چالش‌های بزرگ معدن؛ چرا برنامه هفتم توسعه کامل اجرا نشد؟
بخش معدن ایران تا پایان شهریور 1404 تنها بخشی از اهداف برنامه هفتم توسعه را محقق کرده و با چالش‌هایی مانند کمبود منابع، فناوری و ناهماهنگی نهادی روبه‌رو است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با عنوان «گزارش ارزیابی عملکرد برنامه هفتم در پیشرفت طرح‌های صنعت، معدن و رشد تولید تا پایان شهریورماه 1404»، بخش معدن ایران همچنان با چالش‌های متعددی در مسیر تحقق اهداف برنامه هفتم توسعه مواجه است. این بخش به عنوان یکی از ارکان کلیدی اقتصاد ملی، نقش حیاتی در تأمین مواد اولیه صنایع، اشتغال‌زایی و ارزآوری دارد و با اهمیت ویژه‌ای در رشد اقتصادی کشور همراه است. برنامه هفتم توسعه اهداف بلندپروازانه‌ای برای بخش معدن و صنایع معدنی تعیین کرده که شامل افزایش تولید، بهبود بهره‌وری، توسعه فناوری‌های نوین و ارتقای ظرفیت تولید محصولات پایه و صنعتی است، اما ارزیابی عملکرد تا پایان شهریور 1404 نشان می‌دهد که تحقق این اهداف هنوز کامل نبوده است.
رکود در تحقق اهداف صنعت و معدن در برنامه هفتم توسعه / تنها 14 درصد اهداف محقق شدبراساس این گزارش، اهداف کمی برنامه هفتم در بخش معدن شامل استخراج سالانه 117.8 میلیون تن سنگ‌آهن، افزایش ظرفیت تولید شمش فولاد به 55 میلیون تن، تولید مقاطع طویل و تخت فولاد به ترتیب 41 و 18.3 میلیون تن، استحصال 10 درصد آهن موجود در باطله معادن، کاهش 10 درصدی ضایعات فولاد، تأمین 30 درصد گاز مورد نیاز صنایع فولادی از طریق بهینه‌سازی مصرف، افزایش ذخایر قطعی مس به 19.7 میلیون تن، تولید سالانه 3360 هزار تن کنسانتره مس و 1412 هزار تن کاتد مس و توسعه محصولات مسی شامل مفتول، مقاطع، لوله و محصولات تخت تا 1800 هزار تن بوده است.
با این حال، بررسی عملکرد تا پایان شهریور 1404 نشان می‌دهد تنها 14 درصد از اهداف به طور کامل محقق شده‌اند، 53 درصد اهداف با تحقق قابل توجه همراه بوده، 28 درصد اهداف تحقق محدودی داشته‌اند و 5 درصد اهداف هنوز محقق نشده‌اند. این آمار بیانگر آن است که بخش عمده‌ای از اهداف برنامه به صورت ناقص یا محدود تحقق یافته است و هنوز فاصله قابل توجهی با برنامه‌ریزی اولیه وجود دارد.
گزارش مرکز پژوهش‌ها چالش‌های اصلی پیش روی بخش معدن را فقدان استراتژی توسعه صنعتی جامع و هماهنگ با توسعه پایدار، ضعف نظارت و هماهنگی نهادی میان دستگاه‌های اجرایی، محدودیت منابع مالی، کمبود فناوری و تجهیزات به‌روز به ویژه در صنایع پایین‌دستی، مشکلات تأمین پایدار انرژی، تغییرات ناپایدار در بازارهای جهانی و اثر تحریم‌ها، مشکلات قانونی و اجرایی شامل تأخیر در تصویب آیین‌نامه‌ها و نواقص نظارتی و کوچک بودن مقیاس بسیاری از معادن عنوان کرده است. کارشناسان این عوامل را از مهم‌ترین دلایل ناکامی در تحقق کامل اهداف برنامه هفتم می‌دانند.
برای جبران این کمبودها، گزارش راهکارهایی را پیشنهاد کرده است که شامل ایجاد سامانه متمرکز حسابداری تعهدی برای مدیریت بهینه حقوق دولتی، اصلاح و تصویب سریع‌تر قوانین و آیین‌نامه‌ها، افزایش سرمایه‌گذاری در فناوری نوین و توسعه صنایع پایین‌دستی، توسعه زیرساخت‌های انرژی، تقویت نهادسازی و افزایش هماهنگی میان دستگاه‌های مختلف و همچنین افزایش عمق اکتشافات و بهره‌گیری از روش‌های معدنکاری زیرزمینی است. همچنین کارشناسان بر اهمیت بازتعریف مأموریت سازمان‌های توسعه‌ای مانند ایمیدرو و ایدرو برای افزایش بهره‌وری و توسعه فناوری‌ها تأکید دارند.
در بخش عملیاتی، روند تولید شمش فولاد، کنسانتره مس و زغال‌سنگ نسبتاً متناسب با برنامه بوده است، اما هنوز بهبود عملکرد در بسیاری حوزه‌ها ضروری است. گزارش تأکید می‌کند که ناکامی در تحقق کامل اهداف عمدتاً ناشی از محدودیت منابع مالی، توان کارشناسی محدود، زمان‌بندی نامناسب، ضعف نهادسازی و تأخیر در تصویب اسناد قانونی و آیین‌نامه‌ها بوده است.
مرکز پژوهش‌های مجلس بر این باور است که موفقیت برنامه هفتم در بخش معدن و صنایع معدنی نیازمند تمرکز بر فناوری‌های نوین، توسعه زیرساخت‌های انرژی، بهبود هماهنگی نهادی و اصلاح فرآیندهای قانونی و اجرایی است. علاوه بر این، ارتقای بهره‌وری معادن، افزایش مقیاس پروژه‌ها، تأمین پایدار انرژی و مدیریت ریسک‌های ناشی از تحریم‌ها و نوسانات بازار جهانی از ضروریات کلیدی برای دستیابی به اهداف توسعه معدن و صنایع معدنی کشور محسوب می‌شود.
از جمله راهکارهایی که در گزارش توصیه شده، ایجاد سامانه متمرکز حسابداری تعهدی برای بهبود مدیریت حقوق دولتی، اصلاح و تصویب سریع‌تر قوانین و آیین‌نامه‌ها، افزایش سرمایه‌گذاری در فناوری نوین، توسعه زیرساخت‌های انرژی، تقویت نهادسازی و افزایش هماهنگی میان دستگاه‌های مختلف است. همچنین افزایش عمق اکتشافات و استفاده از روش‌های معدنکاری زیرزمینی در دستور کار قرار دارد.
سازمان‌های توسعه‌ای مانند ایمیدرو و ایدرو نقش مهمی در توسعه معدن کشور ایفا می‌کنند اما نیاز به بازتعریف مأموریت‌های آنها برای افزایش بهره‌وری و توسعه فناوری‌ها وجود دارد. روند تولید محصولات معدنی همچون شمش فولاد، کنسانتره و زغال‌سنگ نشان‌دهنده عملکرد نسبتاً متناسب با برنامه است اما همچنان بهبود در بسیاری حوزه‌ها ضرورت دارد.
