ژان کوکتو و خلق آثاری ماندگار
تهران - ایرنا - ژان کوکتو یکی از هنرمندان برجسته فرانسوی به شمار می‌رود که او را بیشتر با اشعارش و آثاری چون رمان بچه‌های وحشتناک و کارگردانی فیلم‌های خون یک شاعر، دیو و دلبر، والدین وحشتناک و اورفه می‌شناسند.
ژان کوکتو یکی از با استعدادترین آفرینندگان هنری سده بیستم در 5 جولای 1889میلادی در دهکده‌ای نزدیک پاریس به نام مزون لانیت دیده به جهان گشود. پدرش وکیل و نقاش آماتور بود، او چند مجموعه شعر و نمایشنامه نوشت و از کارگردانان پرکار تئاتر بود. در واقع او در یک خانواده بزرگ بورژوازی پاریسی به دنیا آمد که هنر از هر نوعی برایشان ارزشمند بود. او تنها 9سال داشت که پدرش خودکشی کرد و به این دلیل موضوع مرگ همواره با آثارش همراه شد. همچنین می توان این موضوع را تنها بهانه برای ادامه ندادن تحصیلاتش دانست. البته وی نویسندگی را از 10 سالگی شروع کرد و در 16سالگی شاعری بود که آثارش چاپ می‌شد. در آن سال‌ها سردبیر مجله صحنه روشنفکری جهانی بود. او از 17 سالگی در برخورد با افرادی که به عنوان ادیبان و هنرمندان در پاریس شناخته می‌شدند به یک زندگی اجتماعی دست می‌یابد و خود را شاعر پیشرو بسیار خوبی نشان می دهد. برای نمونه در 1917 میلادی با پیکاسو، آپولینر، بلز ساندرا، مودیلیانی و ماکس ژاکوب در محله مونپارناس زندگی می‌کرد. حتی نمایشنامه‌ای را به نام رژه با همکاری پیکاسو در تئاتر روی صحنه برد. در حقیقت کاکتو در 18 سالگی رسما کار و هنرش را آغاز کرد و این زمانی بود که «ادوارد الکساندر مکس»، هنرمند مشهور در عرصه نمایش، در یکی از سخنرانی‌های خود به تفصیل درباره اشعار کوکتو صحبت کرد و در اصل از این طریق او را که یک نوجوان خوش ذوق بود به جامعه هنری فرانسه معرفی کرد. دیری نگذشت که کوکتو مشاهیر و هنرمندانی چون ادمون روستان (شاعر)، آنا دونوآی (شاعر و رمان نویس) و بالاخره مارسل پروست را ملاقات کرد. این رخدادهای بزرگ و تاریخی در سنینی برای کوکتو پیش آمد که هر موضوع یا آدم جدیدی برایش جذابیت داشت.
کوکتو همچنین در طول جنگ جهانی اول به عنوان پرستار بیمارستان خدمت می کند. یکی از کارهای اولیه او "یوتوماک" است که در سفری به سوییس که در آن با "ایگور استراوینسکی "آهنگساز همراه بود، نوشته شد. بعد از جنگ که در آن به کار حمل ونقل مجروحان مشغول بود، آثاری به نام "سخنان خواب گران" و "دماغه امید" نوشت. بنابراین کوکتو در فاصله 2 جنگ جهانی، چهره شاخص حیات فرهنگی فرانسه بود، او در هر جنبش هنری دستی داشت و در آثار سینمایی خود هم چهره‌ای شاعرانه داشت اما پس از جنگ جهانی دوم بود که به افتخارات بسیاری دست می یابد برای نمونه در 1955میلادی توسط آکادمی فرانسه بر کرسی 31 انتخاب می شود. در 1956 میلادی دکتری افتخاری از آکسفورد می گیرد و در 1961میلادی موفق به دریافت لژیون افتخاری می شود.
همکاری کاکتو با پیکاسو
این شاعر نامدار فرانسوی در 1917میلادی با پیکاسو آشنا و همکار می شود، وی همیشه نسبت به داوری پیکاسو بسیار جدی بود، این 2 هنرمند در تئاتر با هم همکار بودند و در 1925میلادی کوکتو شعرش را که از نقاش الهام گرفته بود؛ با نام فرشته اورتوبیز سرود در واقع کوکتو در بسیاری از آثار خود به پیکاسو اشاره می کند، برای نمونه در وصیتنامه اورفه نقش اصلی را به یک نقاش داد. از آن‌جا که پیکاسو و کوکتو دوستی عمیقی با هم داشتند، طبیعی بود که کوکتو قبل از هر فرد دیگری فیلم خود را به پیکاسو نشان دهد. پیکاسو بعد از دیدن فیلم می گوید: این‌جا دیگر از مسخره بازی خبری نیست. واقعا شوخی نیست. انگار با نظمی قافیه دار نوشته شدند. اشاره پیکاسو به کمال بیان است که کوکتو در فیلمش از آن بهره برده است زیرا واژه ها و اصطلاحات به دقت انتخاب شدند. در آوریل 1916 میلادی پیکاسو لباس آرلکین را طراحی کرد که کوکتو در قصیده برای پیکاسو در 1919میلادی به آن اشاره می کند. پیکاسو و کوکتو در باله روسی پاراد (رژه) با یکدیگر همکاری می کنند که در تئاتر شاتله در 18 مه 1917 اجرا می شود و هر چند با اقبال مواجه نمی شود اما در نوع خودش تجربه شایان توجهی است. از دیگر کارهای هنری این 2هنرمند نامدار نمایش آنتیگون، باله قطارآبی را می توان نام برد. کوکتو در بسیاری ازآثارش به پیکاسو اشاره می کند، برای نمونه در پلان شان که تقدیر هنری نقاش را روایت می کند.
برخی از ویژگی های آثار هنری کاکتو
در آغاز سده بیستم گفت وگوها و مناظره های هنری در فرانسه بسیار رواج داشت و کوکتو در تمامی آن‌ها یعنی مدرنسیم و آوانگارد تا بازگشت به کلاسیسیزم، موضوعات مذهبی و سیاسی و اگزیستانسیالیسم و سپس تئاتر نو، موج نو بسیار فعال بود و حضور داشت. در واقع وی با آثارش بر سینمای فرانسه و نیز بر موج نو فرانسه بسیار تاثیرگذار بوده است. این شاعر چیره دست شیوه و سبک خود را در دنیا گسترش داد. شیوه ای مرکب از سبک کلاسیک و فانتزی عاشقانه و تخیلی که به شدت با تکنیک های سورئالیستی درمی‌آمیزد. او می کوشد که در کارهایش به مفهوم کلی از افسانه برسد و عناصر شعر و داستان را که لازمه هنر در هر دوره‌ای است به بهترین شکل ممکن به کار گیرد. کوکتو به آنارشیسمی که فرانسه با آن تعریف می‌شود، متعلق است. این هنرمند در گذری دائمی از حقیقت به رویاست و مرزی میان رویا و واقعیت قائل نیست و این مفهوم آشکارا در طرح‌ها و نقاشی‌های وی به چشم می‌خورد. کوکتو معتقد است، آدمی نمی‌تواند، سرنوشت خود را با زرنگی و یا تقلب عوض کند اما شاعر می تواند و شاید بازی را یک جا ببرد.
این نویسنده برجسته نقش بسزایی در تحول و تکامل هنرها در آغاز سده بیستم داشت اما اثرگذاری کوکتو به‌قدری پیچیده است که در یک نظم خاص نمی‌گنجند. او از بستری به بستر دیگر و از یک عرصه به عرصه دیگر می رود. ادبیات، هنرهای تجسمی، تئاتر و سینما و حتی موسیقی او برای آن‌که افکارش را بهتر بیان کند، مدام ابزار و روش‌هایش را تغییر می دهد. از این رو است که روابطش را با چهره‌های سرشناس و با تمامی گروه‌های و جنبش‌های هنری حفظ کرده بود. در این میان هنرمندان بی شماری با کوکتو روابط دوستانه‌ای داشتند که هر یک از آنان در واقع «استاد» نسل قبل از خود هستند: اریک ساتی، گیوم آپولینر و مارسل پروست، از هم‌دوره‌ای هایش می‌توان به پابلو پیکاسو، فرانسوا موریاک، فرانسیس پولنک اشاره کرد و سرانجام اوست که هنرمندان نسل بعد را مانند ژان ژنه، اوژن یونسکو، ژان آنوی و فرانسوا تروفو معرفی می‌کند...
فعالیت های هنری کاکتو در زمینه تئاتر، فیلمنامه نویسی، کارگردانی و شاعری
این نمایشنامه نویس نامدار سهم بسیار چشمگیری در تحول تئاتر فرانسه داشت در واقع وی نخستین نویسنده‌ای بود که تئاتر یونان را به صورت نمایش های روز فرانسه تنظیم کرد و روی صحنه آورد. شاهکار نمایش نامه های کوکتو، دستگاه جهنمی نام داشت که بدون شک بهترین اقتباس او از تراژدی یونان است. بنابراین این نویسنده فرانسوی که در جستجوی تجربه و کشف مرزهای تازه بود، شاهکارهای درخشان و خلاقانه‌ای از خود بر جای گذاشته است که نه تنها فرانسویان بلکه بسیاری از مردم جهان میراث فرهنگی سده بیستم را مدیون کوکتو هستند. همچنین نخستین بیانیه روز جهانی تئاتر در 1962میلادی را او صادر کرد.
او با وجود اینکه نمایش‌های زیادی را به صحنه برد اما در مدت 29 سال حیات سینمایی خود تنها 6 فیلم ساخت! کوکتو به سینما وجهه‌ای شاعرانه داد.
اورفه از دیگر کارهای سینمایی مهم و تاثیر گذار این کارگردان مطرح فرانسوی و تقریبا آخرین فیلم مهمش است. فیلمنامه اورفه، نمونه‌ای کلاسیک از یک اقتباس مدرن است از طرف دیگر، علایق ادبی و ذهن شاعرانه کوکتو باعث شده که این متن به‌عنوان یک اثر ادبی نیز هویت مستقل داشته باشد. قطعا از همین رو است که کوکتو در نگارش متن، چندان پای‌بند قواعد و توضیحات فنی مرسوم در فیملنامه‌نویسی نبوده و فقط با کلماتی، صحنه‌ها را از هم جدا کرده است. دیو و دلبر، والدین وحشتناک، سونات شطرنج، وصیتنامه اورفه از دیگر کارهای سینمایی وی است. کتاب «اورفه» از مجموعه صد سال سینما، صد فیلمنامه توسط نشر نی نخستین بار در 1366خورشیدی منتشر شد. ترجمه فیلم نامه توسط مجید اسلامی به سادگی و شیوایی خاصی انجام شده است.
این نویسنده برجسته فرانسوی همچنین فعالیت‌هایی در زمینه موسیقی به خصوص "جاز" داشته و جلساتی را با موزیسین های "جاز" ترتیب داده بود اما در حوزه ادبی اثری که باعث شهرت وی در سراسر پاریس می شود، لوپوتوماک نام دارد، این اثر محل تلاقی شعر، نثر و طرح است که او در هر یک جهانی وهمی از شخصیت های مضطرب به وجود می‌آورد. این اثر یک شعر حقیقی در جهان آشفتگی شخصیت ها است که با نوآوری خود سوررئالیست ها را متحیر می کند. ژان کوکتو بزرگترین طرفدار پابلو پیکاسو خواست تا مجموعه شعر راز حرف ها را مصور کند و سپس از او در خلق دکورهای آنتیگون کمک گرفت. وی در عرصه شعر و ادبیات کتاب سفید و عدد هفت را هم نوشت. این نمایشنامه نویس چیره دست در تئاتر آثاری مانند صدای انسان، ماشین جهنمی، هیولاهای مقدس، بی‌تفاوتی زیبا و عقاب دو سر را نوشت. او همزمان نقاشی، خلق دکورها و طراحی لباس، کار بر روی شیشه، طراحی کاغذهای دیواری، طراحی خانه‌ها یا کلیساها را نیز انجام می داد.
این شاعر و نویسنده فرانسوی در آثارش حال و هوای روزگار خود را بازتاب می دهد و برای این کار از همه تکنیک های جدید استفاده می کند. بیان این حال و هوا در آثاری چون «تازه عروس و دامادهای برج ایفل» و «گاو بر بام» دیده می‌شود. بنابراین کوکتو در سرودن شعر، به اشعار موزون و متداول و در قصه پردازی به یک سبک ساده روایت‌گرانه باز می گردد. در واقع همین روند، بیانگر نوستالژی های او است. در اغلب آثار کوکتو زندگی‌نامه نویسنده به شیوه ای هنرمندانه گنجانده شده است. از دیگر آثار ادبی این رمان نویس پرکار می توان راز حرفه ای، انحراف گران و "توماس حیله گر" که یکی از بهترین رمان های او است، اشاره کرد.
وفات سرانجام این هنرمند فرانسوی در 11 اکتبر 1963خورشیدی بر اثر سکته قلبی در منطقه میئی له فوره در نزدیکی شهر پاریس دیده از جهان فروبست.
*س_برچسب‌ها_س*
