آجرهای سه هزار ساله استردادی از سوئیس در بوکان به نمایش درمی‌آیند

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ جلیل جباری از نمایش آجرهای 2700 ساله تپه قلایچی در خردادماه سال جاری در موزه مفاخر بوکان خبر داد و گفت: با اعلام آمادگی مسئولان بوکان این آجرها از موزه ملی ایران به موزه مفاخر بوکان منتقل شده و به مدت یک ماه در معرض دید عموم قرار می‌گیرد.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان غربی بیان کرد: تپه قلایچی بوکان دارای یک لایه فرهنگی مربوط به مانایی‌ها است و تاکنون چندین ساختمان از این دوره مورد مطالعات باستان‌شناسی قرار گرفته شده که ساختمان اول در مرکز تپه واقع شده و دارای اتاق‌های متعدد بوده که در کف و دیوار نقاشی‌های گیاهی، هندسی و انسانی داشته است.

گفتنی است آجرهای 2700 ساله تپه قلایچی بیش از یک سال گذشته و در تاریخ در 29 آذرماه 1399 از کشور سوئیس به ایران استرداد شد و به موزه ملی ایران تحویل داده شد و در آستانه نوروز 1401 در معرض نمایش علاقه‌مندان قرار گرفت.

اما روایت چگونگی استرداد این مجموعه از آثار آجرهای لعابدار به اواخر سال 1350 زمانی که برخی از مردم محلی روستای قلایچی واقع در هفت کیلومتری شمال شرقی بوکان در جنوب استان آذربایجان غربی، آجرهای لعابدار با نقوش خاص را در این منطقه کشف و با فروختن آن به بازارهای محلی عتیقه فروشی‌ها به نوعی کسب درآمد می‌کردند.

با مبادرت مردم محلی به انجام این امر و علنی شدن قضیه در بازار عتیقه فروشی‌ها، کسبه این بازار نیز برای تصاحب هرچه بیشتر آجرها طمع کرده و آجرها به سرعت به مجموعه‌های خصوصی و موزه‌های سایر کشورها به ویژه کشورهای اروپایی راه پیدا کرد.

اولین آثار آجرهای بوکان خروجی از کشور در سال 1362 در موزه‌ای واقع در کشور ژاپن به نمایش گذاشته شد که جلد کاتولیک این نمایشگاه نیز منقوش به بز بالدار بود که در واقع تصویر حک شده بر روی یکی از آثار قابل نمایش در این نمایشگاه بود.

با ادامه‌دار شدن این داستان، مسئولان محلی نیز به جهت مصادره و دستیابی به این آثار ارزشمند، با وسایلی همچون بیل مکانیکی، تعداد زیادی از آجرهای لعابدار از این منطقه استخراج کردند.

به دنبال این ماجرا و در سال 1364 اداره کل باستان‌شناسی ایران، اسماعیل یغمایی باستان شناسی نامور و شهیر ایرانی را به همراه بهمن کارگر معاون تیم به سمت منطقه مذکور راهی می‌کند.

بر اساس یافته‌های حاصل از کاوش این باستان‌شناسان در این منطقه و در مدت کوتاهی تعدادی از آجرهای لعابدار و همچنین تنها کتیبه‌ای که بیانگر فرهنگ مانایی در ایران بود، کشف شد. همچنین همزمان با این کاوش‌ها و با کمک نیروهای انتظامی تعدادی از آثار نیز که مردم محلی نزد خود نگهداری می‌کردند توسط تیم مورد اشاره جمع‌آوری می‌شود.

متأسفانه اما پس از گذشت زمانی مجدداً فرآیند کاوش‌ها در روستای قلعه چای متوقف و روال تخریب این محوطه توسط مردم و مسئولان محلی ادامه پیدا می‌کند تا اینکه در سال 1378 این بار بهمن کارگر در کسوت سرپرست تیم باستان‌شناسی وارد محوطه شده و طی هشت فصل، کاوش‌های منطقه مذکور را به اتمام می‌رساند.

پیش از آن و به موازات تخریب آثار توسط مردم و مسئولان محلی، مجموعه آثار خروجی از ایران در حال خرید و فروش بود؛ به گونه‌ای که در سال 1370 مجموعه‌ای از این آثار در بندر چیاسو در مرز کشور سوئیس و ایتالیا توسط یک خانواده ایرانی در معرض عرضه و فروش قرار داده می‌شود.

در آن زمان موزه بریتانیا جان کرتیس را برای ارزیابی و ارزش سنجی آثار و اضافه کردن آن به مجموعه موزه خود، نزد خانواده ایرانی فرستاده که وی متوجه اصالت و هویت آثار شده و ضمن تنظیم گزارشی در همین راستا تمام موزه‌هایی که متقاضی دریافت آجرها بودند را از خرید آن منع می‌کند.

آجرهای لعابدار عرضه شده توسط خانواده ایرانی در انبار کرایه‌ای نگهداری می‌شد که به دنبال مناقشه صورت گرفته توسط ایشان با صاحب انبار، پلیس سوئیس وارد ماجرا می‌شود. پس از ورود پلیس و احراز اصالت آجرها، دستور توقیف آجرهای لعابدار صادر و با عنایت به گزارش جان کرتیس در سال 1370 پرونده مجموعه آثار مجدداً به جریان می‌افتد.

به دنبال آن و مطلع شدن دستگاه دیپلماسی ایران در سال 1394 موزه ملی ایران ضمن تنظیم شکایت‌نامه‌ای اعتراض رسمی خود را در دادگاه اعلام و خواستار اعاده مالکیت مجموعه آثار به نفع ایران می‌شود که خوشبختانه سرانجام در سال 2016 میلادی رأی دادگاه در نهایت به نفع ایران صادر می‌شود.

در نهایت در سال 1398 مجموعه اشیاء آجرهای لعابدار منتقل شده به سوئیس تحویل سفارت ایران در شهر برن، پایتخت سوئیس می‌شود که این مجموعه آثار در آستانه نوروز سال 1401 در معرض نمایش علاقه مندان گذاشته شد.

شایان ذکر است در گزارشی که جان کرتیس در سال 1370 از آثار مذکور تهیه کرده بود، تعداد آجرهای را 52 قطعه عنوان کرده بود، در حالیکه آثار مسترد شده به تعداد 51 قطعه به صورت پلمپ سرانجام در سال 99 تحویل موزه ملی ایران شد.

تصویر قطعه مفقود نیز هرچند در کاتولیک نمایشگاه منتشر شده است اما هیچ اطلاعاتی در حال حاضر در خصوص قطعه مورد نظر در دسترس نیست.