وقتی فرانسوی‌ها در دل پایتخت نیروگاه زدند | تاریخچه کارخانه 6 میلیونی

در محله صادقیه، نرسیده به بازارچه سنتی ستارخان و میان ساختمان‌ها، تعمیرگاه‌ها و درمانگاه‌های منطقه 2 تهران، چند متری برج میلاد مجموعه وسیعی وجود دارد که قدمتش به دهه 30 می‌رسد. زمانی که محدوده‌های ستارخان صادقیه و برق آلستوم از اراضی ده طرشت به شمار می‌آمد. «علیرضا محمدیاری» از قدیمی‌ترین اهالی این محله می‌گوید: «اوایل دهه 20 شمال و جنوب محله صادقیه پر از باغ‌های توت و انار بود. آن زمان اینجا جزئی از اراضی ده طرشت حساب می‌شد. ساکنان اولیه محله صادقیه، طرشتی و اغلب دامدار و باغدار بودند و در خانه‌های خشتی و گلی زندگی می‌کردند. «ماشاءالله‌خان»، «ارباب صادق» و... از ملاکان و بزرگان ده طرشت بودند. اما باساخت کارخانه برق آلستوم در جنوب ده طرشت فرم روستایی تغییر کرد و مقدمات به وجود آمدن محله صادقیه پایه‌گذاری شد.»

کارخانه‌ای در بافت شهری

کارخانه 6 میلیون دلاری

دهه 30 نیروگاه برق در محلی ساخته شد که در فاصله 5 کیلومتری تهران، قرار داشت. تا قبل از آن برق تهران به وسیله شخصی به نام «حاج امین‌الضرب» تولید می‌شد اما جوابگوی نیاز کل تهرانی‌ها نبود. بنابراین شهرداری یا همان بلدیه آن زمان برای رفع این کمبود اواخر سال 1333 قراردادی با شرکت فرانسوی «آلستوم» نوشت که طبق آن فرانسوی‌ها ساخت کارخانه را در زمینی به وسعت 17 هکتار، روی زمین‌های طرشت شروع کردند.

ارزش این قرارداد 6 میلیون و 300 هزار دلار با بازپرداخت 10 ساله و سود 5 درصد بود. حدود 5 سال پس از امضای قرارداد، شرکت فرانسوی، ساخت نیروگاه را تمام کرد و در شهریورماه سال 1338 واحدهای 3 و 4 و در مهرماه همان سال واحدهای 1 و 2 در مدار تولید قرار گرفتند. در آن زمان نیروگاه برق آلستوم با ظرفیت 50 مگاوات قادر بود نیمی از برق مورد نیاز تهران را تأمین کند.

فضای سبز نیروگاه طرشت که در گذشته به نام آلستوم بود

ساخت جاده برای نیروگاه و مردم

شروع ساخت نیروگاه باعث شد تا با گذر زمان، وضعیت محله طرشت هم تغییر کند. «مصطفی نادری پور» از ساکنان قدیمی محله، دود سیاهی را که از کارخانه برق آلستوم بیرون می‌آمد به یاد دارد و می‌گوید: «آن زمان سوخت کارخانه نفت سیاه بود. هر روز دود سیاهی از دودکش‌های کارخانه بیرون می‌آمد. البته با شکل‌گیری کارخانه، بلدیه تهران هم در محدوده کارخانه راهسازی کرد. در واقع نخستین جاده‌ای که نشان از شهری شدن بافت روستایی طرشت داشت، کنار کارخانه شکل گرفت. حتی یادم هست نزدیک کارخانه فردی بود که با الاغ برای ساختمان‌سازی‌ها ماسه می‌آورد.»

روی تجهیزات قدیمی هنوز نام آلستوم دیده می‌شود

«آریاشهر» با نیروگاه آمد

با گذر زمان به تعداد ساختمان‌سازی کنار کارخانه اضافه شد تا جایی که به گفته «محمود شیبانی» یکی دیگر از ساکنان قدیمی محله، شرکتی به نام «آریاشهر» که در کار ساخت‌وساز بود در فلکه دوم صادقیه فعلی فعال شد. او می‌افزاید: «این شرکت ساختمان‌سازی را در محله شروع کرد. نام اولیه محله هم به دلیل وجود این شرکت آریاشهر بود. شرکت آریاشهر زمین‌های محله را به قطعات بزرگ تقسیم می‌کرد و در این قطعات، خانه‌های ویلایی یک و 2 طبقه ساخت. به مرور مردم از اقصی نقاط تهران و شهرستان‌ها به محله آریاشهر آمدند.»

نیروگاهی که با گذشت 6 دهه در بافت شهری فعال است

6 دهه فعالیت

کارخانه برق آلستوم حالا با گذشت 63 سال از زمان بهره‌برداری‌اش، جزو قدیمی‌ترین نیروگاه‌ها کشور و تنها نیروگاه تولید برق در بافت شهری به شمار می‌آید که با 4 واحد بخاری با توان 12 و نیم مگاوات فعالیت می‌کند. البته در گذر زمان تغییراتی در این نیروگاه ایجاد شده، به طوریکه نامش از «آلستوم» به «شهید فیروزی» و طرشت تغییر کرد و این روزها با عنوان نیروگاه طرشت شناخته می‌شود. همچنین از 20 سال پیش و زمانی که مخازن مازوت کارخانه جمع شد، مدیران تصمیم گرفتند که فضای سبز را تقویت و مجموعه‌های ورزشی در داخل نیروگاه ساخته شود. به همین دلیل درحال حاضر حدود 17 هکتار فضای سبز در اراضی نیروگاه وجود دارد. حتی در محل مخازن زمین‌های فوتبال بزرگی ساخته شده که هر روز میزبان علاقه‌مندان به ورزش است.

پس از گسترش مناطق مسکونی تهران، سوخت مصرفی نیروگاه طرشت از مازوت به گاز طبیعی تغییر کرد

29 هزار وات ساعت تولید برق

این روزها نیروگاه برق طرشت با تمام توان فعال است. تاجایی که اردیبهشت ماه امسال 29 هزار مگاوات ساعت برق تولید کرد. «یحیی نوبخت» مدیرعامل نیروگاه طرشت می‌گوید: «از این میزان تولید حدود 14 هزار مگاوات ساعت سهم واحدهای بخار و 15 هزار مگاوات ساعت سهم واحد گازی بوده است.»

او راندمان این نیروگاه در اردیبهشت ماه را 27 و 4 دهم درصد می‌داند و می‌افزاید: «واحدهای 1 و 2 بخار نیروگاه طرشت در مهر ماه سال گذشته برای همیشه از مدار تولید خارج و پروژه راه‌اندازی واحدهای موتور گازسوز در طرشت در حال اجرا است.»

پس از گازسوز شدن نیروگاه طرشت، جایگاهی که مخازن مازوت این سوخت قرار داشت، به زمین فوتبال تبدیل شد

جاذبه‌ای برای تهران

البته واحد 3 و 4 نیروگاه هم چند سال به دلیل تجهیرات قدیمی تعطیل شد اما پس از مدتی برای تولید برق پایدارو تولید حداکثری انرژی در فصل تابستان با انجام تعمیرات توسط کارکنان به شبکه سراسری برق کشور وصل شد. حالا اگر تا چند سال پیش ساکنان محله‌های صادقیه، طرشت و برق آلستوم خواستار جابه‌جایی این نیروگاه بودند، به مزیت‌هایش پی برده‌اند. چون در تعطیلی کوتاه‌مدت نیروگاه، خاموشی‌های مستمر را تجربه کردند.

«سینا خرازان» از ساکنان محله می‌گوید: «وجود نیروگاه طرشت ضروری است؛ اگر نباشد برق‌رسانی به منطقه و حتی شهر تهران مختل می‌شود. بنابراین ما مشکلی با وجودش در محله‌مان نداریم. حتی این مکان می‌تواند یکی از جاذبه‌های شهر تهران نام می‌برد. به‌ویژه آنکه مردم اجازه دارند در فضای سبز آن قدم بزنند و در باشگاه‌هایش تمرین کنند.»

نیروگاه طرشت در مدار تولید برق

سال 1958 میلادی، تجهیزات فرانسوی در مدار تولید ایران قرار گرفت. نوشته یکی از دستگاه‌های باقی مانده که می‌تواند بخشی به گفته اهالی این مجموعه را به جاذبه تهران تبدیل کند

نیروگاه طرشت در فصل‌های سرد به دلیل افت فشار گاز و قرار گرفتن نیروگاه در منطقه شهری از مدار خارج و وارد دوره تعمیرات می‌شود

دستگاه کنترل باقی مانده از دهه 30

2 واحد از نیروگاه با هدف جایگزینی با واحدهای جدید و راندمان بالاتر از مدار خارج شده اند و حالا واحدهای 3 و 4 فعالند

بیشتر بخوانید:

• اولین راه آهن ایران را رضا شاه نساخت! / آماری جالب از نخستین راننده قطار در ایران

• امیر کبیر پیشگام خودکفائی اقتصادی / شال ایرانی در زمان قاجار متری چندبود؟

217 46