چگونه مدرنیسم و مصرف‌گرایی "حیات وحش" را قربانی کرد؟
آیا سایه سنگین انقلاب صنعتی و مدرنیسم بر سر محیط زیست، عامل و سر منشاء شکل‌گیری ثبت روزهای محیط زیستی ازجمله "روز جهانی حیوانات" در تقویم بین‌الملل بوده است؟
الهه پهلوان؛ کارشناس و فعال محیط زیست در تسنیم نوشت: به وجود آمدن دیدگاه انسان‌گرایانه در جهان غرب (آمریکا و اروپا)، تصور فائق آمدن این دو قاره بر تمام محدودیت‌های زمین به مدد تکنولوژی و انقلاب صنعتی، از دست رفتن ارزش‌ها، پیدایش مدرنیسم و سلطه دیدگاه‌های اقتصادی، سرمایه‌داری و مصرف‌گرا بر جهان و منابع طبیعی باعث شد، محیط زیست قربانی توسعه شود.
البته انسان آزمند در آن زمان به حدی توهم قدرتمندی داشت که تصور می‌کرد قادر است تمام مسائل را با قدرت خویش حل کند اما موضوعات آنطور که تصور می‌کرد، پیش نرفت و تقریباً از دهه 1920 آثار مخرب فعالیت‌های خود را دید اما دیگر نتوانست ترمز تخریب‌ها را بکشد چرا که محیط زیست آنقدر دستخوش تغییرات شده بود که بخش عمده‌ای از جوامع گیاهی و جانوری خود را از دست داده بود و فضا به میزانی آلوده، تغییر یافته و تهی از گونه‌ها شده بود که دانشمندان آن زمان احساس خطر کردند!
در این میان، اروپا و آمریکا نه‌تنها بخش‌های قابل توجهی از محیط زیست خود را نابود کردند بلکه با استعمار سایر کشورهای ضعیف و تحت سلطه محیط زیست آنان را نیز دچار بحران کردند. سال‌ها پیش در گزارشی با عنوان "انقلاب صنعتی در اروپا و تعرض به طبیعت" بیان کرده بود: دولت‌های استعمارگر اروپایی با چپاول سایر ملت‌ها نی دند زمان ه ، فاصله‌های اجتماعی این گونه کشورها (اغلب یی) ملل ه توسعه‌یافته () توسعه نیافته یا در حال توسعه شد.
نابه‌هنگام دنیا، شینی و از همه مهم‌تر گی نتیجه ، فی تی بود. مجموع مشکلات و مسائل گوناگون محیط زیست در جامعه و تخریب زیستگاه و از بین رفتن حیات وحش، جهانیان را وادار به وضع قوانین و مقررات خاص برای جلوگیری از صدمات بیشتر به محیط زیست کرد و در این راستا کشورهای اروپایی و آمریکایی در اواسط دهه 1960 شاهد شروع حرکت نوینی به نام نهضت محیط زیست بودند که بلافاصله باعث ایجاد وزارتخانه محیط زیست در این کشورها شد.
بنابراین می‌توان گفت یک دلیل آنکه اغلب نامگذاری و ثبت روزهایی چون "روز جهانی حیوانات" در تقویم بین المللی، خاستگاه خارجی دارند، همین نابودی گسترده محیط زیست در غرب بوده است! بنابراین آنان روزهای متعددی را برای افزایش آگاهی مردم، جهت حفظ و ارتقای محیط زیست و تحریک سیاستمداران به گرفتن تصمیماتی بازدارنده از تخریب محیط زیست و گونه‌های زیستی (جانوری و گیاهی) نامگذاری کردند.
یکی از این مناسبت‌ها روز جهانی حیوانات در 4 اکتبر است. درخصوص پیشینه روز جهانی حیوانات و نامگذاری 4 اکتبر به عنوان "روز جهانی حیوانات"، این‌گونه عنوان شده است که فرانسیس آسیزی در قرن دوازدهم در ایتالیا به دنیا آمد. پدرش تاجری مرفه بود و خودش نیز چند سالی تجارت کرد اما چون خانواده با کار‌های خیرخواهانه او موافق نبودند خانه را ترک کرد. فرانسیس کم‌کم به شخصی مشهور در عالم مسیحیت تبدیل شد. او چنان عاشق طبیعت و موجودات زنده بود که لقب حامی طبیعت را به او دادند. روز 4 اکتبر روز عید فرانسیس آسیزی است. درست همان روزی که امروز روز جهانی حمایت از حیوانات نامیده می‌شود.
به عبارتی دیگر، روز جهانی حیوانات برای نخستین‌بار در تاریخ 24 مارس سال 1925 میلادی در برلین آلمان و به ابتکار "هاینریش زیمرمن" گرامی داشته شد اما از حدود 93 سال پیش، یعنی در سال 1931 رسماً روزی به نام روز جهانی حیوانات شکل گرفت. این روز برای نشان دادن ضرورت حفظ و اهمیت تمامی گونه‌های حیات وحش خصوصاً گونه‌های در معرض خطر انقراض بود. در واقع هدف از نامگذاری یک روز از تقویم به نام روز جهانی حیوانات، توجه به موجودات زنده و تلاش برای بهتر کردن شرایط زندگی برای آنها در سراسر کره زمین است.
امروزه با گسترش زندگی شهرنشینی، کودکان و حتی افراد بالغ کم‌تر با گیاهان، جانوران و زیستمندان طبیعت در ارتباط هستند و از وضعیت و نیازهای آنها و نحوه تعامل انسان با طبیعت آگاهی اندکی دارند. همچنین در سایه ناآگاهی افراد و یا نگاه گذرا به زندگی، با پیشرفت تکنولوژی و عدم رعایت ضوابط محیط زیستی، هر روزه آسیب‌های جدی‌تری محیط زیست و زیستگاه حیات وحش را تهدید می‌کند، لذا بیش از هر زمانی نگاه جهانی و آموزش، انسان‌ها را به‌سوی نجات جوامع گیاهی و جانوری معطوف می‌دارد. علی‌ایحال شعار امسال روز جهانی حیوانات، دنیا هم خانه آنهاست! اعلام شده است. لذا با توجه به اینکه:
1. حیوانات در بهبود زندگی ما نقش دارند.
2. حیوانات نمی‌توانند اعتراض کنند، رأی دهند یا برای حمایت از خود دفاع کنند، این وظیفه انسان است که این کار را برای آنها انجام دهد.
3. حیوانات وحشی حق زندگی و تولید مثل آزادانه در محیط طبیعی زیستگاه شان را دارند. محرومیت طولانی مدت از آزادی برای حیوانات وحشی، شکار کردن و... به عنوان سرگرمی و نیز هرگونه استفاده از حیوانات وحشی به دلایلی که حیاتی نباشد مغایر با این حق بنیادی است.
4. حیوانات هم حق زندگی توام با آرامش و آسایش دارند.
5. حیوانات نباید در معرض برخوردهای بد و اعمال بی‌رحمانه قرار گیرند. اگر نیاز به کشتن حیوانی باشد این عمل باید آنی، بدون درد و بدون درک حیوان صورت گیرد.
6. وظیفه همه ماست تا بکوشیم جهان را به جای بهتری برای زندگی حیوانات تبدیل کنیم.
7. هر حیوانی، هر چقدر کوچک یا بزرگ، اهلی یا وحشی، زشت یا زیبا، به اندازه تمام موجودات دیگر حق زندگی کردن دارد.
8. حیوانات را نباید به عنوان دارایی در نظر گرفت و خود را مالک تمام عیار آنها دانست. داشتن این دیدگاه که شخصی حیوانی را به عنوان دارایی خود در نظر بگیرد، ممکن است به او اجازه دهد که هر طور می خواهد با آن حیوان رفتار کند.
بر این اساس، روز جهانی حیوانات فرصتی است برای افزایش آگاهی عمومی در مورد مشکلاتی که ممکن است زندگی حیوانات مختلف را به خطر بیندازد و تلاش در راستای کاهش این خطرات! این روز فرصت مناسبی است در راستای تفکر بر روی نحوه ارتباط انسان با حیوانات! لذا در ذیل نمونه‌ای از روش‌های احیا جمعیت، مدیریت و کنترل حیوانات و حیات وحش، جهت تفکر و تامل، بحث و گفت‌وگو و تبادل نظر محققان و افکار عمومی پیشنهاد شده است:
روش‌هایی که آفریقای جنوبی در خصوص مدیریت و بقای کرگدن‌ها و نجات آنان از شکار و قاچاق شاخ در نظر گرفته است: از سمی کردن شاخ کرگدن‌ها در قدیم (شاخ کرگدن‌هایی که به این شیوه سمی شده‌اند، به رنگ قرمز رنگ‌آمیزی می‌شوند تا قاچاقچیان به سمت آنان نروند) تا بریدن شاخ آنان توسط محیط‌بانان و اکنون نیز آلوده کردن شاخ‌ها به رادیواکتیو و...
تفکر در خصوص زندگی کرگدن‌های بدون شاخ با وجود اینکه مطالعات ثابت کرده است کرگدن‌ها بدون شاخ منزوی می شوند این سوال را ایجاد کرده که چرا مدیریت پارک‌های آفریقای جنوبی اصرار به بریدن شاخ‌های کرگدن‌ها دارد؟ وقتی با این اقدام زندگی حیوان در جفت یابی، دفاع از خود و.. دچار مشکل می‌شود؛ لذا چرا این اقدام را انجام می‌دهند؟ آیا فقط زنده ماندن کرگدن و حفظ موجودی آنها و ادامه حیات در مشقت مهم است؟ تفکر درخصوص اینکه آیا استفاده از رادیواکتیو در شاخ کرگدن اثرات بدی بر روی نسل کرگدن‌ها از نظر نرخ باروری، ناقص‌الخلقه، معیوب، نازایی و... خواهد داشت؟
تفکر بر جمعیتی از گونه‌ها (بومی، غیر بومی و یا مهاجم) که تبدیل به آفت و یا تعارض در محیط انسانی و طبیعی شده‌اند و روش‌های عجیب کنترل و مدیریت جمعیت حیات وحش مانند:
1. کنیا سعی دارد یک میلیون زاغ را که زمانی از هند آورده شده بودند از بین ببرد. این زاغ‌ها برای گردشگران ایجاد مزاحمت می‌کنند و گونه‌های پرندگان بومی را شکار می‌کنند. مقامات کنیا می‌خواهند برای از بین بردن آنها از سم استفاده کند. این گونه‌ای از زاغ‌ها است که از هند به این کشور منتقل شده‌اند. این نوع زاغ‌ها در کنیا هیچ دشمن طبیعی ندارند. این زاغ‌ها گونه‌های بومی و همچنین پستانداران و خزندگان را شکار می‌کنند و تاثیر آن بر تنوع زیستی ویرانگر است.
2. تصمیم ایالات متحده در خصوص کشتن نزدیک به نیم‌میلیون جغد مهاجم: استراتژی سرویس حفاظت از آبزیان و حیات وحش آمریکا برای تقویت جمعیت جغدهای خالدار در ایالت‌های اورگن، واشینگتن و کالیفرنیا شامل کشتن 450,000 جغد مهاجم بود. دلیل اتخاد چنین تصمیمی رقابت این دو گونه بر سر منابع مشترک است؛ درحالی که جغدهای خالدار برای بقا و سازگاری تلاش می‌کنند، جغدهای مهاجم بزرگ‌تر از شرق ایالات متحده به قلمروی ساحل غربی حمله کرده و با رقابت بر سر منابع، جغدهای خالدار را در معرض خطر انقراض قرار داده‌اند. علی‌رغم انتقادات، کشتار گسترده جغدهای مهاجم قرار است از بهار آینده آغاز شود و تیراندازان آموزش‌دیده با استفاده از بلندگوهای پخش صدای جغدها، جغدهای مهاجمی که به زیستگاه‌های جغدهای خالدار نفوذ کرده‌اند، هدف قرار خواهند داد.
3. هجوم طوطی‌ها به شهری در آرژانتین: این پرنده‌ها کابل‌های برق شهری را گاز می‌گیرند و باعث قطعی برق می‌شوند و با جیغ‌های بی‌وقفه‌شان منجر به ایجاد مزاحمت برای ساکنان می‌شوند. یک زیست شناس «دایانا لرا» در این‌باره گفته است: بسیاری از زمین های جنگلی آرژانتین در طول سال‌ها به تدریج از بین رفته است و دامنه‌های تپه در حال ناپدید شدن هستند و این باعث می‌شود که طوطی‌ها برای یافتن غذا، سرپناه و آب به شهرها نزدیک‌تر شوند.
به گزارش روزنامه گاردین، در عین حال ساکنان شهر، روش‌های مختلفی را برای ترساندن این پرنده‌های غیراهلی امتحان کرده‌اند مانند پخش کردن نویز و نور لیزر اما تاکنون هیچ چیز جواب نداده است. این زیست شناس گفته است: ما باید شروع به بازسازی محیط‌های طبیعی خود کنیم اما تا زمانی که این اتفاق نیفتد باید به استراتژی‌هایی فکر کنیم که به ما امکان می‌دهد به هماهنگ‌ترین شکل ممکن در شهرهایمان با هم زندگی کنیم.
تفکر بر روی نقض خواسته و ناخواسته حقوق حیوانات و عدم توجه به آن مانند تلفات بالای کرکس مصری؛ در کشورهایی مانند هند و پاکستان! به‌خاطر فرهنگ مردم هند و بخش‌هایی از پاکستان که حیوان‌پرست هستند و به‌طور ویژه به "گاو" احترام ویژه‌ای می‌گذارند، زمانی که سن گاو بالا می‌رود و در اواخر عمرش دچار یک سری مشکلات می‌شود، دامپزشکان در این کشورها به گاوها قرص‌های ضددرد و ضدالتهاب می‌دهند که بتواند زندگی کم‌دردتری را داشته باشد. یکی از داروهایی که زیاد استفاده می‌شد، دیکلوفناک است که در بدن گاو می‌ماند و زمانی که این گاو می‌میرد، کرکس بر اساس طبیعت خود می‌آمد که از این لاشه تغذیه کند و همین تغذیه باعث می‌شد دیکلوفناک وارد کلیه‌هایش شود و آنها را از کار بیندازد و نهایت کرکس مصری را تلف کند.
تفکر در خصوص اینکه با توجه به اینکه سازمان محیط زیست در خصوص برخی گونه‌ها مدعی است افزایش جمعیتشان به اندازه‌ای است که در صورت ادامه حیات آنان، به محیط زیست خسارت وارد می‌کنند و ناچار به صدور مجوز شکار هستند! آیا به جز روش شکار، در دنیا چه روش دیگری جهت مدیریت جمعیت حیات وحش وجود دارد و مقایسه آن با راهکار شهردار جزیره دورافتاده ایتالیا برای رهایی از معضل افزایش جمعیت بز‌ها؛ ریکاردو گولو، شهردار جزیره دور افتاده آلیکودی ایتالیا اعلام کرده به دلیل افزایش جمعیت بز‌های این جزیره، آنها را به طور رایگان واگذار می‌کند. این ایده پس از آن مطرح شد جمعیت بز‌ها شش برابر جمعیت 100 نفری جزیره آلیکودی شد.
افرادی که قصد پذیرش بز‌ها را داشتند، باید تا 10 آوریل درخواست‌های خود را ارائه می‌دادند. به گفته کارشناسان، در دامنه‌های جزیره آلیکودی در مجمع الجزایر بادی در شمال سیسیل، بز‌ها به دلیل آسیب رساندن به باغ‌ها و محوطه‌ها به یک معضل تبدیل شده‌اند. این گونه حیوانی سال‌ها در آلیکودی زندگی کرده و پیش از این در کوه‌ها و صخره‌های ناهموار جزیره آتشفشانی پراکنده بودند اما با افزایش جمعیت آنها شروع به مناطق مسکونی حمله کرده‌اند که طبق گزارش‌ها، علاوه بر خراب کردن باغ‌ها بخش‌هایی از دیوار‌ها را نیز فروریخته و حتی وارد خانه‌های مردم شده‌اند.
بز‌ها حیواناتی هستند که برگ‌ها و میوه‌هایی را که در ارتفاع درخت و گیاهان رشد می‌کنند می‌خورند. در صورت عدم مراقبت، مستعد تخریب پوشش گیاهی هستند. این شهردار به گاردین گفته بود: یک کشاورز در جزیره ولکانو وجود دارد که می‌خواهد چندین بز ببرد تا پنیر ریکوتا تولید کند که بسیار مورد استقبال قرار می‌گیرد.
تفکر نسبت به کشتار اسفبار حیوانات برای تولید چرم در جهان:
1. کشتار کانگوروها و استفاده از چرم آنها در تولید کفش ورزشی: سالانه حدود 2 میلیون کانگورو وحشی به خاطر استفاده از چرم آنها کشته می‌شوند. کشتار تجاری کانگوروها که در حال حاضر بزرگترین کشتار پستانداران برای پوست آنها در سراسر جهان است، بیشتر به واسطه استفاده از چرم آنها در تولید کفش ورزشی استفاده می‌شود.
2. سلاخی و پوست کندن کروکودیل و تمساح برای تولید چرم
3. پوست کندن مار
تأمُل نسبت به اینکه مردم نسبت به برخی گونه‌ها خصوصاً خزندگان همچون مار دیدگاه مثبتی ندارند؛ در این خصوص عبدالله سالاری؛ کارشناس حیات وحش در گزارشی با عنوان "انفجار جمعیت جوندگان با حذف مارها از طبیعت" عنوان کرده بود: به نظر مردم مار گونه‌ای مضر است و نسبت به آن احساس تنفر و ترس دارند اما ارزش اکوسیستمی آن بسیار بالاست چرا که یکی از عوامل کنترل‌کننده جمعیت پستانداران و جوندگان کوچک همچون موش است.
به‌طور مثال، اگر این گونه از اکوسیستم حذف شود، یک انفجار جمعیت شدید میان پستانداران کوچک، جوندگان و دیگر گونه‌هایی که مار در کنترل جمعیت آنها نقش دارد، رخ می‌دهد و در این‌صورت آسیب شدیدی به اکوسیستم وارد می‌شود و تخریب بوته‌ها، درخت‌ها، درختچه‌ها و کاهش غذا برای گونه‌هایی که از این محصولات تغذیه می‌کنند را به همراه دارد.