گرانی، دلیلی بر کیفیت تولیدات خارجی نیست

گفتنی است، این روند در معدود کشوری اتفاق می‌افتد و حتی در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته تولید مکمل‌های دارویی، استاندارد داروهای اصلی را ندارند. بنابراین، معضلی در حوزه تولید باکیفیت در کشور وجود ندارد. بی‌شک تامین مواد اولیه از داخل به شرط بالا بودن کیفیت، می‌تواند صرفه‌جویی ارزی چندبرابری برای شرکت‌های بزرگ تولیدی به‌همراه داشته باشد. این در حالی است که بیشتر صاحبان شرکت‌های دانش‌بنیان که موفق به تولید مواد اولیه مورد نیاز برای تولید مکمل شدند، از نبود اعتماد شرکت‌های بزرگ تولیدی به‌منظور همکاری‌های گسترده گله‌مند هستند. صمت در این گزارش به مناسبت 7 آوریل مصادف با 18 فروردین که به‌عنوان روز جهانی بهداشت نام گرفته است، به ارزیابی توان دانش‌بنیان‌ها در تولید مکمل‌های دارویی پرداخت.

پاسخ به معضلات دارویی

صنعت دارو و داروسازی دومین صنعت سودآور و آینده‌محور جهان بدون در نظر گرفتن حوزه IT، پس از صنعت نفت، گاز و پتروشیمی محسوب می‌شود و در ایران نیز این صنعت از ظرفیت‌های بسیار زیادی برخوردار است. تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در تولید دارو و فرآورده‌های پیشرفته حوزه تشخیص و درمان رو به افزایش است، این حوزه در توسعه صنعت سلامت کشور نقش مهمی دارد. شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در این حوزه با استفاده از نیروی متخصص داخلی تاکنون توانسته‌اند محصولات ایران‌ساخت بسیاری تولید کنند و مانع از خروج ارز و وابستگی به واردات شوند. کالا و خدمات حوزه فناوری شامل تولید مواد اولیه سنتتیک دارویی و مکمل، فرمولاسیون‌های پیشرفته دارویی، مکمل‌ها و آرایشی بهداشتی، دارو، فرآورده‌ها و خدمات‌زیستی و تشخیصی و داروهای گیاهی می‌شود. فعالیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان در این حوزه تاکنون باعث دستیابی به دستاوردهای مهم، رشد و توسعه شده است. پیش از شکل‌گیری زیست‌بوم فناوری و نوآوری و اعتماد به توانمندی متخصصان داخلی، تامین بسیاری از اقلام موردنیاز کشور با مشکلات و چالش‌های فراوان روبه‌رو بود، اما چند سالی است که به همت توانمندی‌های داخلی، نیازها در تولید دارو و فرآورده‌های پیشرفته حوزه تشخیص و درمان به‌شکلی بومی و تخصصی پاسخ داده می‌شود.

فرآیند ساخت مکمل با داروی اصلی فرقی ندارد

محمدرضا فاضلی، داروساز و رئیس یک شرکت دانش‌بنیان در زمینه تولید مکمل‌های دارویی و غذایی در گفت‌وگو با صمت درباره شرایط تولید داروهای مکمل در ایران گفت: فرآیند تولید مکمل‌های دارویی و غذایی در ایران از استاندارد بالایی برخوردار است، چرا که همان شرایطی که سازمان غذا و دارو برای تولید دارو تدوین کرده است، در فرآیند تولید مکمل‌ها هم اعمال می‌شود. در واقع ایران جزو معدود کشورهایی است که شرایط تولید دارو و مکمل یکسان است، در حالی که حتی در امریکا و کشورهای اروپایی دستورالعمل تولید دارو و مکمل یکسان نیست و معمولا مکمل‌ها در شرایط کارگاهی و نه در آزمایشگاه‌های مجهز تولید دارو تولید می‌شوند.

تفاوت قیمتی از زمین تا آسمان با یک کیفیت

وی استاندارد تولید مکمل‌های دارویی و غذایی را در ایران بالاتر از بسیاری از کشورهای پیشرفته دانست و گفت: از آنجایی که دستورالعمل‌های ساخت مکمل‌های دارویی در ایران سختگیرانه‌تر از رقبای خارجی است، کیفیت داروهای مکمل ایرانی در برخی موارد حتی بالاتر از کشورهای پیشرو است و اصلا نگرانی درباره کیفیت وجود ندارد. این فرآیند در حالی است که نرخ این نوع از محصولات دارویی در ایران بسیار پایین‌تر از نمونه‌های مشابه خود در کشورهای اطراف است. گفتنی است، تفاوت نرخ مکمل‌های دارویی و غذایی در ایران به نسبت کشورهای اطراف بسیار بالا است و در ایران با نرخ بسیار ارزان به‌فروش می‌رسد. برای مثال، یک شیشه داروی فقر آهن در دوبی بالغ بر 600هزار تومان است، در حالی که همان دارو با کیفیت بالاتر در ایران از 20 تا 70 هزار تومان به‌فروش می‌رسد. درست برعکس خودرو که در داخل چند ده برابر نرخ خودرو در کشورهای اطراف است. فاضلی بااشاره به تعداد اندک مکمل‌های وارداتی در داورخانه‌ها گفت: کمابیش مکمل وارداتی در کشور نداریم و شاید به‌ندرت محصولی وارد شود. در این بین، تعداد اندکی از شرکت‌ها برخی مکمل‌های دارویی را در قالب تحت‌لیسانس تولید می‌کنند که معمولا نرخ بسیار بالایی به نسبت نمونه داخلی دارند، اما به‌لحاظ کیفیت فرقی ندارند؛ چه‌بسا آن مکملی که تولید داخل است، کیفیت بالاتری دارد. در کل، خوشبختانه مجبور به پرداخت هزینه ارزی بالا برای تولید مکمل در کشور نیستیم و به این لحاظ شرایط خوبی داریم.

تولید بیشتر از واردات است

وی دلیل اصلی کم بودن واردات مکمل‌ها به کشور را بالا بودن هزینه وارد کردن این نوع داروها دانست و گفت: با تهیه مواد اولیه، علاوه بر افزایش حجم تولید، شرایط برای ساخت بیشتر فراهم می‌شود و حجم تولید بالاتر می‌رود. حال اگر شرکتی بخواهد همان دارو را وارد کند، مستلزم صرف هزینه بسیار بالایی خواهد بود. به همین دلیل ساخت مکمل در ایران دارای ارزش‌افزوده چندبرابری است. این فعال دانش‌بنیان درباره دسترسی آحاد مردم به مکمل‌های دارویی داخلی گفت: خوشبختانه در ایران توزیع مکمل‌ها مانند توزیع دارو است که از طریق پخش‌های دارویی به داروخانه‌ها می‌رسد و آنها مانند دارو، فروش غیرداروخانه‌ای ندارند و در بستر استانداردتری در اختیار مردم قرار می‌گیرند. وی در ادامه درباره پوشش بیمه برخی مکمل‌هایی که رویکرد درمانی پررنگ‌تری دارند، گفت: به‌طورمعمول مکمل‌ها در هیچ کشوری پوشش بیمه‌ای ندارند. در ایران هم کمتر مکمل دارویی یا غذایی تحت‌پوشش بیمه قرار می‌گیرد؛ برای مثال مکمل‌هایی که برای درمان ناباروری استفاده می‌شوند، از پوشش بیمه‌ای برخوردار هستند.

کارآیی بیشتر با حرکت روی مرز علم

در ادامه فرهاد بخشی، از دیگر فعالان تولید مکمل دارویی در اکوسیستم دانش‌بنیان بااشاره به یکسان بودن کیفیت مکمل‌های تولیدشده از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان با دیگر نمونه‌های مشابه خارجی در گفت‌و گو با صمت گفت: کیفیت محصولات دارویی به‌ویژه مکمل‌هایی که از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی تولید شده‌اند، کمابیش با نمونه‌های مشابه خارجی برابری می‌کنند، حتی تولیدات آن دسته از شرکت‌هایی که با ابزارهای فناورانه خاص نظیر نانو به تولید می‌پردازند و در مرز علم حرکت می‌کنند، علاوه بر کیفیت بالا، کارآیی بیشتری هم دارند.

جلب اعتماد یک چالش بزرگ

وی بااشاره به نرخ رقابتی گفت: باتوجه به نرخ ارز، با حساب سرانگشتی، نرخ محصولات دانش‌بنیان یک‌دوم تا یک‌سوم نمونه‌های خارجی هستند، یعنی تولیدات این شرکت‌ها به‌لحاظ قیمتی هم با نمونه‌های مشابه اروپایی رقابت می‌کنند. چالش اصلی شرکت‌های دانش‌بنیان در تولید مکمل‌های غذایی و دارویی، همکاری شرکت‌های بزرگ با این شرکت‌ها به‌ویژه در زمینه تامین مواد اولیه است. گفتنی است، این شرکت‌ها به‌تدریج با دانش‌بنیان‌ها همکاری می‌کنند و در ابتدای امر به آنها اعتماد ندارند. بخشی بااشاره به چالش‌های شرکت‌های دانش‌بنیان در زمینه تولید مکمل‌های دارویی گفت: به‌طورمعمول اعتماد به شرکت‌های دانش‌بنیان بعد از یک همکاری شکست‌آور با شرکت‌های دیگر رخ می‌دهد. در واقع، زمانی که شرکت‌های بزرگ تولیدی از همکاری با شرکت‌هایی که توالی کیفیت محصول خود را حفظ نکرده‌اند، شکست خوردند، قانع به همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان شدند. شرکت‌هایی هستند که موفق به توالی کیفیت نشدند و محصولی که در ابتدا تولید می‌کردند با محصولی که در ادامه به تولید آن پرداختند، یکسان نبوده است. محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان به‌دلیل نظارتی که از سوی نهادهای بالادستی انجام می‌شود و تاییدیه‌ها و گواهینامه‌هایی که دانش‌بنیان‌ها دریافت می‌کنند، شایسته اعتماد کافی هستند. این شرکت‌ها ملزم هستند که نه‌تنها کیفیت محصول را حفظ کنند، بلکه به ارتقای آن هم بپردازند.

دلالی حذف شود

وی بااشاره به سنگ‌اندازی دلالان گفت: چالش بعدی در مسیر توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان در مسیر توسعه دلالی‌هایی هستند که معمولا منفعت شخصی افراد را در پی دارند. در این شرایط، مسئول خرید یا بازرگانی با خرید از شرکت خارجی نفع می‌برد؛ تجربه ثابت کرده است که چنین روندی ادامه‌دار نیست و دوامی نخواهد داشت، چرا که بعد از مدتی صاحبان شرکت‌های بزرگ تولیدی با در نظر گرفتن ضررهای مالی و هزینه‌های بالا متوجه می‌شوند که سود در همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان است. این فعال دانش‌بنیان چالش سوم را در روند کند صدور مجوزها دانست و گفت: متاسفانه همچنان در حوزه سلامت باوجود اینکه ارزیابی‌ها به‌طوردقیق انجام می‌شود، همچنان شاهد دست‌وپاگیر بودن روند صدور مجوزها هستیم؛ برای مثال در سازمان غذا و دارو، تغییر مدیران و مسئولیت‌ها منجر به کند شدن صدور مجوزها شده است. گفتنی است، بیشتر نظارت‌های عملی نظیر بازرسی‌ها و نمونه‌برداری‌ها، راحت انجام می‌شود، اما روند اداری برای صدور مجوز زمان زیادی می‌برد. به‌گفته وی، تسهیلگری دولت در فرآیند همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند کارساز باشد. به عبارت روشن‌تر، اگر مواد اولیه یا محصول نهایی مشابهی با همان کیفیت در داخل تولید می‌شود، خوب است دولت شرکت‌های بزرگ را تشویق به همکاری و خرید از شرکت‌های داخلی و دانش‌بنیان کند، البته سازکارهایی از جمله ممنوعیت واردات انجام شده است، اما نقص‌هایی دارد. وی بااشاره به نیازسنجی برای شرکت‌های دانش‌بنیان به‌منظور حضور پررنگ‌تر آنها در بازار گفت: دولت باید نیازهای بازار را به دانش‌بنیان‌ها در قالب فراخوان‌هایی اعلام کند تا دانش‌بنیان‌ها متناسب با نیاز بازار دست به تولید بزنند.

توانایی مهار تورم را داریم

این فعال دانش‌بنیان درباره کنترل تورم دارویی با توان دانش‌بنیان‌ها گفت: در تولید برخی مکمل‌ها، مواد اولیه بیشتر داخلی هستند؛ مزایایی که دارند، این است که قیمت‌های آنها از دلار پیروی نمی‌کند. گفتنی است، مشکلی که شرکت‌های دارویی دارند، این است که اگر بخواهند مواد اولیه خود را از خارج تهیه کنند، مستلزم صرف هزینه بالایی هستند. به‌همین دلیل، مجبور می‌شوند که مواد اولیه را از داخل تهیه کنند. یک شرکت دانش‌بنیان به‌عنوان یک شرکت اقتصادی تعریف می‌شود که باید منابع مالی و هزینه‌های خود را پوشش دهد. معمولا این شرکت‌ها برای اینکه بتوانند محصول خود را وارد بازار کنند، باید هزینه تولید خود را کم کنند. یکی از راه‌های کاهش هزینه، خرید مواد اولیه داخلی است. این باعث می‌شود حتی محصول به نرخ کمتری هم در اختیار عموم قرار گیرد، بنابراین باتوجه به تولیدات داخلی و شرکت‌های دانش‌بنیان، در واقع می‌توانیم تورم را در حوزه دارویی هم کمتر کنیم.

سخن پایانی

ناگفته نماند که نرخ محصولات دارویی و مکمل‌ها تنها وابسته به مواد اولیه نیست. وقتی در کل کشور تورم 40 تا 45 درصدی وجود داشته باشد، به‌معنای افزایش هزینه در همه بخش‌های تولید است که روی نرخ کالا تاثیر جدی می‌گذارد که دارو از آن مستثنا نیست، چرا که همان‌گونه که پیش‌تر اشاره شد، تمام هزینه آن وابسته به مواد اولیه نیست، اما اگر نرخ اولیه را ثابت نگه داریم، افزایش قیمت‌های سالانه دارو به مردم و سازمان‌های بیمه‌گر فشار وارد نمی‌کند. به‌اعتقاد کارشناسان، اگر بتوانیم توان دانش‌بنیان‌ها را هم در کیفیت مهندسی داروسازی و هم در تولید مواد اولیه افزایش دهیم، افزون بر افزایش میزان تولید، نرخ دارو هم روند منطقی‌تری به خود می‌گیرد. به‌عبارت روشن‌تر، دانش و علم کافی در تولید و ساخت مواد اولیه را در اختیار داریم، معضل اصلی در کمبود ظرفیت و امکانات تولید است که هزینه بسیار بالایی را می‌طلبد. به‌همین‌دلیل، موجب اختلاف نرخ بالا با داروهای خارجی و گرانی آن در داخل می‌شود.