چرا بازیگران "خنده بازار" وارد "فامیل بازی" تلویزیون شدند؟/ نگاهی غیرمستقیم به فرزندآوری!

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، مسابقه تلویزیونی «فامیل بازی» این روزها از شبکه افق سیما پخش می‌شود. محور اصلی این مسابقه، خانواده‌های ایرانی‌اند و 10 نفر از اعضای خانواده شامل پدربزرگ، مادربزرگ، پدر و مادر، خواهر و برادر، عمه، خاله، عمو، دایی و اعضای خانواده آن ها در مسابقه‌ای که در آن برگزار می‌شود، به رقابت با یکدیگر می‌پردازند.

در حین انجام مسابقات، موضوعات مختلف اجتماعی، تربیتی، خانوادگی و... نیز توسط دو مجری بیان می‌شود. در حقیقت، توجه به مفاهیم ارزشمندی هم‌چون همدلی در خانواده، عادت‌های خوب، احترام به یکدیگر و... یکی از محورهای اصلی این برنامه است که آموزه‌های مربوط به آن توسط دو مجری مسابقه بیان می‌شود.

ابراهیم شفیعی و مرتضی رستمی دو مجری این مسابقه‌اند. ابراهیم شفیعی که تجربه‌های متعددی در عرصه کار کودک به ویژه «کلبه عمو پورنگ» دارد، در عرصه بازیگری نیز حضور داشته و یکی از بازیگران اصلی مجموعه طنز «خنده بازار» بود. هم‌چنین مرتضی رستمی نیز که تجربه‌های متعددی در عرصه تئاتر دارد، در فصل اول و دوم سریال «نون خ» ایفای نقش کرده و در «خنده بازار» نیز هم‌بازی شفیعی بود. سیدهاشم موسوی نیز تهیه‌کنندگی این برنامه 100 قسمتی را برعهده دارد و عمار باستان فرد کارگردان آن است.

خبرنگار تسنیم با حضور در پشت صحنه این برنامه حال و هوای آن را در گفت‌وگو با دو مجری و تهیه‌کننده «فامیل‌بازی» روایت کرده است.

در زیر این گزارش را می‌خوانید:

سیدهاشم موسوی تهیه‌کننده برنامه تلویزیونی «فامیل بازی» درباره شکل‌گیری ایده این مسابقه می‌گوید: آذرماه 1400 ایده اصلی این مسابقه از طرف گروه اجتماعی شبکه افق مطرح و به ما پیشنهاد شد و مقرر شد که در سال 1401 آن را بسازیم. موضوع اصلی مسابقه، خانواده ایرانی، سبک زندگی و جمعیت است. در این مسابقه 3 نسل شرکت دارند. یعنی پدربزرگ و مادربزرگ فرزندان آنان و نوه‌ها در این مسابقه شرکت می‌کنند.

او در پاسخ به این سؤال که آیا این مسابقه از نمونه‌های داخلی یا خارجی گرته‌برداری شده است یا خیر، گفت: در مرحله تحقیق و پژوهش، به دنبال پاسخ این پرسش بودیم که آیا مدل مسابقه این‌چنینی در داخل و خارج ساخته شده است یا خیر؟ در خارج از ایران مسابقاتی در رده سنی پدربزرگ و مادربزرگ‌ها تا نوه آنها برگزار شده است، اما به این شکل نبوده است که 3 نسل از یک خانواده در آن شرکت داشته باشند. در ایران نیز نمونه‌هایی داشتیم اما شباهت زیادی به این مجموعه نداشتند. مثلا مسابقه «زوجی نو» به همسران می‌پردازد و در آن دیگر نسل‌های یک خانواده را نمی‌بینیم. بنابراین فکر می‌کنم که این مسابقه نمونه مشابهی ندارد.

موسوی درباره پرداخت به مؤلفه‌های خانواده ایرانی در این برنامه تلویزیونی گفت: معمولاً بی‌تکلفی و ساده بودن خانواده‌ها در اجرای مسابقه و رفتارشان، ناخودآگاه بیرون زده و این آموزه‌ها را در ذهن بیننده پررنگ می‌کند. علاوه براین، هر قسمت از مسابقه، اختصاص به یک کلیدواژه دارد؛ مثلا سادگی، درست صحبت کردن، وفاداری، ایثار در خانواده و... را داریم. در ابتدا، مجری پلاتو ساده‌ای با همین موضوع بیان کرده و سپس در جریان مسابقه، کاشت و برداشت‌های کوتاهی با همین موضوع داریم. با این حال باید دقت داشت که در کار 60 دقیقه‌ای که 10 شرکت‌کننده حضور دارند و می‌خواهند رقابت کنند، زمان پرداخت به جزئیات و ریزشدن در موضوعات بسیار کم است.

می‌خواهیم خانواده شاداب ایرانی را نشان بدهیم

تهیه‌کننده «فامیل بازی» درباره توجه به موضوع جمعیت و خانواده در این مسابقه تلویزیونی گفت: بنده معتقدم اشکالی ندارد که در بعضی موضوعات به صورت مستقیم ورود کنیم، اما الزاماً همه چیز را نمی‌توان مستقیم گفت، اما در این برنامه، هدف‌مان نمایش شاداب‌بودن خانواده ایرانی است. پدربزرگ و مادربزرگی که این مسابقه را می‌بیند، ممکن است این تلنگر را به فرزندشان بزنند که چرا بچه‌دار نمی‌شوی تا من هم مانند اینها نوه‌دار شوم؟! یا مثلا بچه‌ای که مسابقه را تماشا می‌کند، از پدر و مادرش می‌پرسد که اگر من هم خواهر و برادر داشته باشم، می‌توانستم با آنها بازی کنم و تنها نباشم. وقتی این حسرت‌ها و امیدها به صورت زیرمتن قابل درک و دریافت است، چرا باید به صورت مستقیم سخن بگوییم؟

او در پاسخ به سؤالی درباره اختصاص یک درصد بودجه دستگاه‌های فرهنگی به موضوع جمعیت و فرزندآوری اما گلایه برخی تهیه‌کنندگان از بودجه‌ها در این زمینه گفت: به نظرم خیلی گیر این 1 درصد بودجه نیستیم، چرا که وقتی یک برنامه تلویزیونی مصوب می‌شود، طبعاً بودجه دارد. منظورم این است که اگر برنامه‌ای مثل «فامیل‌بازی» روی آنتن نباشد، برنامه دیگری به جایش می‌آید و بودجه آن را دریافت می‌کند. به نظرم موضوع مهم‌تر مدیریت مدیران تلویزیون است که آن بودجه را در چه راهی خرج کنند. مدیر گروه اجتماعی شبکه افق آقای سیدمجتبی موسوی است که طرح این برنامه را به ما داد. شبکه افق دغدغه موضوع فرزندآوری و خانواده را دارد و به نظرم در عرصه مسابقه خانوادگی فعالیت خوبی را آغاز کرده است.

موسوی درباره تلاش‌های خود برای جذب مخاطب بیشتر در این مسابقه گفت: به نظرم مردم شبکه‌بین نیستند، بلکه برنامه‌بین شده‌اند. به عبارت دیگر، معتقدم که مردم شبکه نسیم، یک، دو و سه را به خاطر فلان برنامه‌هایش می‌بینند و الزاماً مخاطب تمام برنامه‌های یک شبکه نیستند. در این شرایط، اگر بتوانیم برنامه خوبی بسازیم، می‌توانیم مخاطب قابل توجهی جذب کنیم.

چرا ابراهیم شفیعی و مرتضی رستمی را انتخاب کردم؟!

تهیه‌کننده فامیل بازی درباره دلیل انتخاب مرتضی رستمی و ابراهیم شفیعی به عنوان مجری این مسابقه گفت: انتخاب مجری هر برنامه‌ای جزء ریسک‌های یک تهیه‌کننده است. برای این انتخاب لازم است رصد خوبی روی مجری‌ها و بازیگران صورت بگیرد و از بین آنان چینش صورت گیرد. برایم بسیار مهم بود که سراغ مجری تکراری نروم، چرا که معتقدم آنها در برنامه‌های دیگری بوده‌اند و نمی‌توانند آورده جدیدی برای برنامه داشته باشند. نگاهم این بود که باید 2 مجری داشته باشیم، چرا که مسابقه گسترده بود و احساس می‌کردم یک نفر نمی‌تواند به تنهایی از پس آن بربیاید. از سویی دیگر به دنبال بازیگری بودم که بتواند مجری‌گری هم بکند. به دلیل فضای مسابقه، لازم بود که مجری اکت بازیگری هم داشته باشد. هم‌چنین برایمان بسیار مهم بود که مجریان خودشان از خانواده‌های پرجمعیتی باشند، چرا که اگر این‌چنین نباشد، باورپذیری مخاطب به شدت کم می‌شود.

فضای فان و سرگرمی هم برایم بسیار مهم بود. آقای شفیعی و رستمی در مجموعه "خنده بازار" کارهای بسیار خوبی انجام دادند. علاوه براین، ابراهیم شفیعی کارهای کودک زیادی انجام داده بود و همین موضوع کمک کرد تا کودکان و نوجوانان ارتباط بهتری بگیرند. هم‌چنین آقای رستمی به خوبی توانست با پدربزرگ و مادربزرگ‌ها ارتباط بگیرد.

ابراهیم شفیعی یکی از مجریان "فامیل بازی" درباره حضور 3 نسل، از پدربزرگ تا نوه در این برنامه تلویزیونی گفت: در این مسابقه 3 نسل مختلف شرکت دارند؛ پدربزرگ و مادربزرگ، فرزندان و نوه‌ها. تقسیم‌بندی ما به گونه‌ای است که در هر دو گروه از هر 3 نسل داشته باشیم و همین موضوع به جذابیت مسابقه کمک می‌کند. در حقیقت یکی از چالش اصلی این مسابقه و جذابیت آن مجادله بین اعضای خانواده و رقابت بین آنهاست. هر کدام در عین فضای دوستانه‌ای که دارند، دوست دارند توانایی‌های خود را به دیگری ثابت کنند و همین مسئله موجب جذابیت آن می‌شود.

به گفته عوامل تولید، یکی از محورهای مهم در این مسابقه توجه به موضوع فرزندآوری و جمعیت است که در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته و هشدارهای زیادی در این‌باره از سوی مسئولین و کارشناسان داده شده است. با این حال، مجری «فامیل بازی» معتقد است که ورود مستقیم به این مسئله ندارند، بلکه در زیرمتن آن چنین مفومی برداشت می‌شود.

ورود مستقیم به موضوع "فرزندآوری" نداریم، اما در زیرمتن قابل درک است

شفیعی در اینباره می‌گوید: ورود مستقیم به این موضوع نداریم، اما در زیرمتن و فرامتن آن چنین موضوعی به وضوح قابل درک است. وقتی لذت پدربزرگ، از داشتن نوه در معرض دید مخاطب قرار می‌گیرد، حتماً تأثیر خود را می‌گذارد. متأسفانه اکنون شاهد تک‌فرزندی در خانواده‌ها هستیم و همین مسئله باعث می‌شود که فرزندان ما در آینده نه خاله و عمه داشته باشند، نه دایی و عمو. اما وقتی در اینجا می‌بینند که یک مسابقه گروهی خانوادگی در کنار خواهر و برادر، عمه و عمو چه قدر لذت‌بخش است، حتماً در مورد گسترش خانواده به پدر و مادرشان فشار می‌آورند. به عبارت دیگر، قراری نداریم که مستقیماً به مردم بگوییم فرزند بیاورید! بلکه فقط لذت فرزند زیاد و خانواده پرجمعیت‌تر داشتن را به تصویر می‌کشیم که خود می‌تواند تاثیرگذار باشد.

بچه‌ها تنها شده‌اند و بیشتر در گوشی‌اند تا جمع خانواده

این مجری و بازیگر که تجربه همکاری با داریوش فرضیایی در «کلبه عمو پورنگ» را داشته و تجربیات متعددی از کار در عرصه کودک دارد، درباره تنها شدن بچه‌ها در خانواده هشدار می‌دهد و می‌گوید: اتفاق تاسف‌بار این است که به شدت به سمت فردگرایی رفته‌ایم و عمده کودکان و نوجوانان ما بیشتر از آنکه در جمع خانواده باشند، بیشتر در گوشی‌های خود هستند. به نظرم برگزاری دورهمی‌های خانوادگی بسیار تاثیرگذار است. البته با وجود افزایش هزینه‌ها، شاید دورهمی‌های خانوادگی کم‌تر شده باشد اما این عامل نمی‌تواند چندان تاثیرگذار باشد و می‌توان راه‌های بهتری را هم برای دورهم جمع شدن پیدا کرد. شاید بهتر باشد که خانواده‌ها بدون تجملاتی که بعضاً مرسوم است، کنار هم جمع شوند.

مسابقه فامیل‌بازی تلاش کرده تا این روابط و شیرینی دورهمی‌های خانوادگی را نشان بدهد و امیدواریم بتوانیم در این زمینه فرهنگ‌سازی خوبی داشته باشیم.

رسانه‌ها "خانواده بودن" را به تصویر بکشند

شفیعی در پاسخ به این سوال که رسانه‌ها چگونه باید به خانواده بپردازند، گفت: به نظرم مهم‌ترین چیزی که رسانه باید به تصویر بکشد، خانواده بودن است، نه اینکه هر کس در دنیای خودش غرق باشد و فرزندان، حتی چند جمله هم با پدر و مادر خود حرف نزنند. متأسفانه شرایط در برخی از خانواده‌ها این‌گونه شده است که حتی سر سفره هم کنار هم نمی‌نشینند و افراد دور هم از غذا می‌خورند. حتی بعضاً می‌بینم که سر سفره شام هر کس مشغول گوشی خود است و اعضای خانواده صحبتی با یکدیگر ندارند. بزرگترین پیام و رسالت رسانه این است که خانواده را حفظ کرده و «خانواده بودن» را بیش از پیش حفظ کند. من فکر می‌کنم که هنوز هم می‌توانیم به آن دورانی برگردیم که به ما خوش می‌گذشت، در حالی که اکنون هر کار می‌کنیم خوش نمی‌گذرد. شاید این موضوع به این دلیل است که پراکنده‌ایم و جمع خانواده‌ها از صمیمیت کمتری نسبت به گذشته برخوردار است. به نظرم در ساخت سریال و آثار نمایشی و سایر تولیدات رسانه‌ای باید دقت زیادی صورت گیرد تا این موضوع مورد غفلت قرار نگیرد.

او که تجربه مشترکی با مرتضی رستمی در مجموعه طنز «خنده بازار» دارد، درباره همکاری مشترک خود با این بازیگر گفت: قبل از خنده بازار هم خیلی با هم رفیق بودیم و کار کردیم. برهمین اساس ارتباط فکری نزدیکی با هم داریم و همین موضوع در اجرای مسابقه بسیار کمک‌مان می‌کند. اکثر دیالوگ‌هایی که در مسابقه می‌گوییم بداهه و براساس شناختی است که از یکدیگر داریم. مرتضی سن زیادی ندارد اما وضعیت ظاهری او به‌گونه‌ای است که از نظر ظاهری بیشتر به پدربزرگ و مادربزرگ‌ها نزدیک است. من هم تجربیاتی در کار کودک دارم و به همین دلیل بیشتر با بچه‌ها ارتباط می‌گیرم.

شفیعی درباره تعطیلی «خنده بازار» هم گفت: علت تعطیل شدن خنده بازار را نمی‌دانم و باید از مدیران پرسید. اکنون برنامه طنز خوبی در تلویزیون نداریم و خنده بازار هم ندارد.

مجموعه «کلبه عمو پورنگ» یکی از برنامه‌های ویژه کودکان بود که از شبکه دوم سیما پخش می‌شد، اما در سال 1401 این مجموعه پخش نشد.

نمی‌دانم چرا "کلبه عمو پورنگ" ادامه پیدا نکرد؟ 

شفیعی درباره ادامه‌دار بودن این مجموعه اظهار بی‌اطلاعی کرد و گفت: سال گذشته کلبه عمو پورنگ نزدیک به 140 قسمت روی آنتن رفت و ویژه برنامه نوروزی هم داشتیم، اما فعلا درخواستی برای ادامه این کار وجود ندارد. البته در شبکه دو تغییر مدیریتی داشتیم و شاید در آینده این درخواست را بکنند. حوزه کودک همواره با مشکلات مالی روبه‌رو بوده است، در صورتی که کار کودک خیلی بیش از اینها باید جدی گرفته شود. متاسفانه گویا قرار است که حوزه کودک همیشه «کودک» باقی می‌ماند.

می‌توانستیم دکور آن‌چنانی بزنیم، اما حرف اصلی‌مان گم می‌شد!

مرتضی رستمی دیگر مجری «فامیل بازی» است؛ او درباره این مسابقه تلویزیونی می‌گوید: در این مسابقه تلویزیونی، چند نسل که رابطه نسبی و خانوادگی دارند در کنار هم قرار گرفته و به رقابت با یکدیگر می‌پردازند. نکته مهمی که باید اشاره کنم این است که آیتم‌های مسابقه ای که طراحی کرده‌ایم خیلی پیچیده نیست و ساده است. می‌توانستیم دکور آن‌چنانی و آیتم‌های سخت‌تری طراحی کنیم اما معتقدم چنین مسابقه‌ای نمی‌توانست چندان اثرگذار باشد.

او معتقد است که انتخاب فرم و ساختار پیچیده برای مسابقه تلویزیونی، الزاماً شرط موفقیت و اثرگذاری آن نیست. وی در این زمینه گفت: به نظرم ارتباط خانوادگی که در «فامیل بازی» وجود دارد، نسبت به فرم مسابقه مهم‌تر است. در جریان مسابقه می‌بینید که مادربزرگ و نوه‌اش بدون هیچ واسطه‌ای روبه‌روی هم می‌نشینند و درباره شناخت‌شان از یکدیگر سخن می‌گویند؛ شاید این دو نفر هیچ وقت در زندگی‌شان این فرصت را پیدا نکرده باشند که درباره این موضوعات صحبت کنند اما این مسابقه فرصتی فراهم می‌کند تا حرف بزنند. در این شرایط، مخاطبی که مسابقه را تماشا می‌کند، همذات‌پنداری کرده و با خود می‌گوید اگر من هم روبه‌روی مادربزرگم بنشینم، چه قدر همدیگر را می‌شناسیم؟

وی افزود: حال اگر این مسابقه را در زرق و برقی عجیب می‌بردیم، ذهن مخاطب بیشتر درگیر فرم مسابقه می‌شد و کمتر به معنا و مفهوم آن فکر می‌کرد. بنابراین همین رقابت ساده است که باعث ایجاد شور و شعف بین‌شان می‌شود. من معتقدم که ساده کار کردن خیلی سخت است و از قضا ماندگارترین آثار هنری در دنیا هم ساده‌اند. مثلا بهترین نمایشنامه‌های دنیا ساده نوشته شده‌اند. البته رسیدن به آن سادگی خیلی پیچیده است.

"فامیل بازی" مستقیم‌گویی ندارد

او در پاسخ به این سوال که تلویزیون چگونه باید به فرزندآوری و موضوع جمعیت بپردازد، گفت: متأسفانه تلویزیون در بسیاری از برنامه‌های خود «تبلیغ مستقیم» می‌کند، در حالی که تبلیغ مستقیم عمدتاً برای مخاطب غیرقابل پذیرش است. در این شرایط، دیواری بین مخاطب و رسانه ایجاد شده و مخاطب هم‌گام و هم‌سو با شما نمی‌شود.

وی افزود: در این مسابقه اصلاً مستقیم‌گویی نداریم، اما وقتی رابطه شیرین مادربزرگ و نوه به تصویر کشیده می‌شود، حتما مخاطب خود را در این جایگاه قرار داده و به فکر فرو می‌رود. از سویی دیگر، دقت داشته باشید که ما مستند سخن می‌گوییم. در سینمای داستانی، بازیگر، ایفای نقش می‌کند و طبیعتاً واقعی نیست اما در اینجا یک خانواده واقعی را می‌بینیم. بنابراین باورپذیر است. در اینجا غیرمستقیم اشاره می‌کنیم که اگر خانواده‌تان پرجمعیت باشد و تک فرزندی نباشید، بچه‌تان عمه، عمو، خاله و دایی خواهد داشت و می‌توانید لذت یک بازی دسته‌جمعی را درک کنید.

پز روشنفکری است که می‌گویند "فرزندآوری به دلیل مشکلات اقتصادی، سخت شده!"

وی گفت: البته می‌گویند شرایط اقتصادی سخت شده و نمی‌توان فرزند آورد. این دیدگاه را خیلی قبول ندارم و معتقدم که نوعی روشنفکری است. من خانواده شلوغی داشته‌ام و بهترین لذتم این بوده است که در کنار برادر و خواهرانم باشم. بنابراین مفهوم لذت بردن از حضور در جمع خانواده را چشیده‌ام.

این بازیگر سینما و تلویزیون از تغییرات یک‌شبه‌ای در سیاست‌گذاری‌های تلویزیون گلایه دارد و می‌گوید: سیاست‌گذاری‌های تلویزیون در هر دوره‌ای بسته به تغییر مدیران، دچار تحول می‌شود. معتقدم که بستر فرهنگ، زمان‌بر است و سیاست‌گذاری در بلندمدت، جوابگو است. اینکه یک مدیر عوض شده و سلیقه برنامه‌سازی هم با این تغییر دچار تحول می‌شود، درست نیست و باعث برهم خوردن ساختارها می‌شود. ناگهان یک مدیر می‌آید و می‌گوید من طنز دوست ندارم، نسازید؛ مدیر بعدی می‌آید و می‌گوید بسازید. این رویکرد درست نیست.

وی افزود: برایم عجیب است که چرا کارهایی که مخاطب دوست دارد را به راحتی کنار می‌گذارند؟ مثلاً سریال نون خ را کار می‌کردیم که من در 2 فصل ابتدایی آن حضور داشتم. همه مردم آن را دوست داشتند، چرا تلویزیون ساخت آن را ادامه نداد؟ البته قرار شده است سری جدید آن نوشته شود اما سال قبل هم گفتند بنویسید اما پس از مدتی کنسل شد. چرا سریال پایتخت ادامه داده نشد در حالی که مردم آن را دوست داشتند؟

گزارش از علیرضا رحیم بصیری