هسته‌ای در کشاورزی 45 | «کیوی» خوش‌خوراک و تازه، با فناوری هسته‌ای
کیوی از میوه‌های حساس و پرطرفدار است که به‌سرعت پس از برداشت دچار افت کیفیت می‌شود. فناوری هسته‌ای از طریق پرتودهی می‌تواند عمر انباری کیوی را افزایش داده و ارزش تجاری آن را به‌طور چشمگیری ارتقا دهد.
خبرگزاری تسنیم؛ گروه اقتصادی کیوی یکی از میوه‌های صادراتی مهم در بسیاری از کشورهاست که به دلیل طعم مطلوب و ارزش تغذیه‌ای بالا، جایگاه ویژه‌ای در بازار جهانی دارد. اما این میوه به‌شدت حساس است و در مدت کوتاهی پس از برداشت دچار نرم‌شدگی، قهوه‌ای‌شدن و کاهش کیفیت می‌شود.
فناوری هسته‌ای و به‌ویژه پرتودهی، یکی از نوآورانه‌ترین روش‌ها برای افزایش عمر انباری کیوی است. با پرتودهی می‌توان فعالیت‌های میکروبی و آنزیمی را کنترل کرد و ماندگاری میوه را به‌طرز چشمگیری افزایش داد.
بیشتر بخوانید
هسته‌ای در کشاورزی 41 | جلوگیری از جوانه‌زدن سیب‌زمینی و پیاز با فناوری هسته‌ای هسته‌ای در کشاورزی 42 | بهبود کیفیت موز با پرتودهی هستهایضرورت و اهمیت افزایش عمر انباری کیوی
صادرات کیوی با چالش‌های زیادی روبه‌روست، زیرا این میوه در مسیرهای طولانی حمل‌ونقل کیفیت خود را از دست می‌دهد. افزایش عمر انباری کیوی برای کاهش ضایعات و افزایش درآمد کشاورزان و صادرکنندگان اهمیت حیاتی دارد.
پرتودهی می‌تواند این مشکل را حل کند و موجب شود کیوی سالم‌تر و باکیفیت‌تر به بازارهای جهانی برسد. این امر به سود اقتصادی و به ارتقای امنیت غذایی کمک می‌کند.
معرفی و اصول کلی فناوری هسته‌ای
فناوری هسته‌ای در کشاورزی شامل استفاده از پرتوهای یونیزان مانند گاما، ایکس یا الکترونی است. این پرتوها می‌توانند ساختارهای مولکولی و فرآیندهای بیوشیمیایی میوه را تغییر دهند. در مورد کیوی، پرتودهی موجب کاهش فعالیت قارچ‌ها و باکتری‌ها و کندشدن فرآیند رسیدگی می‌شود. این روش بر پایه دز دقیق طراحی شده است تا طعم و ارزش تغذیه‌ای میوه حفظ شود.
سیستم پرتودهی شامل منبع پرتو (کبالت -60 یا شتاب‌دهنده الکترونی)، محفظه محافظ، نوار نقاله برای جابه‌جایی میوه‌ها و تجهیزات کنترل دز است. برای کیوی، یکنواختی پرتودهی اهمیت دارد زیرا بافت میوه حساس است. وجود سیستم‌های پایش دقیق و آزمایشگاه‌های کنترل کیفیت برای موفقیت این فرآیند ضروری است.
انواع کاربردها در افزایش ماندگاری کیوی
پرتودهی کیوی چندین کاربرد کلیدی دارد:
- افزایش عمر انباری: کاهش سرعت نرم‌شدگی میوه.
- کاهش آلودگی میکروبی: کنترل قارچ‌ها و باکتری‌های مضر.
- حفظ طعم و رنگ: جلوگیری از قهوه‌ای‌شدن و افت کیفیت.
- افزایش قابلیت صادرات: امکان حمل‌ونقل طولانی‌مدت.
استانداردها و دستورالعمل‌های ملی و بین‌المللی
IAEA و FAO دستورالعمل‌هایی برای پرتودهی محصولات باغی تدوین کرده‌اند. برای کیوی، دز پرتودهی معمولاً بین 0.5 تا 1.5 کیلوگری توصیه می‌شود. این استانداردها تضمین می‌کنند که پرتودهی بدون آسیب به کیفیت تغذیه‌ای یا طعم میوه انجام شود. اجرای این دستورالعمل‌ها برای پذیرش جهانی کیوی پرتودهی‌شده ضروری است.
تأثیرات اقتصادی افزایش عمر انباری کیوی
افزایش عمر انباری کیوی موجب کاهش ضایعات و افزایش قابلیت صادرات می‌شود. این موضوع درآمد کشاورزان و صادرکنندگان را بالا می‌برد و امکان ورود به بازارهای جدید را فراهم می‌کند. از سوی دیگر، مصرف‌کنندگان نیز محصولی تازه‌تر و باکیفیت‌تر دریافت می‌کنند. در مجموع، پرتودهی تأثیر مثبتی بر کل زنجیره ارزش کیوی دارد.
فرایند پرتودهی شامل انتخاب میوه سالم، شست‌وشو، بسته‌بندی مناسب و سپس قرار دادن در دستگاه پرتودهی است. پس از اعمال دز مشخص، کیوی‌ها در شرایط سردخانه نگهداری می‌شوند تا کیفیتشان به‌خوبی حفظ شود. تنظیم دقیق دز و شرایط ذخیره‌سازی برای موفقیت این فرآیند حیاتی است. روش‌های سنتی مانند استفاده از مواد شیمیایی یا سردخانه‌داری طولانی‌مدت محدودیت‌های زیادی دارند. مواد شیمیایی می‌توانند برای سلامت مصرف‌کنندگان مضر باشند و هزینه سردخانه‌داری بالا است. پرتودهی بدون باقی‌مانده شیمیایی، ایمن‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تر است. علاوه‌براین، کیفیت حسی کیوی به‌خوبی حفظ می‌شود.
چالش‌ها و محدودیت‌ها
باوجود مزایا، پرتودهی محدودیت‌هایی نیز دارد. احداث و نگهداری تأسیسات پرتودهی پرهزینه است. همچنین، آگاهی عمومی درباره ایمنی محصولات پرتودهی‌شده در برخی کشورها پایین است. علاوه‌براین، دز بالای پرتودهی می‌تواند به بافت حساس کیوی آسیب بزند. بنابراین، نیاز به تنظیم دقیق و نظارت علمی وجود دارد.
یکی از چالش‌های اصلی در ذخیره‌سازی کیوی، رشد قارچ‌ها و تغییرات فیزیولوژیکی پس از برداشت است. پرتودهی می‌تواند این مشکلات را به‌طور مؤثر کاهش دهد. پرتوهای یونیزان با غیرفعال‌سازی میکروارگانیسم‌ها و کندکردن فرآیندهای آنزیمی، کیفیت میوه را برای مدت طولانی‌تری حفظ می‌کنند. به این ترتیب، پرتودهی به‌عنوان یک ابزار قدرتمند در مدیریت پس از برداشت کیوی شناخته می‌شود.
پیشرفت‌های نوین در این حوزه
در سال‌های اخیر، فناوری پرتودهی با روش‌های نوین ترکیب شده است. برای مثال، استفاده از پرتودهی همراه با بسته‌بندی‌های فعال یا پوشش‌های خوراکی، ماندگاری و طعم کیوی را بیشتر بهبود داده است.
همچنین، توسعه سیستم‌های پرتودهی با دز پایین و کنترل دیجیتال، امکان حفظ بهتر ویژگی‌های حسی و تغذیه‌ای میوه را فراهم کرده است.
نمونه‌های موفق جهانی
کشورهایی مانند چین، هند و ایتالیا در پروژه‌های صادراتی خود از پرتودهی کیوی استفاده کرده‌اند. در چین، پرتودهی موجب افزایش 20 روزه عمر انباری کیوی و کاهش 25 درصدی ضایعات شد. در ایتالیا نیز پرتودهی توانسته است بازار صادرات کیوی به کشورهای دوردست مانند ژاپن را گسترش دهد. این نمونه‌ها نشان می‌دهند که این فناوری در عمل بسیار موفق است.
اثرات بر امنیت غذایی و سلامت مصرف‌کننده
افزایش عمر انباری کیوی با پرتودهی نه‌تنها ضایعات را کاهش می‌دهد بلکه ایمنی غذایی را نیز ارتقا می‌بخشد. پرتودهی باعث کاهش بار میکروبی و حذف قارچ‌های مضر می‌شود. از طرفی، برخلاف برخی نگرانی‌ها، پرتودهی هیچ‌گونه اثر منفی بر سلامت مصرف‌کنندگان ندارد و ترکیبات مغذی کیوی مانند ویتامین C و آنتی‌اکسیدان‌ها به‌خوبی حفظ می‌شوند.
آینده‌شناسی و مسیرهای پژوهشی
آینده پرتودهی در افزایش عمر انباری کیوی روشن است. انتظار می‌رود که این فناوری در کنار سایر روش‌های نوین مانند نانوفناوری در بسته‌بندی و بیوتکنولوژی در اصلاح ژنتیکی میوه استفاده شود.
پژوهش‌های آینده بر توسعه سیستم‌های کم‌هزینه‌تر، قابل‌حمل و سازگار با محیط‌زیست متمرکز خواهند بود.
توصیه‌های سیاستی برای کشورها
برای بهره‌گیری بهتر از این فناوری، کشورها باید اقدامات زیر را انجام دهند:
- سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های پرتودهی.
- آموزش نیروی انسانی متخصص.
- تدوین قوانین و استانداردهای ملی هماهنگ با IAEA.
- فرهنگ‌سازی عمومی درباره ایمنی و مزایای پرتودهی. این سیاست‌ها می‌توانند مسیر توسعه فناوری پرتودهی در بخش کیوی را هموار کنند.
جمع‌بندی نهایی
پرتودهی یکی از روش‌های نوین و کارآمد برای افزایش عمر انباری کیوی است. این فناوری با کاهش فساد، کنترل عوامل میکروبی و حفظ کیفیت حسی و تغذیه‌ای، ارزش اقتصادی و بازارپسندی کیوی را افزایش می‌دهد. باوجود چالش‌هایی مانند هزینه زیرساخت و نیاز به فرهنگ‌سازی، تجربه‌های موفق جهانی و پژوهش‌های داخلی نشان می‌دهد که پرتودهی آینده‌ای روشن برای زنجیره تولید و صادرات کیوی رقم خواهد زد.
----
منابعی برای مطالعه بیشتر
- IAEA. (2020). Nuclear techniques in agriculture. Vienna.
- FAO. (2019). Post-harvest management of fruits. Rome.
- Shu, Q. Y. (2009). Induced plant mutations in the genomics era. FAO.
- Singh, B., & Datta, S. (2020). Agricultural radiation biology. Elsevier.
- Jain, H. K. (2018). Food irradiation in horticulture. Springer.
- IAEA & FAO. (2022). Guidelines for food irradiation safety. Vienna.
- OECD. (2021). Economic impacts of horticulture trade. Paris.
- Ahloowalia, B. S. (2019). Radiation techniques in horticulture. Plant Biotechnology Reports.
- Kharkwal, M. C. (2015). Post-harvest technology and irradiation. Academic Press.
- FAO & WHO. (2018). Food safety and nuclear applications. Geneva.
- Lagoda, P. (2017). Food irradiation and storage life. IAEA Bulletin.
- Kumar, A. (2022). Advances in fruit irradiation. Wiley.
- IRRI. (2017). Fruit irradiation achievements. Manila.
- سازمان انرژی اتمی ایران. (1400). گزارش پژوهش‌های کشاورزی هسته‌ای. تهران.
- WHO & FAO. (2021). Nutrition and safe food supply. Geneva.
- IPCC. (2021). Climate change and food systems. Geneva.
- FAO. (2023). Global food policy report. Rome.
- IAEA & FAO. (2019). Joint programme on nuclear techniques in food and agriculture. Vienna.
- United Nations. (2015). Sustainable Development Goals. New York.
- Dwivedi, S. L. (2020). Post-harvest innovations in horticulture. Springer.