آب؛ اهرم نفوذ

«بارین کایاوغلو» در گزارش دیروز یکشنبه برای المانیتور نوشت، طرح ترکیه برای افزایش جریان آب از رودخانه‌های دجله و فرات به عراق و از سرگیری جریان نفت از کردستان عراق به ترکیه از طریق خط لوله، تلاش‌های آنکارا برای حمایت از دولت عراق پیش از انتخابات را برجسته می‌کند. درحالی‌که این اقدامات برای کاهش اضطراب عمومی و تقویت ثبات در نظر گرفته شده است، مقامات عراقی هشدار می‌دهند که تبدیل توافق‌های دوجانبه مربوط به آب به پروژه‌های ملموس با تاخیر مواجه شده و موانع بوروکراتیک و هماهنگی منطقه‌ای، از جمله با سوریه، هنوز مورد نیاز است.

محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر، با فشار فزاینده عمومی، به‌ویژه در بصره روبه‌رو است؛ جایی که اعتراضات گسترده به‌دلیل کمبود مداوم آب مرتبط با تغییرات آب و هوایی فوران کرده است. اختلافات بر سر تقسیم آب، روابط بین ترکیه و عراق را از دیرباز پیچیده کرده و یکی از منابع پایدار تنش بین این دو همسایه است. عراق عمدتا ترکیه را به‌دلیل کمبود آب سرزنش می‌کند و به سدهایی اشاره می‌کند که در بالادست دجله و فرات ساخته شده‌اند؛ درحالی‌که آنکارا استدلال می‌کند که زیرساخت‌های آبی قدیمی و سیستم‌های آبیاری ناکارآمد عراق، اثربخشی آبی را که از طریق هدررفت تامین می‌کند، محدود می‌کند.

سطح مخازن در عراق تحت فشار است. طبق گزارش‌ها، سد دوکان تنها 24 درصد ظرفیت دارد و ذخایر آب ملی به پایین‌ترین حد خود در 80 سال گذشته، یعنی 10‌میلیارد مترمکعب، رسیده است؛ زیرا جریان ورودی رودخانه‌ها کاهش یافته است. خشکسالی شدید در عراق در سال جاری - که منجر به کمبود شدید و اعتراضات در جنوب شده است - ترکیه را بر آن داشته تا تلاش‌های خود را برای حفظ روابط نزدیک خود با السودانی و تضمین روابط کارآمد با دولت‌های آینده افزایش دهد. به گفته مهمت آلاکا، روزنامه‌نگار و متخصص در روابط ترکیه و عراق، ترکیه السودانی را به‌عنوان یک شریک قابل اعتماد در تلاش برای هدایت روابط پیچیده با گروه‌های کرد و دولت‌های سوریه و ایران می‌بیند.

آلاکا به المانیتور گفت: «درک متقابلی بین ترکیه و السودانی ایجاد شده است. آنکارا، نخست‌وزیر عراق را به‌عنوان یک بازیگر قابل اعتماد می‌بیند؛ کسی که همکاری با او آسان است. در طول دوران تصدی خود، السودانی تصویری از یک رهبر باثبات و متمرکز بر توسعه را به نمایش گذاشته است.» آلاکا افزود: «آب یکی از موارد اصلی در دستور کار السودانی در آستانه انتخابات است و ترکیه مایل به کمک است.» در 10اکتبر، یک هیات ارشد عراقی به رهبری «فواد حسین»، وزیر امور خارجه و «عون دیاب»، وزیر آب، با‌هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه و تیم او در آنکارا برای مذاکرات سطح بالا در مورد این موضوع دیدار کردند.

حسین در یک کنفرانس خبری مشترک با فیدان پس از مذاکرات، گفت که آنکارا و بغداد به «توافقنامه‌ای چارچوبی» در مورد تقسیم آب رسیده‌اند؛ اما جزئیاتی ارائه نکرد. سخنگوی وزارت امور خارجه عراق افزود که ترکیه جریان آب از سدهای خود را از 420 مترمکعب در ثانیه به 50‌میلیون مترمکعب در هفته‌های آینده افزایش خواهد داد. آلاکا به المانیتور گفت: «بغداد انتظار دارد که آب تا فصل بارندگی آزاد شود. آنکارا در گذشته به‌عنوان یک ژست، آب اضافی آزاد کرده بود و ممکن است دوباره این کار را برای کمک به السودانی انجام دهد. می‌توانیم بگوییم که آنکارا ترجیح می‌دهد السودانی در قدرت بماند.» پس از نخست‌وزیر شدن در سال 2022، السودانی مقابله با کمبود مزمن آب عراق و پیشبرد پروژه‌ها را در اولویت‌های اصلی خود قرار داد که او را به سمت همکاری نزدیک‌تر با ترکیه سوق داد.

به گفته آلاکا، تلاش‌های فزاینده ترکیه برای کمک به کاهش مشکلات آب عراق پیش از انتخابات، نشان‌دهنده حمایت کامل از السودانی نیست، بلکه، این اقدام حسن نیت با هدف اطمینان از سازنده ماندن روابط با هر دولتی است که پس از آن روی کار می‌آید. وی افزود: «به نظر نمی‌رسد انتخاب مجدد السودانی برای دوره دوم به‌عنوان نخست‌وزیر آسان باشد.» صرف نظر از این، یک مقام ترکیه‌ای آشنا با مذاکرات دوجانبه در این زمینه گفت که محدودیتی برای میزان آب اضافی که ترکیه می‌تواند تامین کند، وجود دارد. این مقام که نخواست نامش فاش شود، به المانیتور گفت: «همه اینها در بحبوحه بدترین خشکسالی که در طول عمر خود [در ترکیه] دیده‌ایم، اتفاق می‌افتد. بنابراین این‌طور نیست که ما آب بیشتری به عراق داشته باشیم.»