چرا صنعت خودرو در چرخه مونتاژ گرفتار شده است؟
به گزارش خبرگزاری اقتصاد ایران، گزارش‌ها نشان می‌دهد طی سال‌های اخیر الگوی غالب در خودروسازی کشور نه طراحی و توسعه محصول که صرفا مونتاژ خودروهای چینی بوده است. این روند، بدون الزام به انتقال فناوری یا توسعه زیرساخت‌های صنعتی، به مانعی بزرگ در مسیر شکل‌گیری مشارکت‌های پایدار و اثربخش بدل شده است. درنتیجه، منابع ارزی عظیمی صرف واردات قطعات منفصله شده؛ بی‌آن‌که به تقویت توان طراحی، ارتقای دانش فنی یا ایجاد ارزش افزوده در داخل کشور بینجامد.
تنها در سال 1402، کل ارزبری صنعت‌خودرو به‌حدود 8 میلیارد دلار رسید که بیش از 5/3 میلیارددلار آن مستقیما صرف واردات قطعات برای خودروهای مونتاژی شد. این درحالی است که در همان سال، پنج شرکت خصوصی برای تولید حدود 247 هزار دستگاه خودرو بیش از 3.3 میلیارددلار ارز دریافت کردند؛ به‌بیان دیگر، هر خودرو مونتاژی به‌طور متوسط بیش از 13 هزار دلار هزینه ارزی در برداشت.
چنین حجمی از منابع درحالی صرف می‌شود که هیچ بازده فناورانه یا صادراتی متناسبی در مقابل آن شکل نگرفته و وابستگی ساختاری کشور به‌واردات بیش از پیش تعمیق یافته است. در چنین شرایطی است که مونتاژ خودرو در کشور در سال گذشته نسبت به‌سال 1395 رشدی معادل 165 درصد را تجربه می‌کند.
اما چرا تا این اندازه مونتاژکاری در کشور گسترش پیدا کرده است؟ چند دلیل را می‌توان برای این موضوع برشمرد. نخستین عامل نظام تعرفه‌ای واردات خودرو است. تعرفه‌هایی که قرار بود با افزایش داخلی‌سازی به‌تدریج مشوق تولید واقعی باشند، عملا به ابزاری برای دور زدن محدودیت‌های واردات خودرو بدل شده‌اند.
خودروسازان می‌توانند با داخلی‌سازی در سطحی نه چندان گسترده، شامل خط جوشکاری، رنگ و چند جزء ساده، از مزایای تعرفه‌ای استفاده کنند و واردات خودرو کامل را به‌شکل مونتاژ قطعات منفصله جایگزین سازند. به‌طوری که به‌جای پرداخت حدود 100 درصد تعرفه و هزینه‌های جانبی می‌توانند با همین عملیات ساده، تعرفه و هزینه‌های جانبی را به 40 درصد ارزش خودرو برسانند و این سازوکار نه‌تنها انگیزه‌ای برای حرکت به‌سمت طراحی و تولید برند داخلی ایجاد نمی‌کند، بلکه سود حاصل از تفاوت تعرفه‌ها، مونتاژکاری صرف را به‌مدلی جذاب و کم‌هزینه بدل ساخته است.
نتیجه این سیاست‌ها روشن است؛ مونتاژ به‌عنوان بخشی از زنجیره ارزش که کمترین سهم در ایجاد اشتغال و ارزش افزوده دارد، جایگزین تولید واقعی شده است.
همچنین فضا در ایران برای فعالیت‌های شرکت‌های چینی نسبتا باز است و این شرکت‌ها نیز از این فضا استفاده کرده و دست به مونتاژکاری گسترده در صنعت‌خودرو کشور بدون ارزش افزوده‌ای قابل‌توجه می‌زنند.
گزارش مرکز پژوهش‌ها نشان می‌دهد ارزش افزوده مونتاژ در زنجیره ارزش خودرو کشور تنها به کمتر از 7 درصد می‌رسد.
عامل دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد، تحریم‌های بین‌المللی علیه کشور است که موجب شده فروش نفت و بازگشت پول آن به‌کشور دشوار شود. در چنین شرایطی همکاری اقتصادی ایران و چین تا حدی به‌سمت تهاتر می‌رود.
بنابراین بخشی از پول نفتی که به این کشور فروخته می‌شود، در قالب قطعات خودرو به‌کشور باز می‌گردد که می‌تواند قطعات منفصله مونتاژ خودرو باشد و اما عامل نهایی و موثرترین آن‌ها، سیاست‌گزاری معیوب در صنعت‌خودرو کشور است که اساسا بستری را فراهم نکرده تا در آن خودروسازی و قطعه‌سازی کشور رشد کند و رقابت‌پذیر باشد.
وقتی محصولات داخلی با قیمت بالا و کیفیتی نه چندان قابل‌توجه تنها آپشن رقیب مونتاژی‌های چینی باشند، طبیعی است که آن‌ها می‌توانند سهم خود را از بازار خودرو ایران افزایش دهند.
افزایش قیمت در بازار وارداتی‌ها
خودروهای داخلی روز گذشته رشد بهای یک تا 20 میلیون‌تومانی را تجربه کردند. جایی که نیسان آپشنال (دریچه‌برقی) (1404) با 20 میلیون‌تومان افزایش 930 میلیون‌تومان، شاهین (سانروف و ESP) (1404) با 10 میلیون‌تومان افزایش یک‌میلیارد و 105 میلیون‌تومان، پژو 207 پاناراما ارتقا یافته (با رینگ) (1404) با 9 میلیون‌تومان افزایش یک‌میلیارد و 77 میلیون‌تومان، شاهین اتومات (1404) با 9 میلیون‌تومان افزایش یک‌میلیارد و 154 میلیون‌تومان، دنا پلاس (5 دنده) (1404) با 6 میلیون‌تومان افزایش یک‌میلیارد و 30 میلیون‌تومان، پژو 207 پانوراما ارتقا یافته (1404) با 5 میلیون‌تومان افزایش یک‌میلیارد و 289 میلیون‌تومان و ساینا GX دوگانه (1404) با 4 میلیون‌تومان افزایش 666 میلیون‌تومان قیمت‌گذاری شدند.
همچنین در میان خودروهای مونتاژی شاهد رشد بهای 15 تا 50 میلیون‌تومانی بودیم. جایی که ریسپکت پرایم تیپ 2 (1404) با 50 میلیون‌تومان افزایش یک‌میلیارد و 800 میلیون‌تومان، اکستریم VX (1404) با 50 میلیون‌تومان افزایش 5 میلیارد و 900 میلیون‌تومان، ام‌وی‌ام X22 PRO دنده‌ای (1403) با 30 میلیون‌تومان افزایش یک‌میلیارد و 300 میلیون‌تومان، کی‌ام‌سی X5 (1404) با 20 میلیون‌تومان افزایش 2 میلیارد و 180 میلیون‌تومان، هایما S8 (1404) با 20 میلیون‌تومان افزایش 2 میلیارد و 410 میلیون‌تومان و ام‌وی‌ام X33 کراس اتومات (1404) با 15 میلیون‌تومان افزایش یک‌میلیارد و 450 میلیون‌تومان خرید و فروش شدند.
در گروه خودروهای وارداتی نیز شاهد رشد بهای 50 میلیون‌تومانی بودیم. جایی که ارزش کیا اسپورتیج توربو (2025) با 50 میلیون‌تومان افزایش به 5 میلیارد و 850 میلیون‌تومان، تویوتا کرولا کراس هیبرید 2000 سی‌سی (2024) با 50 میلیون‌تومان افزایش به 4 میلیارد و 450 میلیون‌تومان، فولکس تی‌راک 1500 سی‌سی توربو (2024) با 50 میلیون‌تومان افزایش به 4 میلیارد و 300 میلیون‌تومان و بی‌وای‌دی سانگ‌پلاس (2025) با 50 میلیون‌تومان افزایش به 4 میلیارد و 800 میلیون‌تومان رسید.