گفت‌وگوی تفصیلی | روایت امسال کتب درسی؛ از چاپ 153 میلیون جلد تا تغییرات 61 کتاب
به گزارش خبرنگار آموزش و پرورش خبرگزاری فارس، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی از جمله سازمان‌های زیر مجموعه وزارت آموزش و پرورش است که رئیس این سازمان، معاون وزیر آموزش و پرورش محسوب می‌شود.
یکی از یکی از مهم‌ترین وظایف سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، تألیف، تدوین، تولید، آماده‌سازی و توزیع بسته‌های آموزشی برای مخاطبان اعم از معلمان و دانش‌آموزان است.
در گذشته نه چندان دور فرایند یاددهی یادگیری با محوریت و بر اساس کتاب درسی انجام می‌شد اما در سال‌های اخیر همپا با تغییرات فناوری و ورود رسانه‌های نوپدید و بر اساس مطالبات اسناد بالادستی از جمله سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و سند برنامه درسی ملی، این مهم باید مبتنی بر برنامه‌های درسی و از طریق ترکیبی از رسانه‌های آموزشی از جمله کتاب درسی، کتاب راهنمای معلم، مجله رشد مرتبط، کتاب گویا، فیلم آموزشی ویژه مدرسان، فیلم آموزشی ویژه دانش‌آموزان، نرم‌افزارهای آموزشی و محتوای الکترونیک انجام پذیرد.
بسته‌های آموزشی بر اساس راهنمای تولید اجزای بسته‌های آموزشی که مبتنی بر برنامه درسی حوزه‌های تربیت و یادگیری است توسط دفاتر تألیف کتاب‌های ابتدایی و متوسطه نظری، فنی‌وحرفه‌ای و کاردانش تدوین و تنظیم شده و تولید می‌شود.
پس از تدوین راهنما، بر اساس تقسیم کار صورت گرفته هر یک از دفاتر سازمان، تولید تعدادی از اجزای بسته‌های آموزشی را بر عهده می‌گیرند.
بر همین اساس تألیف کتاب درسی دانش‌آموز و کتاب راهنمای معلم به صورت مستقیم توسط گروه‌های درسی دفاتر تألیف صورت می‌پذیرد و تولید نرم‌افزار آموزشی، فیلم آموزشی، کتاب گویا، کتابنامه، ویژه‌نامه رشد و محتوای الکترونیک با محوریت دفتر تکنولوژی آموزشی و انتشارات کمک آموزشی صورت می‌پذیرد.
در بخش رسانه‌های نوشتاری، مجلات رشد از معروف‌ترین و قدیمی‌ترین تولیدات این دفتر است که از سال 1343 تحت عنوان مجلات پیک منتشر می‌شد و انتشار آن پس از پیروزی انقلاب اسلامی به نام مجلات رشد ادامه یافت.
ساماندهی منابع آموزشی با هدف معرفی مناسب‌ترین کتاب‌های آموزشی و تقویتی منتشر شده در کشور، توسعه شبکه ملی مدارس ایران رشد، برگزاری جشنواره‌های رشد در زمینه‌های مختلف چون فیلم، عکس کتاب‌های آموزشی و کمک آموزشی، تولید محتوای الکترونیک و نرم‌افزار آموزشی از دیگر فعالیت‌های دفتر تکنولوژی و انتشارات کمک آموزشی است.
فعالیت‌های پژوهشی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در گذشته در مؤسسه پژوهشی برنامه‌ریزی درسی و نوآوری‌های آموزشی انجام می‌گرفت اما هم اکنون مجموعه وظایف آن به پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش منتقل شده است؛ در حال حاضر این پژوهشگاه در قالب 4 پژوهشکده و یک مرکز پژوهشی فعالیت می‌کند.
سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در سال 1374 اقدام به تأسیس موسسه فرهنگی مدرسه برهان کرد که این مؤسسه با نام انتشارات مدرسه به انتشار و توزیع کتاب‌ها و نشریات علمی، آموزشی، کمک آموزشی، تربیتی و مذهبی جهت استفاده دانش‌آموزان و فرهنگیان اقدام کرده است.
علاوه بر این سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در حال حاضر به عنوان مدیریت مدرسه دارالفنون وظیفه خطیر بازسازی این بنای تاریخی و تبدیل آن به گنجینه اسناد و موزه تعلیم و تربیت را بر عهده دارد.
خبرگزاری فارس میزبان حجت‌الاسلام والمسلمین علی لطیفی رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی بود تا درباره آخرین وضعیت تولید و تغییرات کتاب‌های درسی گفت‌وگو داشته باشیم.
** چاپ بیش از 153 میلیون جلد کتاب درسی در سال‌جاری
* فارس: امسال چه میزان کتاب درسی چاپ سپاری شده است؟
امسال بر اساس برآوردی که داشتیم بالغ بر 153 میلیون جلد کتاب درسی برای کل دانش‌آموزان آماده‌سازی کردیم و کل این حجم از کتاب چاپ‌سپاری شده است؛ به این معنا که در فرایند چاپ قرار گرفته است.
برخی هنوز در نوبت چاپ است و چاپخانه‌های ما با تمام ظرفیت‌شان در حال کار هستند و بر اساس زمان‌بندی که داریم ان‌شاءالله به ابتدای سال تحصیلی خواهد رسید.
* فارس: توزیع کتاب‌های درسی آغاز شده است؟
توزیع بخش‌هایی از کتاب‌های درسی در استان‌ها شروع شده است چون این حجم از کتاب یعنی 153 میلیون جلد باید به تدریج در استان‌ها توزیع شود. بر همین اساس از اوایل تابستان و اواخر بهار، توزیع کتاب‌ها را در استان‌ها شروع می‌کنیم و ان‌شاءالله در زمینه توزیع کتاب با مشکلی مواجه نخواهیم بود.
** امسال 3 کتاب نونگاشت داریم
*فارس: امسال تغییراتی هم در کتاب‌های درسی داریم؟ چند کتاب تغییر کرده‌اند؟
در زمینه تغییرات کتاب درسی، ما امسال 3 کتاب نونگاشت داریم که اجرای آزمایشی خواهد شد. یعنی در تعداد محدودی از مدارس در برخی استان‌ها توزیع خواهد شد.
این قاعده اولی و اصلی در کتاب‌های درسی است. یعنی وقتی کتاب نونگاشت داریم در ابتدا اجرای آزمایشی شده و در تعدادی از مدارس ارائه می‌شود. چالش‌ها و مشکلات آن مشخص شده و اصلاح می‌شود. سپس یا اجرای آزمایشی گسترده‌تر یا اجرای سراسری داریم.
امسال کتاب کار و فناوری ششم، کتاب کار و فناوری هفتم و کتاب پیام‌های آسمانی هفتم را نونگاشت داریم که اجرای آزمایشی خواهد داشت. در حدود 39 کتاب به علاوه 19 کتاب استان‌شناسی هم تغییرات جزئی و کلی داریم.
* فارس: این تغییرات شامل چه مواردی است؟
در 3، 4 محور این تغییرات انجام شده است. یکی، بر اساس یافته‌های مطالعات پرلز که به سواد خواندن دانش‌آموزان بر می‌گردد و یک سری تمارین کتاب فارسی را در برخی پایه‌ها اصلاح کردیم.
یک سری از تکالیف و فعالیت‌های کتاب‌های دوره ابتدایی را اصلاح کردیم برای اینکه بتوان آموزش را مسأله محور ناظر به نیازهای دانش‌آموز انجام دهیم. همچنین ناظر به سواد رسانه‌ای برخی اصلاحات انجام شد و یا ناظر به مسأله جمعیت برخی اصلاحات را انجام دادیم. در کنار آن هم ناظر به مسأله اسناد لانه جاسوسی و درج اسناد در کتاب‌های درسی، یک سری موارد به آنچه از قبل وجود داشت، اضافه شده است.
ناظر به تغییر طراحی و گرافیک هم برخی کتاب‌ها تغییر کرده‌اند؛ این به صورت کلی، چارچوب کلی تغییراتی است که در این تعداد کتاب داشتیم.
** کتاب‌های درسی به موقع دست دانش‌آموزان می‌رسد
*فارس: آیا دانش‌آموزان کتاب‌های درسی‌شان را اول مهر دریافت می‌کنند؟
ان‌شاءالله مشکلاتی را در شرکت‌های چاپ و نشر نداشته باشیم. ان‌شاءالله به موقع کتاب‌ها خواهد رسید.
* فارس: هر ساله کتاب‌های فنی‌وحرفه‌ای و کاردانش با تأخیر در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گیرد. امسال وضعیت چگونه است؟ آیا مثل سال‌های گذشته تأخیرها وجود دارد؟
یک توضیح خیلی مهم را باید بدهم. وقتی کتاب دیر دست دانش‌آموز می‌رسد چند عامل می‌تواند وجود داشته باشد و اینکه مردم این را بدانند خیلی مهم است.
نکته اول، این را بگویم که فرایند چاپ کتاب درسی از شهریور سال قبل آغاز می‌شود تا به مهر امسال برسد. ما برای این موضوع برنامه‌ریزی مفصلی داریم و معمولا اینطور است که کتاب‌ها در وقت مناسب خودش چاپ می‌شود.
نکته بسیار مهم که خیلی روی به موقع رسیدن کتاب دست دانش‌آموزان تأثیرگذار است، ثبت‌نام دانش‌آموز در مدرسه، در پایه و رشته مورد نظر خودش است.
وقتی هدایت تحصیلی دیر انجام شود، دانش‌آموز هنوز تصمیم نگرفته است که چه رشته‌ای برود، تغییر رشته می‌دهد، وقتی ابهام در مدرسه دانش‌آموز است و دانش‌آموز دیر ثبت‌نام می‌کند، در این شرایط خیلی طبیعی است که کتاب با تأخیر دست دانش‌آموز برسد، خصوصاً نسبت به هدایت تحصیلی این مسأله خیلی چالش‌زاست.
در رشته‌های فنی‌وحرفه‌ای و کاردانش هم قضیه همینطور است یعنی به ندرت پیش آمده است که کتاب نداشتیم و مجبور شدیم که چاپ‌سپاری کنیم؛ البته این هم خیلی طول نمی‌کشد و ظرف چند روز انجام می‌شود. ولی معمولا مشکل این است که ما آمار دقیق نداریم.
اول مهر شروع می‌شود و ما نمی‌دانیم مثلا فرض کنید در یک رشته خاص فنی‌وحرفه‌ای، چند تعداد دانش‌آموز داریم و هنوز ثبت‌نام آنها در حال انجام است.
اگر ثبت نام‌ها به موقع انجام شود و انتخاب رشته که بسیار مهم است، به موقع انجام شود، با حداقل تأخیر و در اولین زمان کتاب‌ها دست دانش‌آموزان می‌رسد.
یکی از چالش ما هنگامی است که اختلالات سیستمی وجود دارد. مثلا در سال‌هایی مثل 3 سال پیش بوده است، حتی 2 پیش یعنی در سال 1400 هم با این مشکل مواجه بودیم. به طوری که به خاطر اینکه سامانه ثبت‌نام دانش‌آموزی یکسری مشکلات و چالش‌ها را داشت بعضی از دانش‌آموزان نتوانستند به موقع ثبت‌نام انجام دهند و یا داده‌های مربوط به ثبت‌نام به صورت پاکیزه به دست ما نرسید.
سال گذشته شکر خدا این مشکل را به این میزان نداشتیم و وضعیت خیلی بهتر بود. اگر امسال فرایندهای ثبت‌نام و انتخاب رشته و انتخاب مدرسه به درستی انجام شود، در توزیع کتاب مشکل نخواهیم داشت.
لذا به طور خلاصه بخواهم پاسخ شما را بدهم، خیلی بستگی دارد که در پایان شهریور وضعیت ثبت‌نام چطور باشد.
** 92 درصد دانش‌آموزان میان‌پایه ثبت سفارش کتاب درسی داشتند
*فارس: آخرین وضعیت ثبت سفارش کتاب درسی را اعلام می‌کنید؟
آخرین وضعیت ثبت سفارش کتاب درسی در پایه‌های میانی با ورودی متفاوت است. پایه‌های میانی اصطلاحا به پایه‌هایی گفته می‌شود که غیر از پایه‌های اول مقاطع تحصیلی هستند. پایه‌های ورودی شامل پایه اول ابتدایی، پایه هفتم متوسطه و پایه دهم است. این 3 را پایه ورودی می‌گوییم و بقیه پایه‌های میانی می‌شود.
در پایه‌های میانی، آخرین وضعیتی که در سطح کشور داشتیم به صورت کلی 92 درصد دانش‌آموزان ثبت سفارش داشتند. خب این خیلی خوب است البته در آموزش و پرورش چون عدد و رقم‌ها در آن بزرگ هستند، یک درصدش هم خیلی بزرگ است و نزدیک 160 هزار نفر می‌شود و این حتما در پایان مرداد و اوایل شهریور که یکبار دیگر سامانه را برای میان‌پایه‌ها باز می‌کنیم باید تکمیل شود و من هم همینجا درخواست می‌کنم از همه دانش‌آموزان و خانواده‌ها که حتما پیگیر باشند و ثبت سفارش کنند.
برای پایه‌های ورودی، اطلاعات کاملی اصلا نیست. با توجه به اینکه امسال ثبت‌نام مدارس با یکسری از چالش‌ها مواجه بود یعنی مسأله ثبت آدرس و الزامی بودن آن، خانواده‌ها را در شرایطی قرار داد که یک خرده فرایند طولانی‌تری را طی کردند، ثبت سفارش پایه‌های ورودی یک چیزی در حدود یک درصد یا زیر یک درصد است و هنوز تعداد زیادی از دانش‌آموزان ثبت سفارش نکردند که امیدواریم در این روزهای باقی مانده ثبت سفارش انجام دهند.
**مشکل کاغذ کتاب درسی با دستور رئیس‌جمهور حل شد
* فارس: مشکل کاغذ کتاب‌های درسی حل شد؟
مشکل کاغذ با دستور رئیس‌جمهور و انگیزه و همتی که دوستان سازمان داشتند به میزان بسیار زیادی حل شد. از آقای منظور رئیس سازمان برنامه و بودجه به طور ویژه باید تشکر کنم که همکاری و همراهی خیلی خوبی داشتند و ان‌شاءالله ادامه پیدا کند.
فعلا توانستیم از این مرحله گذر کنیم اما برای سال بعد، حتما باید در همین سال تدبیر مناسب انجام شود تا برای اعتبارات کاغذ سال بعد دوباره این اتفاق که امسال افتاد را شاهد نباشیم.
* فارس: شورای عالی آموزش و پرورش از تصویب تدریس زبان‌های خارجی جدید خبر دادند؛ سازمان پژوهش برای این زبان‌ها خارجی محتوا را آماده کرده است؟
محتوا را برای این زبان‌ها با مشارکت پذیری از مجموعه‌های بیرونی، آماده خواهیم داد. نسبت به این قضیه به وقتش اطلاع رسانی می‌شود.
*فارس: بعضا وقتی اول مهر کتاب درسی به دست دانش‌آموزان می‌رسد، غلط‌هایی در کتاب درسی اعم از املایی و تصویری مشاهده می‌شود. برای حل این مشکل چه کردید؟
واقعا نمونه‌خوانی‌ها با دقت بسیار زیادی انجام می‌شود. ولی کار انسانی است و ممکن اشتباه باشد که خیلی به ندرت اتفاق می‌افتد. مثلا غلط از این دست داشتیم که عکس سردیس گذاشتیم اما تندیس نوشتیم.
خب بی دقتی بوده است. یکی از چیزهایی که بازخورد می‌گیریم و اصلاح می‌کنیم، همین‌هاست. گفتم هزار عنوان کتاب است و در یک زمان محدود باید چاپ‌سپاری شود که فشار زمان خیلی ما را اذیت می‌کند.
شیوه‌نامه ویرایش صوری را آماده کردیم و داریم به تدریج کتاب‌ها را بر اساس آن شیوه‌نامه ویرایش می‌کنیم. برخی از آن چیزی که غلط گفته می‌شود چیزی از جنس اختلاف سلیقه است و غلط تایپی نیست. یعنی اختلاف عبارت است. مثلا مکرر مواردی است که گفتند غلط است اما بررسی علمی کردیم دیدیم غلط نیست. این مسأله‌ای است که اساتید این دانشگاه و آن دانشگاه سر این قضیه اختلاف دارند و ما نمی‌دانیم که چه جوری جمع‌بندی کنیم.
واقعا نسبت به حجم کتابی که چاپ می‌شود این خطاها اندک است. ولی انکار نمی‌کنم. در همچنین فرایندی با توجه به حجم بالای کار، گاهی پیش می‌آید اما به دنبال تدارک و جبران هستیم و امیدواریم سال به سال کمتر شود.
* فارس: در دوره کرونا آموزش تغییر کرد چون به صورت مجازی بود. در دوره پساکرونا هم مدل آموزشی رو به تغییر است، آیا برای آن برنامه دارید؟
ما راهنمای آموزش ترکیبی را پارسال ارائه کردیم. امسال هم وزارتخانه یک سری توانمندسازی‌ها را برای معلمان به صورت جدی خواهد داشت و محتوای چند رسانه‌ای که در رمزینه‌های سریع پاسخ سازمان درج شد به این کمک می‌کند.
چه بخواهیم و چه نخواهیم وارد این دوره شدیم اما این چیزی نیست که تغییر در آن یکدفعه اتفاق بیفتد. یکی از سیاست‌های جدی وزارت آموزش و پرورش تغییر تدریجی سبک تدریس و یادگیری در این فضا هست. با تأکید بر اینکه اصل آموزش، حضوری است اما باید از این ابزارها، فضا و فرصت به قدر امکان استفاده کرد.
* فارس: برخی خانواده‌ها نسبت به برخی درس‌های کتاب درسی حس نوستالوژیک دارند؛ درس‌هایی که خیلی خاطره‌انگیز بوده و از کتاب‌های درسی حذف شدند. نظر شما درباره اینها چیست؟ یک دوره هم سازمان پژوهش گفت که برخی از آنها را به کتاب درسی بر می‌گرداند؟
من نمی‌دانم چه زمانی گفتند که بعضی‌ها را بر می‌گردانیم اما بنده خودم شخصا واقعا ملتزم به کار کارشناسی در سازمان هستم و لذا در این زمینه نظر شخصی نمی‌گویم و باید کار کارشناسی شود.
فقط این را می‌خواهم خدمتتان عرض کنم، تصمیم‌گیری درباره متنی مثل کتاب درسی بر اساس حس نوستالوژیک، حس کارشناسانه‌ای نیست.
مثلا پترس فداکار در کتاب‌های درسی ما بوده و ما نسبت به آن حس نوستالوژیک داریم ولی آیا چیز خوبی بوده است؟ بنده می‌گویم خیر. چرا؟ چون خوب است که یک چیزی از میراث ملی خودمان در کتاب درسی بیاوریم.
لذا می‌خواهم بگویم حس نوستالوژیک خوب داشتند اصلا منطق کارشناسانه‌ای نیست. اما چه مواجهه‌ای باید بکنیم؟ چه بسا بعضی از اتفاقات خوب بوده است و می‌توانیم از آنها استفاده کنیم. این حرف درستی است منوط به اینکه از جهت کارشناسی روی آن کار شود.
پایان پیام /
شما می توانید این مطلب را ویرایش نمایید
این مطلب را برای صفحه اول پیشنهاد کنید حجت‌الاسلام والمسلمین علی لطیفی رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی کتاب‌های درسی این خبر توسط افراد زیر ویرایش شده است
