«یاس کبود»؛ روایتی از مصیبت‌های رضاخان برای زنان / هجمه برخی رمان‌های ایرانی علیه حجاب و مادرانگی
نویسنده کتاب «یاس کبود» که در نمایشگاه کتاب تهران عرضه شده است، می‌گوید: زنان نویسنده بهترین راویان از حجاب هستند، اما برخی با گرته‌برداری از غرب حجاب و مادرانگی زنان را هدف قرار داده‌اند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، زن در طول تاریخ با نقش‌های متفاوتی نمایش داده شده است، اما عمدتاً در طول تاریخ توجه به مسئله زن از سوی نظام‌ها و نخبگان سیاسی و اجتماعی دستاویزی برای پیشبرد اهداف و اغراض آنان بوده است، نمونه‌های این اتفاق که پیش از آغاز مدرنیته نیز اتفاق افتاده کم نیست، بارزترین نمونه که دست کم در ذهن ما ایرانیان نقش بسته کشف حجاب زنان در زمان رضاخان است که نماد اصلی تجدد از سوی شخص شاه و همفکرانش تلقی می‌شد.
پدیده کشف حجاب در ایران ناشی از آشنایی برخی روشنفکران و دولتمردان با فرهنگ و اندیشه غرب بود، که در آن دوره در ادبیات نمود چندانی پیدا نکرد، اما در دوره‌های بعد در سال‌های قبل از انقلاب در دو اثر «شوهر آهو خانم» نوشته علی‌محمد افغان و «جشن فرخنده» از جلال آل احمد به مساله کشف حجاب پرداخته شد.
بعد از پیروزی انقلاب، کشف حجاب رضاخانی در ادبیات معاصر نمود بیشتری داشت، از مهمترین رمان‌هایی که به این موضوع پرداختند، «من او» نوشته رضا امیرخانی، «ای کاش گل سرخ نبود» نوشته منیژه آرمین، «ننگ‌سالی» نوشته فائزه دره‌گزنی، «پاریس پاریس» نوشته سعید تشکری، «کشف حجاب» نوشته فاطمه صادقی و... است.
راضیه تجار نیز در رمان تازه خود با عنوان «یاس کبود» به موضوع کشف حجاب پرداخته است، او در این رمان که به گفته خود سال‌هاست در دست نگارش داشته و بنا به مشیت الهی، حالا و در این برهه زمانی فرصت انتشار پیدا کرده، از گذر تاریخ به مسئله حجاب پرداخته است.
انتشارات کتابستان معرفت، که پیش از این رمان «حریر» نوشته فاطمه سلطانی را با موضوع کشف حجاب منتشر کرده بود، در سی و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران رمان تازه راضیه تجار را عرضه کرده است.خبرگزاری تسنیم به مناسبت انتشار این رمان گفت‌وگویی با راضیه تجار نویسنده داشته است، این گفت‌وگو به شرح ذیل است:
*تسنیم: «یاس کبود» رمانی تاریخی است که به مسئله کشف حجاب رضاخانی اشاره دارد، درباره محتوای رمان و روایتی که برای اشاره به کشف حجاب استفاده کردید بفرمایید.
این کتاب یک رمان عاشقانه است با پس زمینه تاریخ، نگاهی به مقطع زمانی کشف حجاب رضاخانی دارد، همان دوره زمانی که احمد شاه در حقیقت از ایران رفته و رضا خان روی کار می‌آید و بر مسند حکومت می‌نشیند، البته از نظر زمانی تلاش کردم که به نوعی تلخیص دست پیدا کنم و وقایع را با دور تند‌تری نسبت به زمان واقعی روایت کنم. نگاه اصلی در این رمان به همان دوره زمانی کشف حجاب است.
* تسنیم: انتشار این رمان در دوره کنونی که حجاب دغدغه بسیاری از مردم است و هجمه‌هایی علیه حجاب وجود دارد، این نکته را به ذهن متبادر می‌کند که این رمان برای دوره کنونی و از سراحساس نیاز نوشته شده است، آیا چنین است؟
این تنها رمانی است که نسخه اولیه‌اش 14 سال پیش در ذهن من به وجود آمد، حتی بریده کوتاهی از آن را در مجله ادبی داستانی منتشر کردم، پس موضوعی نبود که اکنون تصمیم بگیرم درباره آن بنویسم، اما مشیت الهی بر این بود که انتشار این کتاب 14 سال به تعویق بیافتد و در بهترین زمان منتشر شود. هر زمان کار را دست می‌گرفتم به دلیلی کار پیش نمی‌رفت، از اینکه این کار پیش نمی‌رفت، اندوهگین بودم و دوست داشتم به سرانجام برسد. معتقدم که حکمت خدا این بود که از نظر زمانی در دوره‌ای که بیشترین نیاز به مفهوم حجاب و گذشته تاریخی که کشف حجاب داشته را داریم، منتشر شود.
* تسنیم: آیا در نگارش رمان تنها نگاه تاریخی به مسأله حجاب داشتید یا با نگاه امروز به آن پرداختید؟
من معتقدم حجاب همیشه حجاب است در هر زمانی، نگاه امروز و دیروز به حجاب وجود ندارد، البته اگر به عنوان نویسنده قرار باشد، رمانی درباره حجاب در ایران امروز بنویسم، طبیعتا فضایی که خلق می‌کنم تاریخی نخواهد بود، من در این رمان تلاش کردم از گذر تاریخی به گذشته تاریخی بسیار مهم کشف حجاب رضاخانی و ظلم و ستمی که بر زنان رفت، بپردازم تا اهمیت حجاب امروز بیشتر مشخص شود.
حجاب در رمان‌ها کمتر منعکس شده است
* تسنیم: کشف حجاب رضاخانی یکی از مسائلی است که در ادبیات به آن بسیار پرداخته شده است، اما درباره حجاب، مفهوم و ضرورت آن چه اندازه در ادبیات دستمان پر است؟
درست است، من رمان‌های فاخر و چندانی درباره مساله حجاب ندیدم، اینکه به صورت غیرمستقیم به ضرورت حجاب، مفهوم و چیستی آن بپردازیم، به ویژه برای نسل جدید ایران امروز، کم بوده است، در زندگی‌نامه‌های داستانی شهدا به حجاب و تقوا پرداخته شده، اما در رمان‌های عام چنین چیزی را کمتر دیدم.
«به خون کشیده شد خیابان»؛ روایت‌های مردمی از مقاومت در برابر کشف حجاب هنر و ادبیات انقلاب | سکوت ادبیات و هنر در برابر کشف حجاب رضاخانیحجاب یکی از پدیده‌هایی است که به صورت شعاری و گل‌درشت نباید به آن پرداخت، نویسنده با استفاده از بیان و زبان هنری و با خلق موقعیت‌های خاص می‌تواند به این موضوع بپردازد، امیدوارم نویسندگان ما به ویژه نویسندگان زن خلاء‌های موجود در این زمینه را دریافته و نسبت به برطرف کردن آن قدم‌هایی بردارند.
*تسنیم: به نکته درستی اشاره کردید، شاید بهترین روایت از حجاب را نویسندگان زن داشته باشند، چه اندازه نویسندگان ما به این نکته متوجه هستند؟
بعد از دوران مشروطیت تا پیش از پیروزی انقلاب، ادبیات ما یک ادبیات مردسالارانه و حضور خانم‌ها بسیار کمرنگ بود؛ حتی در زمینه شعر که این حضور زودتر نیز رخ داد. زنان به تدریج از دهه‌های 20 و 30 وارد حوزه ادبیات داستانی شدند و داستان‌های کوتاهی را در مجلات آن زمان منتشر کردند.
پیروزی انقلاب یک نقطه عطف برای حضور زنان در ادبیات بود
آنها بعدها آثاری در قالب رمان نیز خلق کردند. از شاخص‌ترین این نویسندگان می‌توانیم به خانم سیمین دانشور اشاره کنیم. اما پیروزی انقلاب یک نقطه عطف برای حضور زنان در این حوزه محسوب می‌شود. با انقلابی که رخ داد، زنان هویت خود را یافتند و به خودباوری رسیدند. نگاه بلند امام (ره) که به تفاوت جنسیتی قائل نبودند و مانع حضور زنان نشدند، سبب شد تا حضور زنان کم‌کم پررنگ‌تر شود و زنان توانستند در سطح کشوری حضور داشته باشند و پایگاه‌هایی مانند حوزه هنری را راه‌اندازی کنند.
جای حجاب در داستان کوتاه ایرانی بسیار خالی است
اما اکنون، بانوان نویسنده متعهد در سال‌های اخیر اکثرا در حوزه دفاع مقدس و زندگی‌نامه نویسی متمرکز شده‌اند، جای حجاب در داستان کوتاه ایرانی بسیار خالی است، با قالب داستان کوتاه حرف‌های بسیاری می‌توان زد، بسیاری از دغدغه‌های جدی امروز را می‌توان در داستان کوتاه منتقل کرد، داستان کوتاه قالبی است که از آن غفلت کرده‌ایم. در دوره‌هایی مجلات ادبی بخش‌های داستان کوتاه داشتند که بسیاری از نویسندگان در آن فعال بودند، اما اکنون این موضوع بسیار کمرنگ شده است.
در برخی رمان‌های زنان نویسنده اثری از زیست بوم و سبک زندگی ایرانی و اسلامی نیست
از سوی دیگر برخی بانوان نویسنده به جای بهره‌مندی از سبک زندگی ایرانی اسلامی که حجاب نیز یکی از المان‌های مهم آن است به گرته‌برداری از رمان‌های غربی می‌پردازد، در این رمان‌ها نشانه‌هایی از زیست بومی و جهانی که ما در آن زندگی می‌کنیم، دیده نمی‌شود، این یک معضل است برای ادبیات داستانی امروز ما.
برخی آثار حجاب و مادرانگی را زیر سوال می‌برند
بخشی از تهاجم فرهنگی رخ داده در این زمینه، محصول آثاری است که گاه با تبلیغات فراوان منتشر می‌شوند و زنان خانه‌دار، مادرانگی و حجاب را زیر سؤال می‌برند. نمونه کارهایی از غرب وارد کشور شد که به مسائلی مانند مثلث و مربع عشقی، خیانت و... می‌پرداخت و به زنان خانه‌دار، حجاب و کسانی که مادرانگی می‌کنند و عامل پیوند خانه هستند، مسائلی را آموزش می‌داد که نباید فداکاری و ایثار کنید، اگر در خانه هستید از خود می‌کاهید و باید به خود بپردازید. این دست از کتاب‌ها که عمدتاً با تبلیغات گسترده هم منتشر شده است، مادرانگی را نشانه گرفته و آن را زیر سوال می‌برند.
وقتی ما ریشه‌های قوی و مواهب دینی را داریم، چرا باید نگاهمان به غرب باشد و فرهنگی را در زندگی خودمان پیاده کنیم که بهترین آن از میراث گذشتگان به دست ما رسیده است. وقتی می‌بینیم که برخی از آثار نسبت به پرداختن به این موضوعات غفلت می‌کنند، دردمان می‌آید. از این جهت، بر نویسنده امروز واجب است که قلم خود را در این جوهر بزند و سعی کند از سبکی که ایرانی اسلامی است حمایت کرده و تسری دهد؛ نه اینکه اینقدر نگاهش به غرب باشد که نتوان حتی رگه‌هایی از فرهنگ ایرانی و بومی را در اثرش یافت.