وضعیت"ترجمان دانش" و ارتباط پژوهشگران و سیاست‌گذاران
در مطالعه بررسی وضعیت ترجمان دانش در دانشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی دانشگاه علوم پزشکی ایران مشخص شد که نقاط ضعف قابل‌توجهی در برخی حیطه‌های ترجمان دانش وجود دارد. تلاش محققان تنها در جهت تولید مقالات پژوهشی است و توجهی به انتشار نتایج برای استفاده مردم و سیاست‌گذاران ندارند.
به گزارش ایسنا، یکی از نگرانی‌های نظام سلامت در سطح جهان، کمبود شواهد معتبر و دانش برخواسته از تحقیق است. در صورتی که نتایج تحقیقات به عمل آمده در مراقبت‌های بهداشتی ترجمه نشود، منجر به نابرابری و اتلاف هزینه و مطالعات وقت‌گیر می‌شود.
به همین دلیل سازمان جهانی بهداشت از سال 2005 به ایجاد سازوکارهایی برای انتقال دانش در حمایت از سلامت عمومی مبتنی بر شواهد و ارائه مراقبت‌های بهداشتی تاکید کرده و برای پر کردن شکاف بین دانش تولیدشده و راه‌های استفاده از آن بر تبدیل نتایج تحقیقات بهداشتی به سیاست و عمل تاکید داشته است.
ترجمان دانش؛ فرآیند تولید، تبادل و به‌کارگیری صحیح دانش است که از برهم‌کنش میان پژوهشگران و مصرف‌کنندگان سلامت، منجر به تولید محصولات موثرتر و نظام ارائه خدمات سلامت قوی‌تر می‌شود و می‌تواند منجر به استفاده از دانش با کیفیت بالا در فرآیندهای تصمیم‌گیری شود.
در ایران نیز با وجود گسترش قابل توجه پژوهش‌های بومی نظام سلامت در سال‌های اخیر، این مطالعات هنوز در مرحله کودکی از رشد خود هستند. به همین دلیل سیاست‌گذاران برای پاسخ به بسیاری سوالات، با کمبود شواهد قابل اعتماد مواجه هستند. در بسیاری از موارد؛ شواهد در زمان لازم به دست سیاست‌گذار نمی‌رسند یا به زبان مناسب به سیاست‌گذار ارائه نمی‌شوند و یا سیاست‌گذار از آن‌ها مطلع نمی‌شود. به همین دلیل لازم است که پژوهش‌های کاربردی در نظام سلامت و به خصوص فعالیت در حوزه ترجمان دانش، توسعه یابد.
با توجه به این‌که بررسی وضعیت ترجمان دانش دانشگاه‌ها می‌تواند در سیاست‌گذاری‌های آتی دانشگاه موثر باشد، پژوهشگران با انجام یک مطالعه وضعیت ترجمان دانش دانشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی دانشگاه علوم پزشکی ایران را در سال 1397 مورد بررسی قرار دادند.
در این مطالعه دانشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی دانشگاه علوم پزشکی ایران، به عنوان جامعه پژوهش در نظر گرفته شدند. 9 دانشکده و 31 مرکز تحقیقاتی که دارای بیش از سه سال سابقه تاسیس در این دانشگاه مورد بررسی قرار گرفتند.
داده‌های موردنیاز این مطالعه، با استفاده از پرسش‌نامه معتبر «خودارزیابی سازمان‌های تولیدکننده دانش» جمع‌آوری شد. این سوالات در حیطه‌های زیر بودند:
- حیطه سوال پژوهش: آیا سازمان می‌تواند نیازهای تحقیقاتی تصمیم‌گیران را شناسایی کند و به صورت موضوع پژوهشی در آورد؟
- حیطه تولید دانش: آیا سازمان می‌تواند شواهدی تولید کند که در تصمیم‌گیری‌ها قابل استفاده باشد؟
- حیطه انتقال دانش: آیا نتایج پژوهش‌های سازمان منجر به تغییر رفتار تصمیم‌گیرندگان و یا نتیجه کاربردی می‌شود؟
- حیطه ترویج استفاده از شواهد: آیا سازمان تلاش می‌کند تا تصمیم‌گیرندگان بتوانند از نتایج پژوهش‌ها بهتر استفاده کنند؟
بررسی‌های این مطالعه حاکی از این است که از بین این چهار حیطه بررسی‌شده، حیطه «تولید دانش» امتیاز بیشتری نسبت به سایر حیطه کسب کرده است و وضعیت این حیطه در مراکز تحقیقاتی و دانشکده‌های دانشگاه علوم پزشکی ایران بهتر است.
پس از حیطه تولید دانش، حیطه‌های «سوال پژوهش» و «انتقال دانش» بیشترین امتیاز را کسب کردند. این موضوع نشان دهنده این است که تمرکز محققان ایرانی بر حیطه تولید دانش است و در سایر حوزه‌ها مانند انتقال و ترجمان دانش و ترویج استفاده از شواهد، عملکرد مناسبی ندارند.
در حیطه سوال پژوهش، کم‌ترین امتیاز مربوط به درگیر کردن ذی‌نفعان و کاربران پژوهش در طراحی سوال پژوهش، تعیین اولویت‌های پژوهشی مراکز تحقیقاتی با حضور استفاده‌کنندگان از نتایج و همچنین برگزاری جلسات منظم و هدف‌دار برای توسعه همکاری محققان با مدیران و سیاست‌گذاران بود.
اگر قرار است پژوهشی کاربردی باشد؛ باید به سوالاتی که استفاده‌کنندگان از پژوهش در مورد آن نگران هستند، پاسخ دهد و این تنها در صورتی قابل انجام است که مشارکت واقعی استفاده‌کنندگان از پژوهش مانند مدیران، متخصصان و بیماران، از ابتدای پروسه پژوهش وجود داشته باشد.
با توجه به این‌که وضعیت استفاده از دانش در تصمیم‌گیری‌های نظام سلامت مناسب نیست، در طراحی مدل‌های ترجمان دانش باید به چگونگی طراحی سوال پژوهش، توجه بیشتری کرد. به همین دلیل؛ به نظر می‌رسد جلسات و نشست‌های مرتبط و منظم با مخاطبین و صاحبان صنعت برای طراحی سوال‌های پژوهشی ضروری باشد. زیرا تعاملات دو طرفه منجر به آشنایی با نیازهای مخاطبین شده و فرهنگ و زبان مشترکی را در حوزه پژوهش ایجاد می‌کند.
طبق این نتایج؛ در حیطه تولید دانش، کم‌ترین امتیاز در ارتباط با در نظر گرفتن منابع مالی برای انتشار نتایج طرح به مدیران، سیاست‌گذاران، بیماران و یا مردم بود.
در این مطالعه مشخص شد که امتیاز حیطه انتقال دانش، کم‌تر از متوسط بود و در مواردی مانند تعیین گروه‌های مخاطب، تعامل محققان با رسانه‌ها، گروه‌های مخاطب و تصمیم‌گیران، وجود منابع مالی لازم برای تهیه محتوای مناسب مخاطبین پژوهش، وجود ساختار و یا نیروی انسانی لازم برای تقویت انتقال دانش، وجود برنامه و مداخله مناسب جهت انتقال دانش، انتشار نتایج از طریق وب‌سایت مرکز تحقیقاتی، شناسایی عوامل موثر بر رفتار تصمیم‌گیرندگان و بررسی میزان استفاده از نتایج پژوهش‌های مرکز توسط تصمیم‌گیرندگان؛ ضعف‌های جدی وجود داشت.
این موضوع نشان‌دهنده آن است که تلاش محققان تنها در جهت تولید مقالات پژوهشی است و توجهی به انتشار نتایج برای استفاده مردم و سیاست‌گذاران ندارند.
در حیطه تصمیم‌گیری مبتنی بر شواهد، کم‌ترین امتیازات در ارتباط با حضور فعال محققان در تصمیم‌گیری‌های سازمان‌های اجرایی و ارسال پیام پژوهش برای تصمیم‌گیرندگان و سیاست‌گذاران بود.
بررسی‌های سایر مطالعات نیز نشان می‌دهد که اگرچه کشورهای توسعه‌یافته فعالیت‌های ترجمان دانش را حمایت مالی می‌کنند و قوانین و ساختارهای مشخصی را برای تقویت ترجمان دانش گذاشته‌اند؛ اما هنوز تعامل بین محققان و استفاده‌کنندگان از دانش، یک مسئله مهم است.
به طور کلی نتایج این مطالعه حاکی از آن است که ظرفیت‌های پژوهش و تولید دانش در دانشگاه علوم پزشکی ایران، تاحدودی قابل قبول و مناسب است؛ اما نقاط ضعف قابل‌توجهی در حیطه‌های سوال پژوهش، انتقال دانش و ترویج استفاده از شواهد، خصوصا در تعامل بین محققان و کاربران دانش وجود دارد.
پژوهشگران این مطالعه پیشنهاد می‌کنند که جلسات و نشست‌های مرتبط و منظم با مخاطبین و صاحبان صنعت در هنگام تعیین اولویت‌های پژوهشی، طراحی سوال پژوهش، اجرای پژوهش و انتقال نتایج پژوهش به گروه‌های هدف برگزار شود.
همچنین توصیه می‌کنند در جهت تسهیل ارتباط بین محققان و کاربران دانش و حمایت از فعالیت های ترجمان دانش، سیاست‌های جامعی در سطح کشوری تدوین شود؛ مانند این‌که به پژوهش‌های مشترک با بخش صنعت امتیازات بیشتری داده شود و معیار ارتقای علمی پژوهشگران، صرفا چاپ مقاله نباشد.
در انجام این تحقیق سوگند تورانی، سید کاظم ملکوتی، شهناز ریماز و علیرضا حیدری؛ پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی ایران، به همراه نرگس رفیعی از دانشگاه علوم پزکش گلستان، مشارکت داشتند.
یافته‌های این مطالعه، مهرماه سال جاری به صورت مقاله علمی با عنوان «وضعیت ترجمان دانش دانشگاه علوم پزشکی ایران: سوال پژوهش، تولید دانش، انتقال دانش، ترویج استفاده از شواهد» در دوماه‌نامه پایش؛ نشریه پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی، منتشر شده است.
انتهای پیام