چالش‌های زنان سرپرست خانواده چیست؟

به گزارش مشرق، داده‌های رسمی در ایران از روند رو به رشد تعداد زنان سرپرست خانوار در دهه‌های اخیر حکایت دارد.

بر مبنای تعریف سازمان بهزیستی؛ زنان سرپرست خانوار به زنانی گفته می‌شود که عهده‌دار تامین معاش مادی و معنوی خود و اعضای خانوار هستند. مطالعات نشان می‌دهد این گروه زنان به طور عمده شامل زنان بیوه و مطلقه، همسران مردان معتاد، همسران مردان زندانی، همسران مردان مهاجر، زنان خودسرپرست و همسران مردان از کار افتاده و معلول هستند و به همین دلیل توجه مضاعف به این قشر از جامعه ضروری است.

بر همین اساس؛ پژوهشگران علوم اجتماعی با انجام یک مطالعه به بررسی ویژگی‌های اقتصادی و اجتماعی زنان سرپرست خانوار ایرانی، توانمندی‌های آنان و چالش‌های پیش روی آن‌ها پرداختند.

برای انجام این مطالعه از داده‌های سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395 که توسط مرکز آمار ایران جمع‌آوری شده است، استفاده شده است.

بر اساس تحلیل این داده‌ها؛ زنان سرپرست خانوار 12.5 از سرپرستان خانوار ایرانی را تشکیل می‌دهند. درصد سرپرستی ارتباط معناداری با سن داشته و حدود 50 درصد از زنان سرپرست خانوار 60 سال و بالاتر هستند.

نتایج این بررسی نشان داد که 68 درصد از علت سرپرستی زنان فوت همسر و 12 درصد به علت طلاق است. همچنین 14 درصد از زنان دارای همسر نیز سرپرست خانوار هستند. به علاوه 44 درصد از خانوارهای زن‌سرپرست تک نفره هستند. 70 درصد از زنان سرپرست خانوار در مناطق شهری و 30 درصد در مناطق روستایی زندگی می‌کنند.

در این بررسی ها مشخص شد که 54 درصد از زنان سرپرست خانوار بی سواد و 46 درصد دارای سواد هستند. 40 درصد از این زنان دارای تحصیلات ابتدایی، 21 درصد دیپلم و حدود شش درصد دارای تحصیلات عالی هستند. بنابراین حدود 60 درصد از زنان سرپرست خانوار، تحصیلات پایین‌تر از دیپلم دارند.

طبق یافته‌های این مطالعه؛ تنها 14 درصد از این زنان شاغل و 63 درصد خانه‌دار هستند. همچنین 14 درصد از زنان دارای درآمد، فاقد کار هستند که به نظر می‌رسد درآمد آن‌ها از طریق املاک، فرزندان و یا برخی سازمان‌های حمایت کننده مانند بهزیستی و کمیته امداد تامین می‌شود.

بررسی وضعیت مالکیت منزل مسکونی به عنوان یکی دیگر از متغیرهای اقتصادی، نشان می‌دهد که 63 درصد از زنان سرپرست خانوار دارای منزل ملکی هستند و 24 درصد از آنها در منازل رهن و اجاره‌ای ساکن‌اند. همچنین بررسی متراژ منزل مسکونی نیز بیان‌گر آن است که بیش از 90 درصد از زنان سرپرست خانوار در منزل بالای 40 متری زندگی می‌کنند. از طرفی بیش از 50 درصد از آن‌ها نیز در منازل بالای 80 متری زندگی می‌کنند. نکته حائز اهمیت آن است که حدود هفت درصد از این زنان در منزل مسکونی متراژ 40 متر و کمتر ساکن هستند.

ویژگی‌های جمعیتی سرپرست‌های خانوار نشان می‌دهد که درصد سرپرستی، ارتباط معنی‌داری با سن دارد. به این معنا که در سنین کمتر از 50 سال، درصد مردان سرپرست خانوار در جامعه غالب است؛ در حالی که بعد از 50 سالگی درصد زنانی که سرپرستی خانوار را برعهده دارند به صورت محسوسی افزایش می‌یابد. این افزایش را می‌توان به از دست دادن همسر، برای زنان در اثر فوت عنوان کرد. بررسی متغیر وضعیت زناشویی برای سرپرست‌های خانوار؛ به نوعی نشان‌دهنده مسئله بیوگی و موانع پیش روی ازدواج مجدد برای زنان سرپرست خانوار است.

پژوهشگران این مطالعه با توجه به نتایج به دست آمده می گویند: چالش‌های پیش روی زنان سرپرست خانوار، از سه بعد فرهنگی (مانند مسائل مرتبط با بیوگی و ازدواج مجدد)، بعد اقتصادی (مانند مسکن و اشتغال) و بعد مسائل جمعیتی (مانند خانوارهای تک نفره) پیروی می‌کند. بنابراین در کنار توجه به توانمند کردن اقتصادی زنان سرپرست خانوار که می‌تواند از طریق اشتغال زایی و ایجاد کسب و کار برای آنها انجام شود و زمینه خروج آن‌ها از چرخه را فراهم می‌کند؛ باید به زمینه‌های فرهنگی و جمعیتی نیز توجه شود.

به گفته این محققان؛ با توجه به این که تعداد قابل توجهی از زنان سرپرست خانوار ایرانی در سنین بالای 60 سال قرار دارند و سالخورده شدن جمعیت، بر روند افزایشی آن تاثیرگذار خواهد بود. همچنین تداوم باروری پایین بر افزایش خانوارهای تک نفره که سهم بالایی از آن را زنان سرپرست خانوار تشکیل می‌دهند، اثرگذار خواهد بود.

با توجه به اینکه دو علت اصلی خانوارهای زن سرپرست، فوت همسر و طلاق است؛ توجه به بحث ازدواج مجدد زنان در جامعه ایرانی و چالش‌ها و موانع پیش روی آن، بیش از هر زمانی لازم و ضروری است.

در انجام این تحقیق احمد دراهکی؛ پژوهشگر دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی تهران و رضا نوبخت پژوهشگر دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی دانشگاه پیام نور تهران با یکدیگر مشارکت داشتند.

یافته‌های این مطالعه مردادماه سال جاری به صورت مقاله علمی با عنوان «بررسی وضعیت اقتصادی و اجتماعی زنان سرپرست خانوار ایرانی: یک آنالیز ثانویه» در مجله پایش؛ نشریه پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی منتشر شده است.