کلیپ توهین به فردوسی همچنان زیر ذره‌بین قانون و اخلاق

انتشار ویدیویی درباره فردوسی موجی از واکنش‌ها به همراه داشت و حقوقدانان نیز در گفتگویی حقوقی، ابعاد کیفری توهین در قانون ایران را تشریح کردند.

به گزارش خبرنگار مهر، انتشار کلیپی طنز درباره حکیم سخن، فردوسی بزرگ، بازتاب‌های فراوانی در جامعه داشت و حتی دادستان تهران نیز از اعلام جرم در این زمینه خبر داد. برای بررسی دقیق‌تر این موضوع، و ابعاد کیفری و حقوقی توهین، با امین فلاح‌نژاد و سید محمدصادق عبداللهی، حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری، گفتگو کردیم. فلاح نژاد گفت: در حقوق کیفری ایران، «توهین» از جمله جرایم علیه حیثیت معنوی اشخاص شناخته می‌شود. قانون‌گذار در فصل پانزدهم قانون تعزیرات تحت عنوان هتک حرمت اشخاص و همچنین در فصل دوم همان قانون ذیل اهانت به مقدسات مذهبی، این موضوع را جرم‌انگاری کرده است. از نظر لغوی هم، واژه توهین از ریشه «وهن» و به معنای سست کردن و خوار نمودن است. در اصطلاح حقوقی، هر رفتاری اعم از گفتار، نوشتار، اشاره یا هر فعل دیگری که در نظر عرف موجب تحقیر و هتک حیثیت شخص شود، توهین تلقی می‌شود.

فلاح نژاد ادامه داد: ماده 608 قانون مجازات اسلامی به‌طور مشخص به این موضوع پرداخته است. بر اساس این ماده، برای تحقق جرم توهین، شرایطی وجود دارد؛ از جمله اینکه مخاطب باید شخص حقیقی، معین و در قید حیات باشد. همچنین، توهین باید به صورت علنی یا حضوری صورت گیرد. علاوه بر این، ماده 104 قانون مجازات اسلامی تصریح می‌کند که توهین جزو جرایم قابل گذشت است؛ یعنی تنها با شکایت فرد مورد اهانت امکان پیگیری کیفری وجود دارد.

این حقوقدان تصریح کرد: بنابراین وقتی شخصی مانند فردوسی درگذشته است، از نظر حقوقی امکان طرح شکایت کیفری با عنوان «توهین» وجود ندارد. البته این مسئله به معنای توجیه یا بی‌اهمیت دانستن چنین رفتارهایی نیست؛ چرا که از نظر اخلاقی و اجتماعی بسیار ناپسند و مذموم است. عبداللهی در بخش دیگری افزود: دادستان در خصوص رفتار ناپسند این خانم فعال مجازی، نمی‌تواند صرفاً از باب توهین علیه متهم اقدام کند. اما باید توجه داشت که قوانین ما در موارد خاص، توهین به برخی شخصیت‌ها و جایگاه‌ها را جرم‌انگاری کرده‌اند؛ از جمله مقامات عالی کشور، نمایندگان مجلس، یا توهین به مقدسات، ادیان، قومیت‌ها و مذاهب اسلامی.

عبداللهی ادامه داد: با نگاهی به متون قانونی می‌توان گفت در هیچ‌یک از مقررات جزایی ایران، توهین به شاعران، به صورت خاص جرم‌انگاری نشده است. بنابراین از باب اصل برائت و ممنوعیت قیاس در حقوق کیفری، نمی‌توان چنین رفتاری را تحت عنوان توهین به فردوسی پیگیری کرد. البته اگر شاعری در قید حیات باشد و مورد توهین قرار گیرد، می‌تواند شخصاً مستند به ماده 608 طرح شکایت کند.

وی تأکید کرد: در پرونده اخیر به نظر می‌رسد دادستان تهران نه از باب توهین، بلکه با استناد به سایر مقررات و از حیث تولید و انتشار محتوای مغایر با عفت و اخلاق عمومی اعلام جرم کرده‌اند. به بیان دیگر، حتی اگر عنوان توهین قابلیت تعقیب نداشته باشد، همچنان امکان بررسی و رسیدگی به رفتارهای خلاف عفت عمومی در دستگاه قضائی وجود دارد.