گذری بر آیین "رمضان" بین سیستانی‌های گلستان / از آشتی‌کنان تا رمضونیکه
گلستان به واسطه وجود اقوام مختلف به رنگین‌کمان اقوام معروف است که در مناسبت های مختلف ملی و مذهبی آداب و رسوم خاصی را در دل خود جای داده است، سیستانی‌های گلستان نیز در ماه مهمانی خدا آیین و سنت‌های ویژه‌ای دارند.
در پهنای سرسبز گلستان اقوام مختلفی با یکدیگر زندگی می کنند، این استان به دلیل طراوت و سرسبزی که از دیرباز داشت مورد استقبال اقوام مختلف ایران زمین قرار گرفته است لذا 16 قوم مختلف در استان گلستان حضور دارند.
فارس، کتول، ترکمن، سیستانی، بلوچ، قزاق از جمله مهم ترین اقوام ساکن در گلستان هستند که فرهنگ مختلف آنها موجب شده که استان گلستان به عنوان رنگین کمان اقوام شناخته شود و تکثر اقوام مختلف در این استان مانند فستیوالی زمینه ارائه فرهنگ و خرده‌فرهنگ‌های خود را در قالب آداب و رسوم را فراهم کرده است.
در نگارستان ایران رسوم مختلف در برخی از مناسبت‌های ملی و مذهبی مانند ایام نوروز، رمضان و محرم‌پررنگ تر می شود که نشانه این است که فرهنگ اقوام مختلف ایران زمین ریشه مذهبی دارد.
ارائه فرهنگ های مختلف استان گلستان در این مجال نمی گنجد و شاید لازم باشد برای آن کتاب های زیادی به نگارش درآید لذا در این مجال کوتاه تنها به فرهنگ قوم سیستانی ویژه ماه مبارک رمضان در استان گلستان پرداختیم که در ادامه از نظر می گذرانید؛
یک محقق فرهنگ عامه اقوام در این باره به خبرنگار ایسنا گفت: وقتی می خواهیم در خصوص یک قوم و آداب ورسوم آنها سخن بگوییم باید به مولفه های مختلف اعم از پیشینه تاریخی، حوزه جغرافیایی و نگاه وچتر فلسفی حاکم بر زندگی آنان توجه کنیم، داستان های شاهنامه تا عیاران و دادودهش یعقوب لیث صفارسیستانی نشان می دهد که سیستانی ها همواره اهل کار جمعی، تعاون و بخَشش بودند، همچنین این روحیه و تفکر مذهبی سیستانیها در آداب ورسومشان نیز دیده می شود و اکثر آداب و رسوم این قوم به صورت جمعی و در مسیر خدمت به دیگران، بهره مندی همسایگان، اصلاح ذات البین، بخشش، نشاط اجتماعی و زندگی بهتر است.
سحر خوانی؛ آیین چندصدساله
محمد آذری با بیان اینکه سحر خوانی از سنت‌های مهم و ماندگار سیستانی ها است که جلوه ای زیبا به ماه مهمانی خدا داده است، افزود: با توجه به رشد تکنولوژی و وجود وسایل سمعی بصری باز هم صدای دلنشین ریش‌سفیدان سیستانی در آیین سحرخوانی شنیده می‌شود، در این آیین بزرگان منطقه یک ساعت قبل از اذان صبح بر بالای بلندترین منطقه روستا می‌روند و با ضربه زدن به دهلی خاص و با خواندن اشعار دینی و عرفانی مردم را از خواب بیدار می‌کنند. پس از آنکه مردم بیدار شدند با ذکر سروده های خاص به استقبال اذان صبح می‌روند تا اینکه موقع اذان صبح آن را با صدایی بلند به مردم اعلام می‌کنند.
وی توجه به روزه اولی ها را آداب دیگر سیستانیها در ماه رمضان برشمرد و بیان کرد: همانگونه که در ماه محرم برای کودکانی که اولین بار به مجلس عزای امام حسین (ع) وارد می شوند لباس مشکی و آداب حضور آموزش داده می شود در ماه مبارک نیز بزرگان طوایف و مُلاها در مکتب‌خانه و مساجد، روزه اولی ها را تشویق می کنند و حتی در حسینیه سیستانیها و بنیاد نیمروز به دختران چادر نماز هدیه داده می شود و کلاس های احکام در اقصی نقاط برگزار می شود چراکه اعتقاد دارند روزه و عبادات باید با شناخت باشد، در گذشته نیز مُلاهای محلی حتی در درون دریاچه هامون و روی تختک ها که نوعی جزیره کوچک بوده است برای آموزش احکام شرعی به طور رایگان و افتخاری اقدام می کردند.
این محقق فرهنگ عامه می گوید؛ بنابه تحقیقات بنیاد نیمروز از دیگر سنت‌های سیستانیها در شمال کشور می‌توان به نذور پس از افطار اشاره کرد که مردمان در حد وسع، قوت خود را با دیگران تقسیم می‌کنند و روزه خود را باز می‌کنند، در واقع ماه مبارک رمضان ماه خیر و برکت از گذشته‌ها در بین قوم سیستانی مورد توجه بوده و اطعام افطاری به همسایگان و نیازمندان، انفاق و احسان به مستمندان در نوع خود از اهمیت خاصی برخوردار بوده است.
رمضان خوانی یا رمضونیکه به گفته محمد آذری؛ یکی از آداب و رسوم کهن سیستانیها رمضان‌خوانی است، براساس گفته های ریش سفیدان در این رسم که سرشار از داد ودهش است تعدادی از افراد در ایام منتهی به میلاد امام حسن مجتبی (ع) در حالی که یک پارچه یا کیسه سفید بنام ململ همراه دارند و اشعاری می خوانند به درب منازل رفته و صاحب خانه نیز اقلامی از گندم بریان تا میوه، قند و کلوچه خرمایی زابلی و غیره در اختیار رمضان خوانان گذشته و در پایان این هدایا بین نیازمندان توزیع می شود.
وی عیادت از بیماران و آشتی دادن بین افرادی که قهر هستند از دیگر رسوم زیبا و انسانی سیستانیها در گلستان دانست و گفت: همچنین قرائت قرآن و ادعیه به صورت جمع خوانی و سایر رسومی که در بین سایر اقوام در شب های قدر و عید فطر مرسوم است در بین سیستانیها نیز دیده می شود.
این محقق فرهنگ عامه اقوام می افزاید؛ از نکات متمایز دیگر بین سیستانیها در ماه رمضان کاسه ارک و برگ است که اگر کسی غذایی طبخ می کرد که صدای سرخ کردن و یا بوی آن به همسایه ها می رسید حتما یک کاسه از آن غذا را برای همسایه می بردند و همسایه نیز کاسه راخالی نمی فرستاد، این رسم در گذشته خیلی رواج داشت اما اکنون نیز به واسطه تلاش های فرهنگی بنیادنیمروز وحسینیه سیستانی ها در حال اشاعه است.
آذری یادآور می شود؛ سیستانی ها در عید فطر نیز بعد از انجام نماز و ادای فطریه در اولین اقدام به خانه بزرگتر یا سادات، خانواده شهدا یا کسی که عزیزی از دست داده می روند.
وی به آداب غذایی سیستانیها در گلستان اشاره کرد و گفت: در خصوص آداب غذایی و فرهنگی افطار و سحری نیز نکته حائز ذکر وجود آبگوشت سیستانی با ادویه معروف آچار، همچنین کشک زرد سیستانی، آب دوغ خیار، کشته زردآلو و غیره است، البته در سفره عید وحتی قبل از آمدن ماه مبارک رمضان نیز شیرزنان سیستانی در کنار خانه تکانی و آماده سازی مساجد و خرید لباس نو و حلالیت طلبیدن و آشتی کردن ها و غیره اقدام به پخت چلبک و کلوچه خرمایی، تجگی و قلیفی و قتلمه می کنند که در این کار نیز انجام جمعی، تعاون و توزیع بخش مهمی از آن بین همسایگان از نکات حائز اهمیت است.
این محقق فرهنگ عامه اقوام می افزاید؛ در خصوص شیوه تشخیص زمان افطار و سحر نیز بواسطه سابقه تاریخی سیستان و وجود رصدخانه های معتبر در کوه خواجه و پیشرفت های نجومی به ویژه کاهشماری ویژه سیستانیها که ابوریحان بیرونی نیز به آن اشاره کرده است از روی حرکت ستارگان و ماه این زمان را تشخیص می دادند و در قدیم با کوبیدن روی دهل یا سطل های خاص و همچنین چاوشی و رفتن روی بلندی و سحرخوانی همسایگان را بیدار می کردند. انتهای پیام