گام بلند ایران در ماراتن جهانی پیشرفت / وقتی جمهوری اسلامی عقب‌ماندگی علمی دوران پهلوی را جبران کرد

خبرگزاری فارس 1400/11/12 - 07:05 مشاهده در مرجع

گروه علم و پیشرفت خبرگزاری فارس، معصومه شیری؛ تصورکنید حدود 50 سال قبل مسابقه‌ای بزرگ با حضور همه کشورهای کوچک و بزرگ دنیا، از شرق تا غرب و از شمال تا جنوب به راه افتاده می‌افتد. مسابقه‌ای جهانی که در آن کشورهای بزرگ دنیا تلاش می‌کنند با پیشرو بودن در دستیابی به مهمترین پیشرفت‌های علمی جهان، گوی رقابت را از دیگر کشورها بربایند و در مباحث علمی قدرت بی‌چون چرای منطقه و جهان شوند. فکرمی‌کنید در چنین مسابقه بزرگ و حساسی ایران که از نظر پیشینه تاریخی، فرهنگی و علمی کارنامه‌ای درخشان دارد چه جایگاه و وضعیتی در میان سایر کشورها دارد؟

روزهایی که ایران پیش از انقلاب با وجود گذشت حدود 40 سال از تاسیس اولین دانشگاه، در تولید علم و فناوری بسیار ضعیف است و در صنعت به جز مونتاژ و در علم به جز ترجمه هنر دیگری ندارد، و به شدت از این مسابقه جهانی عقب می‌ماند. به طوری که در آن زمان سهم ایران از تولید علم در دنیا تناسب چندانی با ظرفیت‌های دانشگاهی آن روزها نداشت و در سال 57 کشوری که یک درصد از جمعیت کل دنیا را داشت، سهمش از تولید علم دنیا کمتر از یک دهم درصد بود.

انقلاب اسلامی ایران؛ گامی بلند برای حرکت در مسیر پیشرفت

علی رغم تمام عقب ماندگی‌های دوران پهلوی، پس از پیروزی انقلاب، ایران با سرعت زیادی در جهت رشد علمی کشور گام برداشت و برای غلبه بر این عقب‌ماندگی، عبور از مرزهای دانش و دستیابی به پیشرفته‌ترین فناوری ها، در میان دیگر کشورهای بزرگ جهان قد علم کرد. تا اواسط دهه 70 ایستادن در مرحله آموزش محوری به پایان رسید و رستاخیز علمی کشور در پژوهش و تولید علم آغاز شد. پیشرفت‌های علمی و دستیابی به برخی از فناوری‌های نوین در سال‌های اخیر، حیرت جهانیان را برانگیخت تا حدی که غربی‌ها برای سدکردن راه پیشرفت‌های علمی ایران، سنگی جز تحریم و تشدید فشارها بر ایران و ترور دانشمندان پیدا نکردند. از این رو برای درک واقعیت‌ها و دستاوردهای ارزشمند جمهوری اسلامی در حوزه علمی و فناوری، لازم است مروری بر وضعیت علمی ایران از قبل انقلاب تا امروز داشته باشیم.

دویدن درمارتن جهانی پیشرفت با نرخ رشدی 11 برابرمتوسط جهانی

آمارها نشان می دهد ایران سریع‌تر از هر کشور دیگری در دنیا در مسیر پیشرفت علم و فناوری حرکت می‌کند. به طوری که سهم ایران از تولید علم دنیا نسبت به جمعیت کشور بیش از دو برابر شده است.

بر اساس گزارشی که توسط وب سایت بین المللی «Web of Science» منتشر شد: «ایران با نرخ رشد علمی 10.4 درصدی در سال 2019، در میان 25 کشور برتر جهان در رتبه دوم قرار دارد.» همچنین به گزارش دو پایگاه معتبر علمی New Scientist و Metrix Science، جمهوری اسلامی ایران با نرخ رشد 11 برابر متوسط جهانی، رتبه نخست رشد علمی را در بین سالهای 1980-2009 دارا بوده است. این آمارها نشان می دهد ایران سریع‌تر از هر کشور دیگری در دنیا در مسیر پیشرفت علم و فناوری حرکت می‌کند. به طوری که سهم ایران از تولید علم دنیا در سال 1998 از 0.07 درصد، به 2 درصد در سال 2020 می‌رسد. یعنی سهم ایران از تولید علم دنیا نسبت به جمعیت کشور بیش از دو برابر شده است.

روند تغییرات سهم ایران از تولید علم جهان (رنگ سبز) و منطقه (رنگ آبی)

ارتقای علمی 36 پله‌ای ایران در24 سال اخیر

بر اساس نتایجی که پایگاه استنادی «SCImago» منتشر کرده است تعداد مدارک علمی ثبت شده از جمهوری اسلامی ایران در سال 1996 میلادی با 850 مورد در رتبه 54 جهان قرار داشته و در سال 2020، تعداد مدارک و مستندات علمی کشور به 74440 مورد افزایش یافته است که نسبت به سال 1996، رشد 86/57 برابری را نشان می‌دهد و در این سال، جایگاه ایران در دنیا، به رتبه 16 ارتقاء پیدا کرده است.

وضعیت کشورهای جهان در تولید علم، در سال1996 میلادی

وضعیت کشورهای جهان در تولید علم، در سال 2020 میلادی

روند افزایشی تعداد مقالات داغ و پراستناد ایران در ISI

یکی از معیارهای سنجش کیفت مقالات دنیا، شاخصی است که پایگاه اطلاعات علمی «Clarivate Analytics» یا همان ISI تنظیم کرده است. در سال 2007، براساس این شاخص، 56 مقاله از تمام مقالات برتر جهان متعلق به ایران بوده‌است، اما در سال 2019، این عدد به 473 مقاله رسیده‌است؛ یعنی تقریباً هشت‌برابر شده‌است. همچنین رتبه ما در این زمینه، از 38 در سال 2011، به 17 در سال 2019 رسیده‌است، که نشان‌دهنده رشد کیفی مقالات ما در فهرست مقالات پراستناد دنیاست.

نمونه‌هایی از پیشرفت‌های علمی ایران

قبل از انقلاب به غیر از برخی صنایع دستی و سنتی هیچ فناوری بومی در کشور وجود نداشت و تکنسین‌های ما تنها نقش اپراتور تجهیزات خارجی را ایفا می‌کردند در حالیکه تمامی پیشرفت‌های فناوری بومی مربوط به بعد از انقلاب است. در سال های اخیر شاهد دستاورد‌های متعدد علمی و فناوری در علوم و رشته‌هایی مانند هسته‌ای، نانو، بیوتکنولوژی، موشکی، سلول‌های بنیادین، هوافضا، دارو‌های نوترکیب و پزشکی بوده‌ایم که ثابت می‌کند در صورت اتکا به ظرفیت‌های داخلی و مدیریت مناسب آنها، دسترسی به قله‌های علم و فناوری امکان پذیر است.

علوم داروسازی؛ ارتقا از رتبه 48 جهان به رتبه 8

وضعیت ایران در داروسازی در سال 1996 میلادی

وضعیت ایران در داروسازی در سال 2020 میلادی

علوم بیوشیمی، ژنتیک و زیست مولکولی؛ ارتقا از رتبه 53 جهان به رتبه 16

وضعیت ایران در علوم بیوشیمی، ژنتیک و زیست مولکولی در سال 1996

علوم هوافضا؛ ارتقا از رتبه 45 جهان به رتبه 11

وضعیت ایران در علوم هوافضا در سال 1996

علوم فیزیک و نجوم؛ ارتقا از رتبه 56 جهان به رتبه 14

وضعیت ایران در علوم فیزیک و نجوم در سال 1996

وضعیت ایران در علوم فیزیک و نجوم در سال 2020 میلادی

علوم ریاضی؛ ارتقا از رتبه 48 جهان به رتبه 12

وضعیت ایران در علوم ریاضی در سال 1996 میلادی

وضعیت ایران در علوم ریاضی در سال 2020 میلادی

پیشتازی ایران در دیپلماسی علمی جهان

بررسی‌ها و تحلیل‌های علمی استخراج‌شده از پایگاه استنادی بین‌المللی اسکوپوس نشان داد که میزان مشارکت علمی محققان ایرانی به جهان از 22.24 درصد در سال 2017 به 35.6 درصد در سال 2021 افزایش یافته است. و سه گروه مهندسی، شیمی و علم مواد از مهمترین حوزه های تحقیقاتی کشور در 5 سال گذشته بوده اند. همچنین براساس مقررات بین‌المللی اسکوپوس مهم‌ترین حوزه‌های تحقیقاتی ایران در تولید علم در سال 2021 به ترتیب پزشکی، مهندسی و علم مواد بوده‌اند.

سهم قابل توجه ایران از دانشگاه‌های برتر جهان

نشریه تایمز در جدیدترین گزارش خود که در سال 2021 را منتشر شده است و 47 دانشگاه ایرانی را در میان برترین دانشگاهای جهان فهرست کرده است که نسبت به سال گذشته 7 دانشگاه افزایش داشته است.

نشریه تایمز سالانه رتبه بندی از دانشگاه‌های برتر جهان منتشر می‌کند. این نشریه در جدیدترین گزارش خود که در سال 2021 را منتشر شده است و 47 دانشگاه ایرانی را در میان برترین دانشگاهای جهان فهرست کرده است که نسبت به سال گذشته 7 دانشگاه افزایش داشته است. ایران با رتبه‌بندی 47 دانشگاه ایرانی در بین 1527 دانشگاه برتر 93 کشور جهان در رتبه‌بندی سال 2021، پیشرفت زیادی در زمینه دانشگاهی داشته است. همچنین بر اساس رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهانی شانگهای (ARWU) در سال 2020، ایران از نظر تعداد دانشگاه در منطقه و در بین کشورهای اسلامی رتبه اول را دارد. این اتفاق درحالی رخ داده است که پیش از انقلاب تعداد دانشگاه‌های کشور به 20 واحد هم نمی‌رسید.

حرکت در مسیر تولید ثروت از علم

پس از گذشت فراز و نشیب های بسیار و جبران عقب ماندگی های ایران در مسابقه‌ی پیشرفت علمی جهان که به پیش از انقلاب و دوران حکومت پهلوی برمی گردد، حالا دیگر زمان گام برداشتن در مسیر تولید فناوری و ایجاد اشتغال و درآمد از زیرساخت های علمی کشور است. از این رو جوانان نخبه ایرانی نباید تنها به ثبت ایده های خلاقانه و نوآورانه خود به صورت مقاله در ژورنال های معتبر دنیا اکتفا کنند بلکه باید تلاش کنند ایده های خود را در قالب پتنت های بین المللی به جهان عرضه کنند تا کشفیات و اختراعات آن‌ها وارد بازارهای تجاری شود و از این طریق بتواند گره ای از مشکلات موجود در صنعت را باز کند.

انتهای پیام /