هندسه پیچیده قهرمان اصغر فرهادی
«قهرمان» بار دیگر ثابت کرد که گرچه فرهادی یک نویسنده و کارگردانی مستعد برای ملودرام‌های پیچیده درباره مسائل اخلاقی و احساسی است، آثاری که او در ایران می‌سازد همیشه غنی‌تر هستند.
از هفته گذشته هفتادوچهارمین دوره فستیوال فیلم کن که ویترین فیلم‌های مهم اروپایی و جهان به شمار می‌رود با یک سال تاخیر و با تمهیدات ویژه کرونایی در شهر ساحلی کن در جنوب شرقی فرانسه آغار به کار کرده؛ جشنواره‌ای که هر ساله میزبان بزرگ‌ترین ستارگان و سینماگران از اقصی‌نقاط جهان است.
اعتماد در ادامه نوشت: جایی که از گدار و فدریکو فلینی و کیارستمی گرفته تا تارانتینو و آکیراکوروساوا و بسیاری از نیک‌نام‌ترین فیلمسازان فرصت عرضه آثارشان را به دست آورده‌اند. جشنواره‌ای که صرفا یک رویداد هنری نیست بلکه محلی برای تبادل نظرات فرهنگی، هنری و گاهی سیاسی هم بوده است.
البته که جشنواره کن امسال به دلیل محدودیت‌های کرونایی در زمان مشخص هر ساله (21 اردیبهشت تا اول خرداد) برگزار نشد به هر روی با دو ماه تاخیر امسال هم همچون سال‌های گذشته شاهد حضور فیلمسازان سرشناس و نام‌آور زیادی با نگرش‌های فکری و زاویه نگاه‌های متفاوت در این گردهمایی باشکوه هستیم؛ سینماگرانی که با نمایش فیلم‌شان در این رویداد ضمن به اشتراک گذاشتن تجربیات حرفه‌ای خود، از دغدغه‌ها و تفکرات‌شان با مردم دنیا سخن می‌گویند. فیلمسازانی نظیر لئو کارکس با فیلم «آنت»، نانی مورتی «سه طبقه»، وس اندرسون «گزارش فرانسوی» تا پل ورهوفن با «بندتا»، میا هانسن - لاو «جزیره برگمن» و اصغر فرهادی «قهرمان».
*س_هیات داوران چه کسانی هستند؟_س*24 فیلم بخش رقابتی جشنواره امسال برای کسب نخل طلا توسط گروهی از هنرمندان به داوری گذاشته می‌شود که ترکیب آن‌ها را بیشتر خانم‌ها تشکیل می‌دهند؛ شاید همین نکته خود باعث غیرقابل پیش‌بینی بودن جایزه این دوره جشنواره باشد.
«میلن فارمر» خواننده و بازیگر کانادایی - فرانسوی، «مگی جیلنهال» بازیگر، تهیه‌کننده، فیلمنامه‌نویس و کارگران اهل امریکا، «متی دیوپ» کارگردان و بازیگر فرانسوی - سنگالی، «جسیکا هاسنر» کارگردان، تهیه‌کننده و فیلمنامه‌نویس اتریشی، «ملانی لورن» بازیگر، کارگردان و فیلمنامه‌نویس فرانسوی، «کلبر مندونسا فیلیو» فیلمساز برزیلی، «طاهر رحیم» بازیگر فرانسوی و «سانگ کانگ - هو» بازیگر اهل کشور کره‌جنوبی با ریاست هیات داوران «اسپایک لی» کارگردان امریکایی فیلم‌های بخش مسابقه را داوری می‌کنند.
*س_تاکنون چه فیلم‌هایی با استقبال مواجه شدند؟_س*تا این لحظه از برگزاری جشنواره فیلم‌هایی که بیشترین توجه‌ها را به خود جلب کرده‌اند «گزارش فرانسوی» جدیدترین ساخته «وس اندرسون» کارگردان امریکایی بوده که تحسین‌های زیادی را بعد از نمایش فیلم در سالن داشته. «بیل موری»، «تیموتی شالامی»، «آدرین برودی»، «اوون ویلسون»، «تیلدا سوئینتون»، «استیفان پارک» و «بنسیو دل تورو» از بازیگران این فیلم هستند که در سالن لومیر کاخ جشنواره حضور داشتند.
همچنین محمد حقیقت در وب‌سایت سینما سینما نوشته: «در سالن دوبوسی برای منتقدین درخشان‌ترین فیلم مسابقه تا به این لحظه نشان داده شد. این فیلم به نام «تیتان» (Titane) ساخته خانم ژولیا دوکورنو، از فرانسه به حق شایسته نخل طلای جشنواره امسال است. تیتان یک شوک شدید به جشنواره و تماشاگران آن وارد و همه را از خواب بیدار کرد.» فیلم «روز پرچم» ساخته جدید شان پن و «آنت» لئو کارس، «ماشین مرا» به کارگردانی ریوسوکی هاماگوچی فیلم جدید مت دیمون یعنی «استیل واتر» اقبال بالایی در پی داشتند.
*س_هر فیلم کشف جدیدی برای فیلمساز است_س*اما بالاخره بعد از گذشت چند روز از جشنواره، سه‌شنبه بعدازظهر فیلم اصغر فرهادی قهرمان اولین نمایشش را در سالن گرند لومیر کاخ جشنواره تجربه کرد که با استقبال خوبی از جانب حضار مواجه شد. فرهادی و گروهش پیش از نمایش روی فرش قرمز قرار گرفتند و این کارگردان در گفت‌وگویی کوتاه روی فرش قرمز درباره برگزاری این رویداد هنری در شرایط کرونایی گفت: باورم نمی‌شود که این جشنواره در حال برگزاری است و از مسوولان جشنواره کن برای مهیا کردن شرایط برگزاری جشنواره، تشکر می‌کنم.
این کارگردان در ادامه گفت: «با وجود اینکه همه آثار فیلمساز در یک مسیر مشابه هستند، اما هر فیلم کشف جدیدی است و زوایایی را که شاید در دیگر فیلم‌ها به آن کمتر پرداخته شده برجسته می‌کند و ادعا می‌شود که فیلمساز باید فیلم به فیلم، عمیق‌تر شود.»
او همچنین هدف از ساخت فیلم «قهرمان» را در درجه اول تعریف یک قصه خوب برشمرد که مخاطب را خسته نکند و این موضوع را مهم‌ترین هدف در قدم اول دانست. در همین مراسم فرش قرمز سارینا فرهادی (بازیگر و دختر اصغر فرهادی) و هایده صفی‌یاری (تدوینگر) امیر جدیدی بازیگر نقش اصلی فیلم «قهرمان» نیز حضور داشتند. جدیدی تجربه کار با اصغر فرهادی را فوق‌العاده توصیف کرده و گفته: «مهم‌تر از فراگرفتن هنر از ایشان، اخلاق و انسانیت را از آقای فرهادی یاد گرفتم. این بازیگر درباره تجربه حضور روی فرش قرمز جشنواره کن نیز گفت: بسیار لذت‌بخش و باعت افتخار است که با فیلم آقای فرهادی در این جشنواره شرکت می‌کنم.»
*س_نشست خبری فیلم قهرمان_س*اما نهمین روز جشنواره فیلم «کن» با دومین نمایش فیلم «قهرمان» و برگزاری مراسم فوتوکال و نشست خبری این فیلم پیگیری شد. اصغر فرهادی به همراه امیر جدیدی و «الکساندر ماله - گی» تهیه‌کننده فرانسوی فیلم «قهرمان» در نشست خبری فیلمش در هفتاد و چهارمین جشنواره فیلم کن شرکت کرد.
این کارگردان با بیان اینکه در فیلمسازی خود به دنبال بهبود چیزی در جهان است درباره هدفش از ساخت فیلم توضیح داد: «هرکس تعریف خود را دارد و هدف خاص من این است که فرزندم و فرزند دیگری بتواند آزادانه در جامعه پرسش کند. اگر روزی در جهانی، بدون تابو و پرسش‌های ممنوعه باشیم، آنگاه احساس می‌کنم در آغاز یک تغییر واقعی قرار داریم.»
همچنین ایسنا به نقل از ددلاین از فرهادی توضیح داد: «در ایران فرد حاضر است همه‌چیز را از دست بدهد تا آبرویش و تصویری که جامعه از شما دارد را حفظ کند. آرامش و احساس اعتماد به نفس ناشی از دانستن اینکه شما از شهرت خوبی برخوردار هستید، به حدی است که برای حفظ آن، درنهایت به یک زندگی متزلزل در مورد زندگی خود خواهید رسید که متفاوت از تصویری است که از آن استفاده می‌کنید.»
شبکه‌های اجتماعی یکی از موضوعات اصلی فیلم «قهرمان» است که اصغر فرهادی در این باره گفت: این تنها یکی از جنبه‌های داستان است و فقط به دلیل اینکه رسانه در بین جوانان ایران در حال حاضر در همه جا حضور دارد و مقایسه‌ای است بین نحوه رفتار مردم در آن بستر مجازی و در جامعه واقعی ایرانی.
اصغر فرهادی همچنین اضافه کرد که ترجیح می‌دهد در فیلم‌هایش به صورت مستقیم و صریح درباره مسائل سیاسی صحبت نکند و در عوض با فیلمش به بررسی و مطالعه جامعه بپردازد و اجازه دهد مردم خودشان از فیلم نتیجه‌گیری کنند. سیستم‌ها می‌خواهند همه‌چیز را درست و غلط، سیاه و سفید ارایه دهند، اما وقتی در جامعه زندگی می‌کنیم می‌بینیم که چیزی که برای یک شخص خوب است برای دیگری خوب نیست، هر شخص باید بتواند خودش درست یا غلط را قضاوت کند و تشخیص دهد درست یا غلط برایش چیست.
همچنین در بخشی از نشست، اصغر فرهادی جملات سیاسی جنجالی منتسب به خود در مصاحبه با پایگاه خبری «ورایتی» را تکذیب کرد و گفت: «آن جملات تصور مصاحبه‌کننده‌ای بود که صحبت‌های من را ترجمه کرد. مردم خارج از ایران فکر می‌کنند در ایران فضای مجازی وجود ندارد، من گفتم از آنجایی که فضای بسته برای ابراز نظرات در ایران وجود دارد از این جهت مردم از فضای مجازی استفاده بیشتری می‌کنند.»
*س_واکنش منتقدان به فیلم اصغر فرهادی _س*پس از نمایش فیلم فرهادی در همان روز ابتدایی بازخورد منتقدان متفاوت بوده؛ برخی آن را بهترین فیلم این کارگردان از زمان ساخت «جدایی» توصیف کردند و برخی هم این نظر را ندارند.
سه روزنامه فرانسوی لوموند، لوفیگارو و لیبراسیون دقایقی بعد از اولین نمایش فیلم به تحلیل فیلم قهرمان پرداختند. لوموند نوشت: «قهرمان فرهادی بازگشتی چشمگیر به هندسه پیچیده روابط اجتماعی است که از ویژگی‌های ممتاز سینمای اوست.»
این نشریه در ادامه آورده: «داستان فیلم این‌بار در شیراز اتفاق می‌افتد و به همین دلیل تار و پود روابط اجتماعی و مصایب زنان و مردان فیلم متفاوت با فیلم درباره الی و جدایی است.» لو فیگارو آورده: «فرهادی به اوج و قدرت کار‌های اولش بازگشته است. او با اینکه ساخت چند فیلم را در کشور‌های اروپایی تجربه کرده ولی در ساخت فیلم در کشورش موفق‌تر است.» لیبراسیون هم نوشته: «فرهادی همچنان در فیلم‌هایش نگاه تلخ و نقادانه دارد.»
ایسنا از مجله «ایندی وایر» به نوشته «دوید ارلیش» آورده: «این فیلم به اندازه «جدایی» غیرقابل پیش‌بینی و غم‌انگیز است. ملودرام اجتماعی فرهادی با پیش‌بینی‌های سرراستی آغاز می‌شود که لایه به لایه با پیشروی داستان رو می‌شوند، در حالی که بحران اخلاقی اصلی در عمق داستان آشکار می‌شود. فرهادی ساده‌ترین فیلم خود را پس از آغاز موفقیت بین‌المللی‌اش در حدود یک دهه پیش ساخته است، اما در عین حال می‌توان آن را چند وجهی‌ترین و همچنین بهترین فیلم او از زمان جدایی دانست.
«لی مارشال» منتقد نشریه اسکرین نیز در یادداشتی درباره نماینده سینمای ایران در بخش رقابتی کن آورده است: «در عصر رسانه‌های اجتماعی، قهرمان واقعی بودن چگونه است؟ اگر می‌دانید کار درست را انجام داده‌اید آیا می‌توان حقیقت را پیچاند و با نقش بازی کردن دیگران را متقاعد کرد که شما یک نابغه هستید؟ اگر دفاع از حیثیت آنان به معنای بی‌آبرو کردن دیگری باشد، چه می‌کنید؟ اصغر فرهادی کارگردانی ایرانی در درام جدیدش این موضوعات و دیگر پرسش‌های اخلاقی را گنجانده است، درامی به واقع قدرتمند که با بازی چشمگیر و مرکزی امیر جدیدی در نقش اصلی (رحیم) همراه شده است.»
«قهرمان» بار دیگر ثابت کرد که گرچه فرهادی یک نویسنده و کارگردانی مستعد برای ملودرام‌های پیچیده درباره مسائل اخلاقی و احساسی است، آثاری که او در ایران می‌سازد همیشه غنی‌تر هستند.
فیلم قبلی فرهادی در کن با عنوان «همه می‌دانند»، به‌رغم ستاره‌های بازیگر که در اسپانیا ساخته شده به ندرت دارای ظرافت‌های دراماتیک هوشمندی اخلاقی است که در فیلم «درباره الی»، «جدایی» و «فروشنده» می‌بینیم. می‌توان همه داستان‌های فرهادی را برداشت و آن‌ها را تقریبا در همه جای دیگر جهان بازسازی کرد و این موضوع به ویژه درباره فیلم «قهرمان» صدق می‌کند و داستان آن را می‌توان در جایی دیگر مثل امریکا نیز دوباره ساخت. اما فیلم‌ها تنها داستان نیستند و «قهرمان» بخش قابل توجهی از قدرت خود را از شیراز و جامعه ایرانی دریافت می‌کند.»
محمد حقیقت در سایت سینما سینما نوشت: «فیلم قهرمان، فیلمبرداری خوب و بازی‌های قابل قبول ارایه داده است و در پایان نمایش اول این فیلم تماشاگران بسیار از فیلم استقبال کردند، این فیلم همچنان از پیچش‌های سناریونویسی جذابی برخوردار است. اما حیف که کمی کشدار و پرحرف است و بیش از حد کارگردان و سناریست مایل بوده اطلاعات به تماشاگر بدهند و کمی فیلم کشدار جلوه می‌کند و چه حیف! اما در مجموع از دو فیلم قبلی آقای اصغر فرهادی موفق‌تر عمل کرده و قابل لمس‌تر است. حال باید از فردا منتظر نظرات منتقدین اروپایی و... باشیم.
پیتر بردشاو منتقد گاردین با دادن سه ستاره از 5 ستاره به فیلم «قهرمان» از آن به عنوان فیلمی با داستانی درباره شبکه‌ای درهم تنیده یاد می‌کند و فیلم را همان‌قدر ناخوشایند می‌داند که زندگی واقعی این‌گونه است. او همچنین از بازی هوشمندانه و ظریف امیر جدیدی در نقش رحیم تمجید می‌کند، اما به‌طور کل «قهرمان» را راضی‌کننده نمی‌داند.
*س_نمایش فیلم‌ها بدون فاصله‌گذاری_س*از فیلم فرهادی که بگذریم برای قرار گرفتن در فضای جشنواره با غلامرضا موسوی از تهیه‌کنندگان سینما که امسال در محل برگزاری جشنواره کن حضور دارد تماس گرفتیم.
او می‌گوید: «اساسا امسال حدود 40 درصد کسانی که هرساله به کن می‌آیند، به جشنواره نیامده‌اند، اما برگزار‌کنندگان جشنواره سعی کرده‌اند همچنان تشریفات کن را که مثال‌زدنی است حفظ کنند و اجازه ندهند کرونا تشریفات و زرق و برق جشنواره را به چالش بکشد.» به گفته موسوی هوا به خاطر فصل تابستان به‌شدت گرم و شرجی است و همین باعث شده تا اهالی سینما کمتر در خارج از سالن‌ها دیده شوند.
او همچنین توضیح می‌دهد که «برگزار‌کنندگان کن در تعامل با دولت فرانسه برای شرکت‌کنندگان تسهیلات مسافرتی قائل شدند، از جمله شرط تزریق واکسن را حدف و به جای آن تست 48 ساعته را جایگزین کرده‌اند، پلیس فرانسه هم برای میهمانان جشنواره تسهیلات ورود قائل شده است. سالن‌ها، در صورت درخواست بلیت توسط تماشاگران کاملا تکمیل است و هیچ‌گونه فاصله‌گذاری در سالن‌ها رعایت نمی‌شود.»
او در عین حال توضیح می‌دهد: «امسال تماشاگران فرش قرمز، به روایتی افزایش سه برابری دارد. این گروه بخشی سینه‌فیل هستند و بقیه مسافران کن که برای تعطیلات تابستانی به این شهر می‌آیند و به همین جهت بازار امضا و عکس با هنرمندان حسابی گرم است.»
از موسوی درباره رونق بازار جشنواره می‌پرسیم: «امسال بازار جشنواره خلوت است و به‌طور فیزیکی از بازار استقبال خوبی نشده، از ایران هم فقط شرکت آریا انیمیشن حضور دارد.» این تهیه‌کننده با تکمیل صحبت‌هایش درباره هفتاد و چهارمین جشنواره فیلم کن می‌گوید: «به خاطر کرونا و جلوگیری از صف‌های طویل، برای ورود به سالن‌ها بلیت را باید اینترنتی رزرو کرد.
با این همه هنگام ورود به سالن‌ها، صف‌های نسبتا طویل تشکیل می‌شود. سالن‌ها هم همان‌گونه که گفتم مملو از تماشاگر است و هیچ فاصله‌ای، ظاهرا به خاطر تست‌های 48 ساعته رعایت نمی‌شود.» به این نکته اشاره کنیم که هفتاد و چهارمین دوره جشنواره کن از 6 جولای (15 تیر) در شهر ساحلی کن آغاز به کار کرده و برپایی آن تا 17 جولای (26 تیر) ادامه دارد.