گزارش // نگاهی بر تحول بزرگ اقتصاد دانش‌بنیان با آیین‌نامه جدید ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان
شرکت‌های دانش‌بنیان در مورد نحوه ارزیابی، دسته‌بندی و ارائه حمایت‌ها از آنها همیشه گلایه داشتند که معاونت علمی در دوره جدید، در راستای رفع این نواقص، آیین‌نامه جدیدی را تدوین کرده است که در این گزارش به بررسی ابعاد آن می‌پردازیم.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، طی سال‌های اخیر "رونق تولید" همواره مورد تأکید مقام معظم رهبری بوده و در شعار هر سال توسط ایشان مطرح شده است. به زعم کارشناسان، این امر به جز از مسیر اقتصاد دانش‌بنیان میسر نمی‌شود. حمایت از دانش‌بنیان‌ها در کشور به منظور رسوخ فناوری به صنایع امری ضروری است و نمی‌توان آن را کتمان کرد.
در راستای حمایت از دانش‌بنیان‌ها اقداماتی توسط مجلس و دولت انجام شده است. مثلاً، قانون جهش تولید دانش‌بنیان در مجلس مصوب شد و اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه پیش‌بینی شد. دولت نیز از طریق معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان به اجرای برنامه‌هایی همچون تولیدات بار اول پرداخت و به حمایت از دانش‌بنیان‌ها روی آورد.
با وجود تمام اقداماتی که تاکنون در زمینه حمایت از دانش‌بنیان‌ها انجام شده است، هنوز صاحبان این شرکت‌ها در مورد نحوه ارزیابی، دسته‌بندی و ارائه حمایت‌ها گلایه دارند. در نتیجه، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری در راستای رفع این نواقص آیین‌نامه جدیدی را تدوین کرده است که در ادامه به بررسی آن می‌پردازیم.
گزارش / صفر تا صد "نظام جدید ارزیابی و حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان ایرانی"دسته‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان
تا قبل از این، شرکت‌های دانش‌بنیان به سه دسته نوع اول، دوم و سوم تقسیم می‌شدند. این تقسیم‌بندی گاهاً منجر به بروز تبعیض‌هایی می‌شد و کارشناسان اعتقاد داشتند که براساس معیار‌های دقیق‌تری باید به دسته‌بندی شرکت‌ها بپردازیم.
در پاسخ به این اشکال، در آیین‌نامه جدید دانش‌بنیان‌ها به سه دسته نوپا، نوآور و فناور تقسیم شده‌اند. نوپا شرکت‌های کوچکی هستند که هنوز به لحاظ کسب و کار به بلوغ لازم نرسیده‌اند.
درآمد عملیاتی شرکت‌های نوآور در آخرین اظهارنامه مالیاتی شرکت باید بیش از 50 میلیارد ریال باشد. اما سهم فروش کالا‌ها و خدمات دانش‌بنیان شرکت از فروش کلش کمتر از 50 درصد است.
شرکت‌های فناور درآمد عملیاتی‌شان در آخرین اظهارنامه مالیاتی شرکت باید بیش از 50 میلیارد ریال باشد. اما تفاوت‌شان نسبت به نوآور‌ها این است که سهم فروش کالا‌ها یا خدمات دانش‌بنیان شرکت از فروش کل حداقل باید 50 درصد باشد.
به نظر می‌رسد، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری یک گام تحولی در راستای دسته‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان برداشته است، زیرا دسته‌بندی‌ها دقیق‌تر شده و معیار‌های منطقی‌تر و عینی‌تری در این دسته‌بندی دخالت دارند.
معیار‌های کالا‌ها و خدمات دانش‌بنیان مورد تأیید
یکی دیگر از نقد‌هایی که بر مکانیسم قبلی ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان وارد می‌شد، این بود که ارزیابی آنها براساس یک شاخص یعنی پیچیدگی فناوری صورت می‌گرفت در حالی که باید شاخص‌های متنوعی در این امر دخیل باشند.
براساس ماده 1 آیین‌نامه ارزیابی و حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان سه شاخص برای ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان مورد توجه قرار می‌گیرد.
اول، فرآیند تولید: کالا‌های ارائه شده باید در حال تولید بوده یا حداقل در مقیاس آزمایشگاهی (با قابلیت بررسی فنی) ساخته شده باشند.
دوم، سطح فناوری: محصولات ارائه شده باید در حوزه فناوری‌های برتر باشند؛ به این معنا که دانش فنی طراحی و ساخت یا دانش فنی فرآیند تولید محصول از متوسط سطح فناوری‌های موجود در کشور بالاتر بوده و دستیابی به آن مستلزم انجام تحقیق و توسعه توسط یک تیم فنی خبره باشد.
سوم، تسلط بر دانش فنی: شرکت باید حداقل در یکی از موارد زیر ناظر به دانش طراحی، تسلط داشته باشد:
الف - طراحی زیرسیستم اصلی کالا و خدمت؛
ب - طراحی یکپارچه‌سازی کالا و خدمت؛
ج - طراحی فرآیند (یا تجهیزات) تولید کالا و خدمت، مشروط به پیچیده بودن این فرآیند (یا تجهیزات تولید)؛
در آیین‌نامه جدید شاخص‌های متنوعی برای بررسی عملکرد شرکت‌های دانش‌بنیان در نظر گرفته شده است. به نظر می‌رسد، به نقیصه مربوط به عدم گستردگی شاخص‌های ارزیابی نیز به نوعی پاسخ داده شده است.
ایجاد انگیزه برای تکامل در شرکت‌های دانش‌بنیان
یکی دیگر از انتقادات به سیستم قبلی ارزیابی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان این بود که در آن مکانیسم، انگیزه‌ای برای شرکت‌ها به منظور صعود به پله بالاتر و تکامل ایجاد نمی‌شد.
در آیین‌نامه جدید برای هر کدام از دسته‌های دانش‌بنیان‌ها شامل نوپا، نوآور و فناور، حمایت‌های خاصی پیش‌بینی شده است و شرکت‌ها براساس برنامه رشد و نوع تأییدشان از حمایت‌های متنوعی برخوردار خواهند شد.
با توجه به تمامی آنچه در بالا گفته شد به نظر می‌رسد آیین‌نامه ارزیابی و حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان، ابعاد تحولی خوبی دارد و تا حد زیادی نقیصه‌های مکانیسم‌های قبلی را برطرف کرده است.
مهم‌ترین انتقاداتی که به سیستم قبلی ارزیابی دانش‌بنیان‌ها وارد می‌شد، مربوط به تک شاخصی بودن ارزیابی‌ها، ابتدایی بودن دسته‌بندی‌ها و عدم ایجاد انگیزه در شرکت‌ها برای رشد بود که به این انتقادات در آیین‌نامه جدید پاسخ داده شده است.