گام مشترک معاونت علمی و وزارت اقتصاد برای بورسی‌سازی دانش‌بنیان‌ها
معاون علمی رئیس‌جمهور از مذاکره و تفاهم‌نامه جدید میان معاونت علمی و وزارت اقتصاد خبر داد که هدف آن تسهیل و تسریع ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به بازار سرمایه است.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، حسین افشین، معاون علمی رئیس‌جمهور، در نخستین رویداد «جایزه تأمین مالی فناوری و نوآوری ایران» که امروز در سالن قلم کتابخانه ملی برگزار شد، اظهار کرد: ما امروز می‌دانیم که در جهان امروز، علم و فناوری دیگر پدیده‌ای تجملی، نمایشی و لوکس نیست؛ بلکه اساس بقا، رقابت و پیشرفت کشورهاست.
وی ادامه داد: این پیشرفت و بقا برای هیچ کشوری اتفاق نمی‌افتد مگر آنکه زیرساخت مناسب تأمین مالی را فراهم کرده باشد.
افشین خاطرنشان کرد: روزگاری شرکت‌های دانش‌بنیان ما تصور می‌کردند کار آزمایشگاهی را باید صرفاً به تجاری‌سازی تبدیل کنند، و در همان چارچوب ذهنی برای تأمین مالی فعالیت می‌کردند؛ یعنی می‌خواستند از مرحله نوآوری تا تولید محصول تجاری را حمایت کنند. اما این دیگر پاسخگو نیست، زیرا آن تنها یک مرحله است. امروز شرکت‌های دانش‌بنیان ما به بلوغ کافی رسیده‌اند و نیاز به تأمین مالی در سطح بالا دارند، در حالی‌که این موضوع هنوز در ذهن برخی مسئولان جا نیفتاده است. در ذهن برخی چنین است که مثلاً با یک یا دو میلیارد تومان تأمین مالی، شرکت دانش‌بنیان تکمیل می‌شود و دیگر نیازی به حمایت ندارد؛ در صورتی که امروز شکل واقعی چنین نیست. اکنون برای دستیابی شرکت‌ها به محصولات پیشرفته باید تأمین مالی در سطوح بسیار بالا صورت گیرد.
وی گفت: امروز تأمین مالی برای شرکت‌ها باید در ابعادی باشد که بتوانند به محصولات سطح بالا برسند؛ یعنی باید برنامه‌ریزی برای تأمین مالی در مقیاس‌های 500 میلیارد تا یک یا دو همت انجام شود. یکی از کارکردهای چنین رویدادها و جایزه‌هایی نیز همین است که ذهن مسئولان و تصمیم‌گیران را نسبت به نیاز واقعی اکوسیستم فناوری تغییر دهد. روش‌های سنتی تأمین مالی دیگر پاسخگو نیستند.
وی افزود: روش‌های متعارف تأمین مالی در دنیا شامل توسعه صندوق‌های خطرپذیر، صندوق‌های پژوهش و فناوری، و همچنین مشوق‌های مالیاتی از نوع معافیت یا اعتبار مالیاتی است؛ اما واقعیت این است که این روش‌ها امروز کفاف نمی‌دهند.
افشین تصریح کرد: از زمانی که به معاونت علمی آمدیم، تصمیم گرفتیم یکی از بخش‌های مهم فعالیت خود را بر محور تأمین مالی قرار دهیم. در ابتدا دفتر تأمین مالی غیر فعالی داشتیم که تلاش کردیم آن را به مرکز تأمین مالی تبدیل کنیم و الگوهای موفق جهانی در حوزه تأمین مالی را مورد تجربه قرار دهیم. نتایج مطلوبی نیز به دست آمد.
وی ادامه داد: امسال که با عنوان «سال سرمایه‌گذاری در تولید» نام‌گذاری شد، در ماده 12 سند مصوب دولت درباره سرمایه‌گذاری، مقرر شد معاونت علمی مجاز باشد سازوکاری برای انتشار «اوراق توسعه فناوری» از منابع داخلی بانک‌ها یا منابع مردمی طراحی کند؛ و برای هر دو مورد مجوز لازم اخذ شد.
وی گفت: در آغاز سال، موفق شدیم حدود 20 همت مجوز انتشار اوراق بگیریم که هم سود پایین دارد و هم تنوع جدیدی در تأمین مالی ایجاد می‌کند. این اقدام با محوریت بانک رفاه آغاز شده و هم‌اکنون با پنج بانک دیگر نیز مذاکراتی انجام داده‌ایم تا در مجموع حدود 100 همت تأمین مالی نهایی شود. این برنامه با همکاری صندوق نوآوری و شکوفایی در حال اجراست تا بتوانیم تأمین مالی بهتری برای اکوسیستم نوآوری داشته باشیم.
افشین افزود: یکی دیگر از راهکارهای تأمین مالی، مشارکت مجموعه‌های بزرگ اقتصادی در این فرآیند است. کسانی که در زنجیره ارزش فعالیت دارند، می‌توانند نقش مؤثری ایفا کنند و ما نیز آمادگی داریم در این زمینه کمک کنیم. مثلاً فرض کنید مجموعه‌هایی مانند دیجی‌کالا، اسنپ یا علی‌بابا که شبکه بزرگی از فروشندگان زیرمجموعه دارند، می‌توانند از مدل اوراق استفاده کنند. به این ترتیب، اوراقی منتشر می‌شود که شرکت‌های زیرمجموعه آن را خریداری می‌کنند؛ این اوراق با قیمت کمتر عرضه می‌شود و وقتی مثلاً 200 هزار فروشنده هر یک در حد 10 میلیون تومان اوراق خریداری کنند، مجموعاً یک یا دو همت تأمین مالی برای آن اکوسیستم ایجاد خواهد شد.
وی خاطرنشان کرد: این اوراق علاوه بر ایجاد درآمد، نقدینگی لازم را برای مجموعه فراهم کرده و می‌تواند جنبه تشویقی نیز داشته باشد؛ مثلاً فروشنده‌ای که زیرمجموعه شرکت اصلی است و اوراق را خریداری می‌کند، می‌تواند از امتیازاتی مانند تصفیه مالی دیرتر یا اولویت در رتبه‌بندی داخلی برخوردار شود.
وی تأکید کرد: چنین مدلی موجب می‌شود اکوسیستم کسب‌وکار بتواند با تأمین پول ارزان‌تر، مسیر رشد خود را پایدارتر و اثربخش‌تر ادامه دهد. این مدل را نیز آمادگی داریم در سطح ملی توسعه دهیم.
معاون علمی رئیس‌جمهور، در ادامه سخنان خود در نخستین رویداد «جایزه تأمین مالی فناوری و نوآوری ایران» توضیح داد: در فرآیند فروش اوراق توسعه فناوری، نقش خریداران از جمله صندوق نوآوری و اکوسیستم فناوری بسیار حائز اهمیت است.
وی گفت: ما زمانی که اوراق توسعه فناوری را منتشر می‌کنیم، باید در طرف مقابل خریدارانی وجود داشته باشند که این اوراق را خریداری کنند. هم صندوق نوآوری آمادگی خرید اوراق را دارد و هم اکوسیستم نوآوری کشور برای مشارکت در خرید این اوراق آماده شده است. مجموعه‌های بزرگ نیز می‌توانند خودشان اوراق منتشر کنند و خرید آن در زنجیره فعالیتشان انجام شود. این فرایند، نشانه‌ای از وفاداری فروشندگان به اکوسیستم کسب‌وکار است؛ زیرا هر فروشنده با خرید اوراق ده یا بیست میلیون تومانی، در ظاهر عدد کوچکی هزینه می‌کند اما در مجموع تأمین مالی قابل‌توجهی برای اکوسیستم نوآوری کشور رقم می‌خورد.
افشین افزود: این نیز یکی از روش‌های مؤثر تأمین مالی است. روش بعدی که وجود دارد و همکاران ما در مرکز تأمین مالی مأموریت جدی آن را دنبال کرده‌اند، تسهیل دسترسی شرکت‌های دانش‌بنیان به منابع بزرگ مالی است. وی ادامه داد: از همه دوستان درخواست دارم قانون تأمین مالی را حتماً مطالعه کنند؛ زیرا ظرفیت‌های بسیار ارزنده‌ای برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و اکوسیستم نوآوری در آن پیش‌بینی شده است. یکی از مهم‌ترین نکات این قانون، رسمیت یافتن دارایی‌های نامشهود به‌عنوان وثیقه برای تأمین مالی است.
وی تصریح کرد: گاهی دارایی‌های شرکت دانش‌بنیان محدود به چند میز و صندلی است، در حالی‌که دارایی واقعی آن در مغزافزار و دانش فنی نهفته است. در قانون تأمین مالی، مکانیزم کارگزاری ارزیابی دارایی‌های نامشهود به معاونت علمی سپرده شده و آیین‌نامه‌های مرتبط تدوین شده‌اند. وی گفت: اکنون بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان ما موفق به رفع مغایرت‌های مالی و احراز شرایط شده‌اند و می‌توانند برای ارزیابی دارایی‌های نامشهود خود اقدام کنند. همکاران ما در معاونت علمی آمادگی دارند دارایی‌های نامشهود شرکت‌ها را بررسی و ارزش‌گذاری کنند تا آن دارایی‌ها به عنوان وثیقه قابل پذیرش برای تأمین مالی تلقی شوند.
افشین افزود: البته باید توجه داشت که هر قانونی تا زمان اجرا نیازمند فرآیند و دوره آزمون است. ممکن است در آغاز، تنها اجازه وثیقه‌گذاری 20 درصد از دارایی نامشهود داده شود و سپس این میزان به 30 یا 40 درصد افزایش یابد. برای حمایت بیشتر نیز در کنار این روند، راه‌اندازی «صندوق تضمین دارایی نامشهود» را آغاز کرده‌ایم تا خیال شرکت‌ها از اعتبار این دارایی‌ها راحت باشد. او توضیح داد: این دارایی‌ها باید به‌صورت مداوم به‌روزرسانی شوند، زیرا مبتنی بر فناوری هستند و ممکن است با گذر زمان فناوری تغییر کند، قدیمی یا جدید شود.
وی خاطرنشان کرد: یکی دیگر از اقدامات مهم، اجرای موفق مدل «فکتورینگ» با همکاری وزارت اقتصاد و معاونت علمی بوده است؛ مدلی که از سال 1398 در قانون وجود داشته اما عملاً استفاده نمی‌شده است. افشین گفت: با مشارکت صندوق نوآوری و شکوفایی، این مدل را اجرایی کردیم و خود صندوق پیش‌قدم شد تا فکتورینگ را بپذیرد. این سازوکار، امکان تأمین مالی تازه را فراهم می‌کند؛ هم می‌تواند به‌عنوان وثیقه مورد استفاده قرار گیرد، و هم برای ایجاد جریان درآمدی جدید به‌کار رود.
افشین در ادامه افزود: نکته بسیار مهم دیگر، بهره‌گیری از پتانسیل «اعتبار مالیاتی» است. این ظرفیت ارزشمند به شرکت‌ها و دانشگاه‌ها کمک می‌کند تا پروژه‌های تحقیق و توسعه خود را با هزینه کمتری پیش ببرند. وی تشریح کرد: بر اساس بندهای مربوط به قانون مالیات، هر شرکت می‌تواند برای توسعه فعالیت‌های خود از اعتبار مالیاتی بهره‌مند شود و این مزیت برای مجموعه‌های زیست‌بوم علمی و فناوری کشور قابل استفاده است؛ مشابه معافیت‌های مالیاتی که پیش‌تر شرکت‌ها از آن بهره گرفته‌اند.
وی خاطرنشان کرد: افزون بر این، یک مسیر جدید تأمین مالی نیز با صندوق توسعه ملی ایجاد کرده‌ایم. حدود دو و نیم همت منابع ریالی و نزدیک به 100 میلیون دلار تسهیلات ارزی در نظر گرفته شده است. افشین توضیح داد: در خصوص بخش ارزی، شرکت‌های فناور، نوآور و حتی شرکت‌های نوپا می‌توانند از این تسهیلات استفاده کنند؛ اما شرط اصلی آن است که شرکت متقاضی در سال گذشته به اندازه مبلغی که قصد دریافت دارد، درآمد ارزی داشته باشد. وی تأکید کرد: این شرط برای حفظ تعادل ارزی ضروری است؛ زیرا اگر چنین توازنی برقرار نشود، ممکن است شرکت‌ها با خطر زیان ناشی از نوسانات نرخ ارز مواجه شوند و این فرصت به تهدید تبدیل شود.
معاون علمی رئیس‌جمهور، در ادامه سخنان خود در رویداد «جایزه تأمین مالی فناوری و نوآوری ایران» با اشاره به ضرورت هم‌خوانی ورودی و خروجی سرمایه‌گذاری‌ها، بیان کرد: هر سرمایه‌گذاری باید بر پایه مدلی انجام شود که ورود و خروج منابع مالی در آن با یکدیگر تناسب داشته باشد؛ چرا که بدون این هم‌خوانی، تصمیم مالی کارآمد نخواهد بود.
افشین افزود: یکی از محورهای مهم فعالیت معاونت علمی، تسهیل ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به بورس است. او اظهار داشت: در حال مذاکره با وزیر محترم اقتصاد هستیم تا تفاهم‌نامه‌ای برای آسان‌سازی فرآیند پذیرش شرکت‌های دانش‌بنیان در بازار سرمایه امضا شود.
وی توضیح داد: بخش‌های مرتبط با نظارت و قیمت‌گذاری اولیه سهام از چالش‌های اصلی ورود این شرکت‌ها به بورس است، اما همین حوزه می‌تواند به منبعی مؤثر برای تأمین مالی تبدیل شود.
وی خاطرنشان کرد: تمایل داریم هر ایده، نظر یا الگوی جدیدی که در این زمینه وجود دارد به معاونت علمی منتقل شود تا بر اساس روش‌های نوین تأمین مالی، مورد بررسی و اجرا قرار گیرد.
افشین افزود: یکی از این روش‌ها تأمین مالی زنجیره‌ای است که به آن اشاره کردم؛ مدلی که با اوراق توسعه فناوری و اوراق زنجیره ارزش قابل پیاده‌سازی است.
وی توضیح داد: اجرای این مدل بسیار ساده است؛ شرکت بزرگ مجوز انتشار اوراق را دریافت می‌کند، سپس زیرمجموعه‌ها یا فروشندگان آن به‌عنوان سلرهای اکوسیستم خریدار این اوراق می‌شوند. فرض کنید آن شرکت 200 هزار فروشنده دارد؛ اگر هرکدام تنها 10 یا 20 میلیون تومان اوراق خریداری کنند، در مجموع صدها میلیارد تومان تأمین مالی حاصل می‌شود. این اوراق می‌تواند ضمانت‌نامه نیز داشته باشد و علاوه بر سوددهی برای خریداران، در بازارهای مالی دیگر به‌عنوان وثیقه قابل استفاده شود.
افشین ادامه داد: برای این اوراق، امکان استفاده‌های ثانویه نیز فراهم شده است؛ از جمله اینکه بتوانند به‌صورت برات یا سایر ابزارهای مالی به گردش درآیند و در دیگر فعالیت‌های اقتصادی به کار روند. وی تأکید کرد: با اجرای این سازوکارها و سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در حوزه‌های نوآوری، انتظار می‌رود اکوسیستم شرکت‌های دانش‌بنیان کشور دچار یک تحول اساسی شود.
معاون علمی رئیس‌جمهور گفت: امروز شرکت‌های دانش‌بنیان واقعاً نیازمند تأمین سرمایه‌های کلان هستند. باید هم مسئولان این ادبیات جدید مالی را درک کنند و هم فعالان حوزه فناوری آن را گسترش دهند. وی افزود: ما در معاونت علمی وظیفه داریم برای تحقق این سرمایه‌گذاری‌های بزرگ تلاش کنیم تا ان‌شاءالله شاهد جهشی جدی در زیست‌بوم نوآوری کشور باشیم.
افشین یادآور شد: همان‌گونه که در ابتدای سخنان عرض کردم، علم و فناوری اساس بقای کشورها، بنیان رقابت و محور پیشرفت در جهان امروز است. تحقق این پیشرفت نیازمند علم و فناوری واقعی است و این علم صرفاً با فراهم بودن زیرساخت‌ها، آزمایشگاه‌های مناسب و واحدهای تحقیق و توسعه پرتوان ممکن می‌شود؛ همه اینها نیز بدون تأمین مالی مناسب دوام نخواهند داشت.