نگاهی به چالش‌های زنجیره تولید گندم، آرد و نان /2

با توجه به جایگاه و اهمیت گندم در امنیت غذایی کشور، در حال حاضر مرحله خرید و تحویل گیری گندم به طور کامل در اختیار دولت است و دولت با اجرای قانون خرید تضمینی گندم این محصول را می خرد.

به گزارش خبرنگار مهر، در بخش اول از سری یادداشت 5 قسمتی با موضوع چالش‌های زنجیره گندم، نان و آرد راهکارهای پیش رو به قلم یحیی لطفی نیا، دانشجوی دکترای اقتصاد و پژوهشگر اقتصادی به تبیین وضعیت تولید و سطح زیرکشت گندم در دوره زمانی 97-1390 پرداخته شد.

در بخش دوم یادداشت که پیش روی شماست به بررسی وضعیت مراکز خرید و تحویل‌گیری گندم پرداخته می‌شود.

با توجه به جایگاه و اهمیت گندم در امنیت غذایی کشور، در حال حاضر مرحله خرید و تحویل‌گیری گندم به طور کامل در اختیار دولت است، به این صورت که دولت با اجرای قانون خرید تضمینی گندم اقدام به خرید گندم تولیدی کشاورزان می‌نماید بازار گندم تا زمان تشکیل وزارت جهاد کشاورزی در اختیار تعاونی روستایی بود و پس از آن تغییراتی صورت گرفت و سازمان تعاون روستایی در این زمینه، عامل سازمان غله شد. در حال حاضر نیز اجرای قانون خرید تضمینی گندم در اختیار شرکت بازرگانی دولتی است.

طبق گزارش‌های ارائه شده از سوی شرکت مادر تخصصی بازرگانی دولتی و آنچه که در جدول 1 (که نشان دهنده وضعیت خرید تضمینی گندم است) آمده است در سال 1397، بالغ بر 9.46 میلیون تن گندم داخلی از کشاورزان خریداری شده است. این در حالی است که مقدار خرید گندم داخلی توسط دولت در سال 1396، حدود 8.87 میلیون تن و در سال‌های 1390، 1391، 1392، 1393، 1394و 1395 به ترتیب نزدیک به 5.4 میلیون تن، 2 میلیون تن، 4.8 میلیون تن، 6.7 میلیون تن، 8 میلیون تن و 11.5 میلیون تن بوده است. مقدار خرید گندم داخلی سال 1397 نسبت به سال قبل (1396)، روند افزایشی 6.7 درصدی را نشان می‌دهد. این در حالی است که مقدار خرید گندم داخلی از کشاورزان در سال 1395 نسبت به سال 1394، حدود 42.5 درصد افزایش داشته است، در حالی که مقدار خرید گندم داخلی از کشاورزان در سال‌های 1394، 1393 و 1392 نسبت به سال قبل خود به ترتیب روند افزایشی 20.3 درصدی، 39.3 درصدی و 135.8 درصدی و در سال 1396 نسبت به سال 1395 و در سال 1391 نسبت به سال 1390، به ترتیب روند کاهشی حدود 23 درصدی و 62 درصدی داشته است.

علاوه بر خرید تضمینی گندم توسط شرکت بازرگانی دولتی، بخشی از گندم تولیدی توسط بخش خصوصی خریداری می‌شود. این موضوع نیز به دو صورت 1) پیمانکاری برای شرکت بازرگانی دولتی و 2) به صورت مستقیم برای نیاز بخش خصوصی خریداری می‌شود. در این راستا، در حالی که در سال‌های 1392، 1393 و 1394 آمار دقیقی از مقدار خرید گندم داخلی توسط بخش غیر دولتی (کارخانه‌های تولید آرد و بخش خصوصی) در دسترس نیست،

مقدار خرید گندم داخلی توسط بخش غیر دولتی در سال‌های 1390، 1391 و 1395 به ترتیب 500 هزار تن، 2.5 میلیون تن و 14 هزار تن گزارش شده است. این در حالی است که در سال‌های 1396، 1397 هیچ مقدار خرید گندم داخلی برای شرکت بازرگانی دولتی ایران، از سوی بخش غیر دولتی صورت نگرفته است.

جدول 1: وضعیت خرید تضمینی گندم توسط دولت و بخش غیر دولتی

دولت (شرکت بازرگانی دولتی)

غیر دولتی

مقدار (هزار تن)

ارزش (میلیارد ریال)

مقدار (هزار تن)

1390

5382.6

19180.3

500

1391

2045

8817

2500

1392

4822

39103.9

*

1393

6717.7

71238.6

*

1394

8082.3

94099.3

*

1395

11519.7

147092.2

14

1396

8870.6

115920.4

0

1397

9464.3

125626.9

0

منبع: گزارش‌های سالانه شرکت بازرگانی دولتی

نکته قابل توجه دیگر در حوزه خرید تضمینی گندم، قیمت گندم است. نرخ مصوب خرید تضمینی گندم معمولی در طول سال‌های 1390 تا 1399 در جدول 2 ارائه شده است که همواره در حال افزایش بوده است به گونه‌ای که در طول دهه 90، رشدی 495 درصدی داشته است.

جدول 2- نرخ مصوب خرید تضمینی گندم معمولی (ریال - درصد) (1399-1390)

سال

نرخ تضمینی مصوب گندم معمولی (ریال)

تغییرات (درصد)

1390-1391

4200

---

1391-1392

8000

90.5

1392-1393

10500

31.25

1393-1394

11550

10

1394-1395

12705

10

1395-1396

13000

2.3

1396-1397

13000

0

1397-1398

16000

23.1

1398-1399

25000

56.2

منبع: گزارش‌های سالانه شرکت بازرگانی دولتی

در جدیدترین گزارش مرکز آمار در خصوص قیمت محصولات کشاورزی بیان شده است که در فصل بهار 1399 قیمت آزاد یک کیلوگرم گندم در کل کشور 24,108 ریال بوده است. استان کرمان با 29,659 ریال بیشترین و استان آذربایجان شرقی با 18,952 ریال کمترین قیمت فروش آزاد را در کل کشور داشته اند. قیمت فروش به دولت این محصول در کل کشور 25,033 ریال بوده است که در نتیجه متوسط قیمت فروش به دولت و آزاد آن به رقم 24,912 ریال رسیده است. قیمت فروش این محصول نسبت به بهار 1398 افزایشی معادل 44.8 درصد داشته است.