کشف شواهدی از اقتصاد آسیایی در گیلان

گمانه‌زنی برای پاسخ به استعلام فضای دستکند روستای شمام رودبار منجر به کشف گودال ذخیره‌سازی غلات شد. در گزارش‌های تاریخی از این روش ذخیره‌سازی در خاورمیانه به عنوان اقتصاد آسیایی یاد می‌شود.

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، سولماز رئوف سرپرست هیأت باستان‌شناسی گفت: نخستین کاوش‌های باستان‌شناسی در روستای شمام از توابع بخش مرکزی شهرستان رودبار واقع در دهستان رستم‌آباد جنوبی استان گیلان در سال 1348 خورشیدی به سرپرستی عبدالحسین شهیدزاده انجام شد و گورستان عظیمی متعلق به دوران اشکانی با گورهای زاغه‌ای از آن به دست آمد.

این باستان‌شناس با اشاره به اینکه پس از کاوش شهیدزاده، شمام علی‌رغم موقعیت ویژه تاریخی در برنامه پژوهشی باستان‌شناسی کشور قرار نگرفت و در طول زمان آسیب‌های فراوانی دید تصریح کرد: در تابستان سال 1383 به منظور تدوین اطلس باستان‌شناسی گیلان، محوطه‌های باستانی شهرستان رودبار از جمله شمام توسط محمدرضا خلعتبری و بهروز همرنگ مورد بررسی و شناسایی قرار گرفت.

رئوف با اشاره به اینکه در اوایل تابستان 1400 خورشیدی، طی عملیات خاکبرداری به منظور ایجاد پی ساختمان مسکونی در روستای شمام، بخشی از یک سازه دستکند آشکار شد اظهار کرد: با حضور کارشناسان اداره کل میراث‌فرهنگی استان گیلان از ادامه کار جلوگیری به عمل آمد و با مجوز پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری گمانه‌زنی در این محوطه انجام و یک گمانه 5/2 در 3 متر حفر و سازه دستکند مورد مستندسازی قرار گرفت.

سرپرست هیأت باستان‌شناسی با بیان اینکه این سازه به احتمال زیاد یک گودال ذخیره‌سازی غلات حفر شده در دل بستر آهکی است گفت: قطر دهانه ورودی این چاله 70 سانتی متر، عمق آن 122 سانتیمتر و قطر اش در پایین‌ترین بخش و کف 110 سانتی متر است.

او افزود: دیواره داخل سازه، گل‌اندود و کف آن به قطر ده سانتی متر با گل کوبیده فرش شده است.

رئوف با بیان این نکته که در گذشته برای حفظ دانه غلات برای مدت زمان طولانی آن را در محلی به نام گودال ذخیره‌سازی انبار می‌کردند اظهار کرد: این گودال‌ها اصولا در داخل زمین‌هایی با بافت متراکم حفر می‌شده و در مکان‌ها و فرهنگ‌های مختلف به خصوص مکان‌های مرطوب دیده می‌شود.

به گفته این باستان‌شناس، گودال‌های ذخیره علاوه بر حفظ محتویات داخلی از حمله حشرات، میکروارگانیزم‌ها و حیوانات خارجی مانند موش و جوندگان، مکان امنی را برای پنهان کردن غلات که اصلی ترین ماده غذایی در گذشته بوده در برابر سرقت غریبه‌ها و دشمنان، فراهم می‌کرده است.

او خاطرنشان کرد: کشف چاله‌های ذخیره برای افراد ناآگاه دشوار بوده زیرا درب ورودی این چاله‌ها بسته و سپس روی آن با توده‌های کاه و حتی زباله استتار می شده است.

این باستان شناس با بیان اینکه گودال‌های ذخیره‌سازی در بین تمام فرهنگ‌ها و در سراسر جهان وجود دارد و برای اولین بار شواهد آن از دوران فراپارینه سنگی و در خاور نزدیک در محوطه سکونتگاهی عین ملاحه مربوط به فرهنگ ناتوفی ظاهر شد تصریح کرد: از آنجاییکه این روش ذخیره‌سازی بیشتر در خاورمیانه شناخته شده است اغلب گزارش‌های تاریخی از آن به عنوان اقتصاد آسیایی یاد می کنندو در دهه 1980 میلادی این تکنیک در بین بادیه نشینان صحرای نگو (Negev) واقع در بخش‌های جنوبی اسرائیل قابل مشاهده بود.

به گفته رئوف، در اروپای مرکزی این گودال‌های ذخیره سازی از دوران نوسنگی، دوران برنز، عصر آهن و دوران متاخر شناخته شده است.

او با بیان اینکه گودال ذخیره موجود در روستای شمام در زمان‌های گذشته به طور کامل خالی شده بود خاطرنشان کرد: احتمالا برای استفاده مجدد از گودال، ورودی آن را با تخته سنگی مسدود کرده بودند که بر اثر برخورد تیغه دستگاه بیل مکانیکی با آن، بخشی از آن تخریب شد.

سرپرست هیأت باستان‌شناسی گفت: به منظور حفاظت از این سازه بعد از پایان کاوش و مستندسازی، داخل آن با خاک سرندشده پر شد.

رئوف از جمله داده‌های فرهنگی دیگری که از این کاوش به دست آمده را قطعات سفال عنوان کرد و گفت: بر اساس مطالعه و مقایسه تطبیقی با نمونه‌های بدست آمده از کاوش شهیدزاده در شمام، بیشتر این قطعات به صورت کاملا صیقلی با خمیره به رنگ قهوه‌ای متمایل به قرمز مربوط به دوره اشکانی هستند و تعداد اندکی سفال لعابدار متعلق به اوایل دوران اسلامی نیز در بین داده‌ها به چشم می‌خورد.