سینما و نظام آموزشی برقرار کنند.

سینمای کودک و نوجوان ایران به یک تحول اساسی نیاز دارد؛ سینمایی که بر پایه داستان‌های نو و تکنیک‌های جذاب بنا شود تا بتواند نوجوانان نسل جدید را به سالن‌های سینما جذب کند. در این راستا، تولید فیلم‌ها برای پلتفرم‌های دیجیتال نیز باید در اولویت قرار گیرد، چرا که این پلتفرم‌ها به‌طور فزاینده‌ای جای سینما را در بین خانواده‌ها گرفته‌اند. با این حال، نباید از سینما نیز غافل شد و تلاش برای احیای آن ادامه یابد.

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به‌عنوان یکی از نهادهای تأثیرگذار در تولید و ترویج سینمای کودک و نوجوان باید از ظرفیت‌های خود برای تولید آثار با محتوای تربیتی و آموزشی بهره‌برداری کند. اما نقاط ضعفی مانند عدم توجه به نیازهای روز و کمبود بودجه هنوز پابرجا هستند. نیاز به تولید فیلم‌های خاص برای گروه سنی کودک و نوجوان و همکاری مؤثر بین ارشاد و پلتفرم‌ها برای ایجاد محتوای متناسب با دغدغه‌های نسل جدید احساس می‌شود.

نهادهای دولتی، از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، در سیاست‌گذاری، تأمین بودجه و حمایت از تولید فیلم‌های کودک و نوجوان نقش حیاتی دارند. در عین حال، نهادهای غیردولتی و مؤسسات فرهنگی نیز باید به‌عنوان شرکای اصلی در تأمین منابع مالی و ارائه مشاوره عمل کنند. همکاری بین این نهادها و تولیدکنندگان می‌تواند کیفیت و جذابیت آثار سینمایی را به‌طرز چشم‌گیری افزایش دهد و به رشد و توسعه سینمای کودک و نوجوان در ایران کمک کند. بدون توجه جدی به نیازهای نسل جدید و بازنگری در سیاست‌های فعلی، تحقق این تغییرات دشوار خواهد بود.

5757