هماوردی ذره میکروسکوپی و انسان دو پای دست دراز

جامعه مصرفی و کم توجهی به امور زیست محیطی، مختصات بارز بیشتر جوامع در عصر گسترش فزاینده تکنولوژی های صنعتی است که شدت عمل و عمدی یا غیرعمدی بودن موضوع تغییر چندانی در ماهیت مسئله ایجاد نمی کند. چیزی که هست بشر امروزی بی مهابا به سمت ارضای نیازهای مادی و ایجاد نیازهای جدید پیش می رود و همه ابزارهای انسانی و تکنولوژی را به کار می گیرد تا به اهداف جاه طلبانه و آرمان گرای خود جامه عمل بپوشاند. در این مسیر هر چیزی می تواند دستاویز توسعه قرار گیرد؛ علاوه بر انسان، تمام موجودات جاندار و بی جان خشکی و دریا الهام بخش هستند و باید در خدمت پیشرفت و راحتی انسان قرار گیرند و نظریات آزادگرایی انسانی محدودیتی در این خصوص قایل نیستند. اگرچه به مرور زمان نهادهای ملی، منطقه ای و جهانی برای نظارت و کنترل بزرگراههای توسعه تشکیل شدند ولی تحت تاثیر جذابیت های موجود و فشارهای ناخواسته در عمل ناکام ماندند، حداکثر کار آنها تنظیم اساسنامه های جهانی ولی در عمل فاقد ضمانتنامه های اجرایی بود. زمانی توسعه طلبی فقط با تسخیر کشورها انجام می شد ولی اکنون در اختیار داشتن مغزها به شدت راهگشاست. جذب نخبگان کشورهای کمتر توسعه یافته با وعده فراهم کردن فضای آزاد ذهنی همراه با شرایط و امکانات بالای زندگی، امروزه در جوامع صنعتی به یک بازی «دو سر برد» برای طرفین تبدیل شده است و نخبگان رشته های مختلف، ابزاری شده اند برای تحقق آرمان های توسعه طلبانه در جهان صنعتی شده امروز. ماده اولیه برای دستیابی به تحقق اهداف انسانی (از هر طرف که مقایسه کنید) طبیعت و اجزای تشکیل دهنده آن است که حالا به واسطه زخم ها و نامهربانی هایی که بر آن روا داشته اند چهره طغیانگر به خود گرفته است. گواه این موضوع تغییرات ناگهانی آب و هوایی و وقوع حوادث غیرطبیعی در چند دهه اخیر است که نقش انسان در ایجاد آنها قابل انکار نیست. در این گیر و دار، آزمایش و خطای تحقیقات علمی و صنعتی نیز به عمق فاجعه دامن زده است و ناخواسته خساراتی به بار آورد که به قیمت جان انسان ها تمام شد. این اتفاقات ناگوار از وقوع انقلاب صنعتی تاکنون به دفعات قابل مشاهده است. در این سال ها نخبگان زیادی برای اجرای طرح های صنعتی استخدام شدند که دستاورد پژوهش های آنها غیر مستقیم در خدمت نابودی محیط زیست و بشریت قرار گرفت. تاریخ جنگ های جهانی اول و دوم و تقابل کشورها به منظور هموار کردن مسیر صنعتی، مملو از این گونه اشتباهات است و حتی بعد از آن و تقسیم سرزمین ها بین کشورهای فاتح و در طول جنگ سرد بین بلوک شرق و غرب ادامه یافت. پاسخ به تهدیدها و ضرورت برتری طلبی با تولید انواع تجهیزات صنعتی و نظامی، به نوعی محرک توسعه قرار گرفت که شتاب فزاینده این موضوع در دهه های اخیر به وضوح مشهود است. از طرف دیگر همگام با توسعه تحقیقات علمی - پژوهشی و تولید تجهیزات الکترونیکی که افزایش کارآیی صنایع و گسترش ارتباطات از راه دور را در پی داشت، محصولات صنعتی به سرعت در اختیار عموم قرار گرفت و چرخه تولید و مصرف را با سرعت افزایش داد. در مقابل طبیعت بیشتر از گذشته مورد تهاجم قرار گرفت تا انسان را در راه رسیدن به آرمان های خود یاری کند اما با چه قیمتی؟! اکنون برای همه مشخص شده است که دستکاری در طبیعت همیشه برای انسان سازگار نیست، بسیاری از مواقع می تواند نتیجه معکوس داشته باشد و موجبات تضعیف سلامتی، مرگ و میر و سرخوردگی جوامع بشری را فراهم نماید، حتی اگر یک ویروس کوچک و میکروسکوپی باشد. در مقاطعی از تاریخ، بیماری های مسری از جمله طاعون، سل، مالاریا و... در برخی جوامع و حتی اروپا شیوع پیدا کردند و تلفات مربوطه هم چشمگیر بود. در این سال ها از دو مسئله؛ یکی فقر و کمبود امکانات بهداشتی و دیگری ضعف در اطلاع رسانی و آموزش های بهداشتی به عنوان مهمترین عامل شیوع بیماری یاد می شود. این روزها شیوع گسترده ویروس کرونا و ناتوانی کشورها در مهار آن، بار دیگر این واقعیت را یادآوری می کند که جامعه بشری چقدر در مواجهه با بلایای طبیعی و خودساخته آسیب پذیر است مضافا بر این که در عصر الکترونیک و سرعت سرسام آور اطلاعات قرار داریم و علوم پزشکی و صنعتی هم در بالاترین سطح قرار دارند. البته در خصوص این بیماری عالم گیر حرف و حدیث بسیار است، صرف نظر از برخی ملاحظات سیاسی بسیاری از مردم و حتی متخصصان پزشکی معتقدند؛ ویروس کرونا یک بیماری جهش یافته و حاصل تحقیقات آزمایشگاهی و تقابل انسان با طبیعت و موجودات آن است که به علت یک اشتباه در محاسبه با سرعت در مقیاس گسترده انتشار یافت. در شرایطی که پیچیدگی و ناشناخته بودن علائم این بیماری، محققان را در راه تولید دارو یا واکسن خاص با مشکل مواجه کرده است، اطلاع رسانی شفاف و بیان واقعیت های موجود برای نجات جان بشریت یک ضرورت است تا مثل گذشته مهار بیماری و غلبه دانش بر دشواری های طبیعت میسر شود. و اما... با همه این اوصاف ماشین توسعه همچنان با سرعت به پیش می تازد و در این مسیر با هر عامل مزاحم می جنگد تا به اهداف متنوع خود دست پیدا کند، دود آن در نهایت به چشم کسانی می رود که به منافع بیشتر و زندگی راحت تر چشم دوخته اند زیرا جامعه بشری همیشه مقهور این شعار نانوشته است؛ «برای رسیدن به هر هدفی باید بهای آن را بپردازی حتی اگر به قیمت جانت تمام شود!» *روزنامه نگار