کشف ترجمه‌ای منحصر به‌فرد از قرآن پس از چند قرن
ژیلبر لازار، ایران‌شناس نامدار فرانسوی، پس از دیدن "قرآن قدس" آن را پرتو نور جدیدی به روی چگونگی شکل‌گیری زبان فارسی توصیف کرد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، دومین چاپ از کتاب "قرآن قدس: ترجمه‌ای کهن از قرآن" با تصحیح دکتر علی رواقی، استاد نام‌آشنای زبان و ادبیات فارسی، به کوشش بنیاد موقوفات دکتر افشار منتشر شده و در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفت.
قرآن قدس یکی از قدیمی‌ترین ترجمه‌های به یادگار مانده از قرآن کریم است که تنها نسخه دست‌نویس آن در آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. این ترجمه که به کوشش مترجمی ناشناس صورت گرفته، گنجینه‌ای از واژگان را در خود دارد که به گفته پروفسور ژیلبر لازار، ایران‌شناس بزرگ و نامور فرانسوی، آن را پرتوی جدید بر چگونگی شکل‌گیری زبان فارسی توصیف کرد.
رواقی در مقدمه این اثر درباره ارزش و اهمیت این ترجمه می‌نویسد: متن‌هایی که از گذشته‌های دور در حوزه جنوب شرقی خراسان، حوزه سیستان تألیف شده و به دست ما رسیده است، از شمار انگشتان دو دست فراتر نمی‌رود. بر اساس دانش گونه و گویش‌شناسی و متن‌شناسی می‌توان ویژگی‌های زبانی برخی از حوزه‌های مختلف جغرافیایی سیستان قدیم را از همین کتاب‌های نه‌چندان پرشمار دریافت و از همگونی‌ها و ناهمگونی‌های واژگانی و ساختاری و آوایی فراوان این متن‌ها آگاه شد. از میان این ترجمه‌ها، قرآن قدس که در یکی از حوزه جغرافیایی سیستان قدیم نوشته شده است، از داشته‌های واژگانی و ویژگی‌های ساختاری و آوایی بیشتری از زبان پهلوی، در سنجش با متون قرآنی دیگر برخوردار است که حتی در هیچ‌کدام از متن‌های دیگری که در این حوزه تألیف شده‌اند، نمی‌توان مجموعه‌ای از این ویژگی‌های زبانی را دید؛ از این‌رو ترجمه قرآن قدس بیش از دیگر کتاب‌های شناخته این حوزه جغرافیایی به سبب گستردگی به‌کارگیری واژگان و ساختارها و ویژگی‌های آوایی زبان پهلوی، توانسته است نگاه و نظر پژوهشگران و دانشمندان متن‌شناس را به سوی خود بکشاند.
رواقی؛ استاد مسلم پژوهش های نوین در عرصه هنر و ادب ایراناین ترجمه در اواخر دهه 50، در گنجینه آستان قدس رضوی توسط رواقی جوان دست‌یاب شد؛ گوهری که سده‌های متمادی از دست غارتگران در کنجی مصون مانده است. رواقی در مقدمه این تصحیح اشاره‌ای می‌کند به زرتشتیان و موبدانی که پس از حمله اعراب به ایران، مجبور به ترک وطن شدند و در این میان، بودند افرادی که آیین جدید را پذیرفتند به این امید که از خشم صاحب‌منصبان و اهالی قدرت در امان باشند و روزگار عافیت را بچشند، اما چرخ روزگار نیز با آنها خوب تا نکرد. او این ترجمه و دیگر ترجمه‌های به یادگار مانده از سده‌های نخستین به زبان فارسی را حاصل دغدغه کسانی می‌داند که برای حفظ فرهنگ و آرمان‌های خود قلم را متبرک کردند.
فارسی‌زبانان از همان سده‌های نخستین به ترجمه کلام الهی همت گماشتند. برخی بر این باورند که اولین ترجمه از سوی سلمان فارسی در نامه‌ای که رسول خدا (ص) به خسرو پرویز فرستادتد، انجام شده است؛ هرچند در این نقل اختلافاتی وجود دارد. اما به طور یقین از آنچه به دست ما رسیده است، می‌توان گفت که اولین برگردان از قرآن کریم به زبان فارسی، ترجمه تفسیر طبری است که به کوشش گروهی از علمای ماوراء‌النهر انجام شده است.
این ترجمه در قرن چهارم صورت گرفته، اما نمی‌توان به طور یقین گفت ایرانیانی که تازه به آیین جدید ایمان آوردند، تا آن زمان به ترجمه‌ای دسترسی نداشته باشند. ترجمه قرآن قدس، ترجمه طبری، ترجمه سورآبادی، تاج‌التراجم و دیگر عناوینی که از گذشتگان به یادگار مانده، میراثی است که بیانگر دلدادگی ایرانیان به اسلام و کلام خدا و دغدغه آنها برای حفظ زبان نیاکانشان بوده است.