چشم انداز صنعت هوایی / حملونقل اقتصادآفرین است
صنعت هوانوردی ایران یکی از مهم‌ترین صنایعی است که نزدیک به 4 دهه تحریم‌های متعددی را تجربه کرده است.
این تحریم‌ها در مقاطعی صنعت هوانوردی را با مشکلات جدی مواجه کرد و شرایط را برای شرکت‌های هواپیمایی بیش از گذشته سخت کرده است. گفتنی است، درصد زیادی از هزینه‌های صنعت هواپیمایی کشور به 2 مولفه فرسودگی و تعمیر و نگهداری هواپیماها برمی‌گردد. در این میان، دانش‌بنیان‌های فعال در زمینه صنایع هوایی، معتقدند با تقویت دانش‌بنیان‌ها و سرمایه‌گذاری‌های دولتی هزینه تعمیر و نگهداری هواپیما کاهش می‌یابد و می‌تواند صرفه اقتصادی زیادی برای این صنعت به‌همراه بیاورد. چندی پیش هم، محمد محمدی‌بخش، رئیس سازمان هواپیمایی اذعان کرد: زیرساخت‌های بسیار خوبی در صنعت هوایی کشور وجود دارد و شرکت‌هایی که به‌صورت دانش‌بنیان کار می‌کنند، از اعتبار کافی برخوردار هستند. صمت در این گزارش به نقش دانش‌بنیان‌ها در کاهش هزینه‌های مربوط به فرسودگی و تعمیر و نگهداری هواپیما پرداخته است.
سفر با جت 72 نفره ایرانی
صنعت هوانوردی جزو صنایع پیشرو و پیشران در دنیا و در لبه تکنولوژی قرار گرفته است. باتوجه به ارزش 11 میلیارد دلاری بازار ناوگان هوایی، بازار 5 میلیارد دلاری تعمیر و نگهداری و بازار تحقیق و توسعه به ارزش یک میلیارد دلار که زمینه ایجاد بازاری 17 میلیارد دلاری را فراهم آورده است، باید گفت، توسعه ناوگان هوایی کشور متناسب با میانگین جهانی، می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد 341 هزار شغل شود. گفتنی است، کشور حداقل به 366 فروند هواپیما نیاز دارد که برای تامین آن تا سال 1410، حدود 36 میلیارد دلار نیاز است تا ایران با میانگین دنیا همگام شود.
به‌گفته کارشناسان صنعت هوایی کشور، در واقع نیاز کشور به 88فروند هواپیما در کلاس 20100 صندلی، 183 فروند در کلاس 100210 صندلی و 95 هواپیما در کلاس بیش از 210 صندلی تا سال 1410 پیش‌بینی شده است. پروژه طراحی هواپیمای مسافربری جت 72 نفره، گامی است که توسط متخصصان دانشگاه امیرکبیر، جمعی از متخصصان و فعالان فناور شرکت‌های دانش‌بنیان برداشته شده است. در این پروژه که زمینه‌ساز ساخت هواپیمای مسافربری با ظرفیت 72 نفر و روی پلتفرم هواپیمای ایران 140 است، بیش از 8 دانشجوی دکتری و بیش از 40 کارشناس ارشد و شرکت‌های دانش‌بنیان در این پروژه همکاری می‌کنند. یک شرکت دانش‌بنیان به‌عنوان طراح محوری جت مسافربری ایران‌ساخت فعالیت دارد. هواپیمای ایران جت 72 می‌تواند تمامی مسیرهای شهرهای ایران و بسیاری از شهرهای غرب آسیا را حتی در شرایط گرم و مرتفع، بدون کاهش مسافر پوشش دهد. افزایش رضایت مسافران، قدرت موتور کافی برای برخاستن از باندهای گرم و مرتفع، جلوگیری از کاهش مسافر و ارتفاع پرواز، کاهش تعداد خرابی‌های ناشی از موتور، تنها بخشی از مزایای جت 72 نفره ایران ساخت به‌شمار می‌رود.
حملونقل هوایی اقتصادآفرین است
روح‌الله دهقانی، سرپرست معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهوری بااشاره به اهمیت رشد دانش‌بنیان‌ها در صنعت هوانوردی گفت: اگر کشوری می‌خواهد به توسعه و پیشرفت برسد، ناگزیر از ورود دانش و فناوری به اقتصاد است. کشور ما نسبت به سایر کشورها در اقتصاد دانش‌بنیان مزیت دارد و می‌تواند در اقتصاد دانش‌بنیان فرصت‌آفرین باشد. فناوری‌های فضایی نقش کلیدی در اقتدار، اقتصاد و اشتغال دارند. همچنین باید گفت، در اهمیت بالای صنعت هوایی تردیدی وجود ندارد و این حوزه، به‌عنوان صنعتی اقتدار و اقتصادآفرین شناخته می‌شود. از همین‌رو، درصدد هستیم تا با حمایت از طرح‌های دانش‌بنیان و فناورانه، زمینه را برای پیشرفت کشور در این صنعت فراهم کنیم.
وی افزود: خوب است بازار صنعت هوایی در اختیار شرکت‌های دانش‌بنیان قرار بگیرد. در اختیار داشتن این بازار می‌تواند کمکی جدی به رونق این شرکت‌ها از یک‌سو و ایجاد اشتغال و رونق صنعت هوایی کشور از سوی دیگر داشته باشد. برنامه جدی معاونت علمی و فناوری، کمک به بازارسازی برای شرکت‌های فعال در صنایع هوایی است. تجربه نشان داده است، در مقاطع و بخش‌هایی از این صنعت که مورد توجهات خوبی قرار گرفت، شاهد دستاوردهای ارزشمندی هستیم، اما لازم است در سایر بخش‌ها نیز که در ابتدای راه قرار داریم، گام‌های جدی برداشته شود. معاونت علمی و فناوری در افق پیشرو، توسعه این بخش‌ها به‌ویژه حوزه حملونقل هوایی عمومی را در دستور کار قرار داده است.
دهقانی گفت: توسعه پروژه‌های محصول‌محور باید با نظارت دانشگاه و توسط شرکت‌های دانش‌بنیان دنبال شود. اگر بتوانیم شبکه‌ای از شرکت‌های دانش‌بنیان این حوزه را گرد هم بیاوریم، کمک ویژه‌ای به طراحی و توسعه محصولات دانش‌بنیان فناوری هوایی می‌شود و در این مسیر، مصمم هستیم.
صنعت هوایی، نیازمند کمکهای دولتی
بهرام سلطان‌محمد، رئیس یک شرکت دانش‌بنیان در زمینه ساخت تجهیزات هواپیماهای بدون سرنشین معتقد است، دانش‌بنیان‌ها توانایی کافی در حل معضلات مربوط به فرسودگی و تعمیر نگهداری قطعات هواپیما دارند که به‌تبع آن می‌توانند در کنترل هزینه‌ها نقش‌آفرین باشند.
وی در گفت‌وگو با صمت گفت: رشد و توسعه دانش‌بنیان‌ها در صنعت هوایی کشور نیازمند صبر و حوصله زیاد متولیان و فعالان این حوزه است، چرا که بازگشت سرمایه به‌طورمعمول در بازه زمانی طولانی‌تری نسبت به دیگر صنایع مشابه نظیر خودروسازی اتفاق می‌افتد. در چندین سال اخیر، متاسفانه سرمایه‌گذاری لازم در صنعت هوایی کشور انجام نشده است و یک صنعت زیرساختی در بیشتر کشورها محسوب می‌شوند، به‌همین دلیل دولت‌ها نقش بسیار مهمی در رشد و شرکت‌های هواپیمایی دارند. در واقع با اینکه بیشتر این شرکت‌ها خصوصی هستند، اما پشتیبانی و سرمایه اولیه دولتی موج رشد و پیشرفت آنها شده است. سلطان‌محمد گفت: توسعه و پیشرفت در حوزه صنایع هوایی از توان شرکت‌های کوچک خصوصی خارج و نیازمند سرمایه‌گذاری دولتی است، چرا که صنعت هواپیمایی یک صنعت سرمایه‌بر است و هزینه‌های زیادی را می‌طلبد تا به تولید برسد، همچنین زمان زیادی هم می‌طلبد تا شرکتی بتواند در این زمینه رشد کند و توسعه یابد. تولیدات در این صنعت زمانی می‌تواند مورداستفاده قرار گیرد که استانداردهای جهانی آن را تایید کرده باشند تا در نهایت به چرخه مصرف برسد. وی افزود: تامین ایمنی، دیگر موضوعی است که اهمیت زیادی دارد و بی‌شک برای تامین ایمنی باید سرمایه دولتی در جریان توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان این حوزه قرار بگیرد. باتوجه به برگشت درازمدت سرمایه در حوزه صنایع هوایی، غیرممکن است که بخش خصوصی بتواند آغازگر این حوزه باشد، چرا که علاوه بر هزینه‌های بالایی که برای شروع فعالیت می‌طلبد، در مدت زمان کوتاه بی‌بازده است. به‌طور خوش‌بینانه یک شرکت دانش‌بنیان باید دست‌کم بین 8 تا 10 سال فعالیت کند تا محصول کار و فعالیت خود را برداشت کند. این صنعت، نقطه مقابل خودروسازی است که به‌طورمعمول، شرکت‌های خودروسازی صرفه اقتصادی خوبی را تجربه می‌کنند، هرچند در این صنعت هم موفق عمل نکرده‌ایم و پیشرفت‌های موردانتظار حاصل نشده است. این فعال دانش‌بنیان بااشاره به فراهم بودن زمینه ساخت و توسعه پهپادهایی که خدمات غیرنظامی ارائه می‌دهند، گفت: یکی از اصلی‌ترین نیازهای کشور در صنعت هوایی پهپادهایی است که خدمات غیرنظامی ارائه می‌دهند. گفتنی است، اگر دانش‌بنیان‌ها در این زمینه فعالیت کنند، علاوه بر اینکه زودتر به نتیجه می‌رسند، توان علمی و فناورانه ما پاسخگو است، البته به‌شرطی که حمایت اولیه از سوی نهادهای دولتی نظیر معاونت علمی صندوق‌های مربوطه اتفاق بیفتد. ساخت پهپاد می‌تواند یک عرصه مهم برای فناوران به‌حساب بیاید. به‌عبارت روشن‌تر، اگر دانش‌بنیان‌ها در این زمینه فعالیت کنند، برد بیشتری را تجربه می‌کنند. وی ادامه داد: بی‌شک توان کافی برای توسعه صنعت هوایی دارند و می‌توانند نقش‌آفرینی کنند. برای بالفعل شدن ظرفیت‌های دانش‌بنیان در صنایع هوایی افزون بر سرمایه‌گذاری، نیازمند توسعه زیرساخت‌های آزمایشگاهی هستیم. متاسفانه به‌دلیل فراهم نکردن زمینه برای رشد دانش‌بنیان‌ها، بسیاری از نخبگان این حوزه جذب شرکت‌های بزرگ هواپیمایی در سراسر جهان شدند و امروز در کشورهای پیشرفته و شرکت‌های رده بالای صنعت هوایی دنیا فعالیت می‌کنند.
بسیاری از تجهیزات ناوگان هوایی کشور از رده خارج شدهاند
کاوه مرادنجاتی، معاونت اجرایی یک شتاب‌دهنده در صنعت هواوفضا در گفت‌وگو با صمت گفت: براساس آمارهای جهانی بیشتر سوانح هوایی در صنعت هوانوردی دنیا، مربوط به هواپیماهای مسافربری، آموزشی و پرنده‌های یک‌نفره است که 63 تا 64 درصد آن ناشی از خطای انسانی و باقی حوادث ناشی از نقص فنی هواپیما بوده است. به‌گفته این کارشناس، به‌دلیل تحریم‌ها بسیاری از ناوگان‌های هوایی ما از رده خارج شدهاند و اصلا چک‌لیست نمی‌شوند. این امر رقم خسارت‌های ناشی از نقص فنی را در کشور ما افزایش می‌دهد. به‌عبارت دیگر، بیشتر هواپیماهای کشور فاقد استانداردهای بین‌المللی هستند، حتی بسیاری از پرنده‌های آموزشی ساخته‌شده در کشور فقط استاندارد داخلی دارند و در کلاس جهانی قرار ندارند. نجاتی گفت: به‌اعتقاد من، شرکت‌های دانش‌بنیان در صنعت هوانوردی می‌توانند نقش یک حلقه از زنجیر صنعت هوانوردی را برعهده بگیرند. در واقع، تولید یک دانش‌بنیان در راستای تولیدات دیگر دانش‌بنیان‌ها است. وی افزود: به‌طورکلی انتظار نمی‌رود یک شرکت دانش‌بنیان در چند سال آینده توانایی ساخت هواپیما را داشته باشد، چرا که صنعت هوانوردی در زمره صنایعی است که به‌طورمعمول با رویکرد برون‌سپاری اداره و تجهیزات آن مونتاژ می‌شود. در هیچ جای دنیا هم چنین انتظاری را نمی‌توان از یک شرکت هوانوردی و هواپیمایی داشت که صفر تا صد این صنعت را خود عهده‌دار باشد؛ برای مثال شرکت‌هایی نظیر بوئینگ و ایرباس همگی چندملیتی هستند. وی معتقد است: شرکت‌های دانش‌بنیان موفقی در کشور وجود دارند که می‌توانند با اتحاد در همکاری به تکمیل زنجیره صنعت هوانوردی بپردازند، اما هنوز فاقد یک شرکت مادر برای هماهنگی و انسجام عمل این شرکت‌ها برای توسعه صنعت هوانوردی در کشور هستیم. در حقیقت، این شرکت مادر می‌تواند نخ اتصال شرکت‌های دانش‌بنیان باشد. وی همکاری و مشارکت بخش خصوصی را برگ برنده توسعه فعالیت‌های دانش‌بنیان دانست و افزود: از آنجایی که ستون‌فقرات اقتصاد، بخش خصوصی است، لازم است اعتماد این بخش را در تولیدات داخلی جلب کنیم.
سخن پایانی
باتوجه به موارد گفته‌شده، یکی از معضلات سفرهای هوایی در کشور افزایش نرخ بلیت هواپیما در یک یا 2 سال اخیر است. باتوجه به اینکه برخی صاحبان ایرلاین‌ها بهانه‌هایی از جمله فرسودگی و هزینه تعمیر و نگهداری هواپیماها را دلیل این افزایش نرخ می‌دانند، اما کارشناسان معتقدند فرسودگی یا هزینه نگهداری قطعات هواپیما بهانه‌ای بیش نیست و شاید این افزایش نرخ، ریشه در دیگر معضلات اقتصادی از جمله تورم و افزایش نرخ در اغلب حوزه‌ها دارد. اینک می‌دانیم فعالیت در صنعت هوانوردی ایران یکی از دشوارترین فعالیت‌ها در مقایسه با سایر صنایع است؛ تحریم‌ها و فرآیند دشوار اخذ استانداردهای بین‌المللی از دلایل اصلی فعالیت دانش‌بنیان‌ها در این عرصه است.