نیروگاه هسته‌ای؛ ضامن استقلال انرژی و تنوع تولید
تجربه نیروگاه هسته‌ای بوشهر نشان می‌دهد که انرژی هسته‌ای، نه تنها گزینه‌ای راهبردی برای استقلال انرژی ایران است، بلکه می‌تواند به عنوان پیشران توسعه اقتصادی، ارتقای فناوری و حفاظت از محیط زیست کشور ایفای نقش کند.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، نیروگاه هسته‌ای بوشهر به عنوان نخستین تأسیسات اتمی ایران، نقشی محوری در تحقق استراتژی انرژی کشور و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی ایفا می‌کند. این نیروگاه که از گونه رآکتور آب فشرده (VVER-1000) با ظرفیت اسمی 1024 مگاوات است، از زمان راه‌اندازی در سال 1390 تاکنون دستاوردهای اقتصادی و زیست‌محیطی قابل توجهی داشته است.
بر اساس گزارش‌های رسمی، نیروگاه بوشهر در سال 1402 رکورد تولید 7.4 میلیارد کیلووات‌ساعت برق را ثبت کرده که نسبت به سال 1401 رشد 1.3 درصدی نشان می‌دهد. این میزان تولید معادل 18 درصد از کل برق تولیدی استان بوشهر و 1.2 درصد از کل تولید ملی است. در گزارش حاضر خواهیم دید که نیروگاه هسته‌ای - به‌رغم ارزان‌شدن هزینه‌ی تمام‌شده‌ی نیروگاه‌های خورشیدی در سال‌های اخیر - همچنان اهمیت خود را دارد و برای استقلال انرژی و همچنین تنوع سبد تولید انرژی باید حتماً بر توسعه‌ی نیروگاه‌های هسته‌ای تاکید کرد. اگر چه به‌درستی بناست در طول برنامه‌ی هفتم، انرژی خورشیدی از 1 درصد سبد تامین برق به 10 درصد افزایش یابد اما دو برابر شدن ظرفیت تولید برق هسته‌ای نیز در جای خود حائز اهمیت است.
پیشینه، هزینه‌های ساخت و صرفه‌جویی
ساخت نیروگاه بوشهر در سال 1354 توسط شرکت زیمنس آلمان آغاز شد، اما پس از انقلاب 1357 متوقف گردید. در سال 1374 قرارداد تکمیل آن با شرکت روسی «اتم‌ستروی‌اکسپورت» امضا شد. هزینه نهایی این پروژه موضوع اختلاف نظر است: علی‌اکبر صالحی، رئیس سابق سازمان انرژی اتمی، رقم 5 میلیارد دلار را اعلام کرد، در حالی که موسسه کارنگی هزینه واقعی را با احتساب تورم و نوسانات ارزی 11 میلیارد دلار برآورد می‌کند.
محمد اسلامی، رئیس فعلی سازمان انرژی اتمی، در سال 1403 اعلام کرد هزینه راه‌اندازی واحد اول 1.87 میلیارد دلار بوده که با صرفه‌جویی 8 میلیارد دلاری در مصرف سوخت فسیلی، چهار برابر بازدهی اقتصادی داشته است. بر اساس داده‌های سازمان انرژی اتمی، نیروگاه بوشهر از سال 1390 تا 1403 مجموعاً 72 میلیارد کیلووات‌ساعت برق تولید کرده است. این میزان معادل مصرف 110 میلیون بشکه نفت خام در نیروگاه‌های حرارتی است که ارزش اقتصادی آن با قیمت متوسط 73 دلار بر بشکه، بالغ بر 8 میلیارد دلار می‌شود. هر واحد نیروگاه هسته‌ای 1000 مگاواتی می‌تواند سالانه از انتشار 7 میلیون تن گازهای گلخانه‌ای (معادلCO) جلوگیری کند. این رقم برای نیروگاه بوشهر در یک دهه فعالیت به 54 میلیون تن می‌رسد که معادل حذف 11.7 میلیون خودرو از جاده‌هاست.
مزیت‌های نسبی در مقایسه با نیروگاه‌های فسیلی
مطالعه تطبیقی دانشگاه صنعتی شریف نشان می‌دهد هزینه تولید برق هسته‌ای در ایران با نرخ بهره 10 درصد، 17 دلار به ازای هر مگاوات‌ساعت است، در حالی که این رقم برای نیروگاه‌های گازی 24 دلار و برای نیروگاه‌های دیزلی 67 دلار محاسبه شده است. عوامل کلیدی این برتری شامل:
- هزینه سوخت پایین: سوخت سالانه نیروگاه هسته‌ای 1000 مگاواتی 30 تن اورانیوم غنی‌شده با هزینه 10-25 میلیون دلار است، در مقایسه با 600-700 میلیون دلار هزینه گاز طبیعی برای نیروگاه مشابه فسیلی.
- عمر طولانی‌تر: عمر مفید نیروگاه‌های هسته‌ای 60 سال در مقابل 15-20 سال نیروگاه‌های فسیلی.
- کاهش وابستگی به نوسانات قیمت نفت: برق هسته‌ای تنها 0.02 دلار به ازای هر کیلووات‌ساعت به قیمت نفت وابسته است، در حالی که این وابستگی در نیروگاه‌های فسیلی 85 درصد است
برنامه‌های توسعه آینده
ایران در چارچوب سند راهبردی 1420-1400 هدف دستیابی به ظرفیت 20,000 مگاوات برق هسته‌ای را دنبال می‌کند. پروژه‌های جاری شامل موارد زیر هستند:
- واحدهای 2 و 3 نیروگاه بوشهر با ظرفیت هرکدام 1057 مگاوات که پیش‌بینی می‌شود تا سال 1408 به بهره‌برداری برسند.
- برنامه ساخت 4 نیروگاه 1250 مگاواتی در هرمزگان با سرمایه‌گذاری 20 میلیارد دلار.
- احداث نیروگاه 300 مگاواتی در خوزستان با فناوری کاملاً بومی.
بر اساس برآوردهای بین‌المللی، هر گیگاوات ظرفیت هسته‌ای جدید 50,000 شغل مستقیم در طول چرخه حیات ایجاد می‌کند. پروژه واحدهای 2 و 3 بوشهر هم اکنون 5,000 نیروی کار را مشغول کرده و پیش‌بینی می‌شود در مرحله بهره‌برداری 1,200 شغل دائم ایجاد کند.
چالش‌ها و فرصت‌ها
منتقدان هزینه بالای سرمایه‌گذاری اولیه را عمده‌ترین چالش می‌دانند. هزینه احداث هر گیگاوات نیروگاه هسته‌ای 4-6 میلیارد دلار است، در حالی که همین ظرفیت در نیروگاه‌های خورشیدی با 1.2 میلیارد دلار قابل دستیابی است. با این حال، دفاعیات مسئولان بر دو محور استوار است: یک)بازدهی بلندمدت: هر دلار سرمایه‌گذاری در صنعت هسته‌ای 4.3 دلار به تولید ناخالص داخلی افزوده و 1.4 دلار درآمد مالیاتی ایجاد می‌کند. دو) امنیت انرژی: نیروگاه‌های هسته‌ای با ضریب دسترسی 92.5 درصد، قابلیت اطمینان بالاتری نسبت به نیروگاه‌های تجدیدپذیر (40-50 درصد) دارند.
همچنین در مورد اثرات زیست‌محیطی نیز باید توجه داشت که نیروگاه بوشهر علاوه بر جلوگیری از انتشار گازهای گلخانه‌ای، کمترین ردپای آبی را در میان فناوری‌های تولید برق دارد. مطالعات نشان می‌دهد مصرف آب خنک‌کننده نیروگاه هسته‌ای 2.8 لیتر به ازای هر کیلووات‌ساعت در مقابل 75 لیتر برای نیروگاه‌های زغال‌سوز است. همچنین زمین بسیار کمتری را نیز اشغال می‌کند. نیروگاه هسته‌ای 0.02 کیلومتر مربع به ازای هر گیگاوات اشغال می‌کند در حالی که مزارع خورشیدی 50 کیلومتر مربع برای همین مقدار اشغال می‌کنند. البته این مساله برای ایران چندان جدی نیست.
تنها گزینه‌ی راهبردی
نیروگاه هسته‌ای بوشهر با وجود چالش‌های اولیه، امروز به یکی از ارکان اصلی تأمین برق پایدار و پاک کشور بدل شده است. این نیروگاه نه تنها با تولید بیش از 72 میلیارد کیلووات‌ساعت برق طی یک دهه، موجب صرفه‌جویی 8 میلیارد دلاری در مصرف سوخت‌های فسیلی شده، بلکه نقش مهمی در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و بهبود شاخص‌های زیست‌محیطی کشور ایفا می‌کند. توسعه فازهای جدید این نیروگاه و سایر پروژه‌های هسته‌ای، ظرفیت تولید برق هسته‌ای ایران را به شکل چشمگیری افزایش خواهد داد و به تحقق هدف 20 هزار مگاواتی تا سال 1420 کمک می‌کند.
این امر علاوه بر تضمین امنیت انرژی و کاهش وابستگی به منابع فسیلی، فرصت‌های اشتغال و توسعه فناوری را نیز به همراه دارد. در عین حال، نیروگاه بوشهر با دریافت جوایز بین‌المللی و رعایت استانداردهای جهانی، جایگاه ایران را در عرصه انرژی هسته‌ای تثبیت کرده است. با وجود انتقادات پیرامون هزینه‌های بالای سرمایه‌گذاری اولیه، شواهد نشان می‌دهد که بازدهی اقتصادی، پایداری شبکه برق، و منافع زیست‌محیطی این پروژه، توجیه‌پذیری آن را در بلندمدت تضمین می‌کند. در مجموع، تجربه نیروگاه هسته‌ای بوشهر نشان می‌دهد که انرژی هسته‌ای، نه تنها گزینه‌ای راهبردی برای استقلال انرژی ایران است، بلکه می‌تواند به عنوان پیشران توسعه اقتصادی، ارتقای فناوری و حفاظت از محیط زیست کشور ایفای نقش کند.