آمار صادرات به عراق را دست کاری کرده اند؟

با وجودی که اختلاف بر سر آمار خام اندکی دور از ذهن‌است، اما اکنون حداقل دو روایت از این مساله وجود دارد.

نخستین روایت که نشانه‌های آن را فعالان اقتصادی از چندی پیش تذکر می‌دادند حاکی از کاهش میزان صادرات غیرنفتی ایران به عراق بود و در نهایت اتاق بازرگانی با ارائه آمار 7 ماهه صادرات ایران به این کشور از کاهش 27‌درصدی ارزش صادرات به عراق خبر داد.

دومین روایت را علیرضا پیمان‌پاک، رئیس سازمان توسعه و تجارت ارائه کرده‌است و با اشاره به آمار 8ماهه صادرات غیرنفتی ایران به عراق در سال‌جاری، از افزایش 4‌درصدی ارزش آن خبر داده‌است، اما این اختلاف عملا وجود ندارد و در اظهاراتی خلاف عرف از سوی متولی تجارت کشور با حذف یک قلم کالای صادراتی ایران به عراق که بیشترین سهم را در کاهش ارزش صادرات داشته، محاسبه شده‌است.

یک عدد به دو روایت

در ماه‌های اخیر و از اواخر تابستان سال‌جاری فعالان اقتصادی از ورود دو کشور ترکیه و امارات به بازار عراق و ایجاد جو رقابت میان ایران و این کشورها بر سر بازار عراق خبر دادند. به گفته این فعالان، با ورود پررنگ تاجران ترکیه‌ای و حمایت همه‌جانبه دولت این کشور از بخش‌خصوصی ترکیه برای حضور در بازار عراق، برخی کالاهای ایرانی در خطر حذف از بازار عراق قرار گرفته‌اند. این گفته‌ها در ماه گذشته با انتشار آمار 7 ماهه تجارت با عراق از سوی اتاق بازرگانی ایران، شکل عددی به خود گرفت. گزارش منتشرشده از سوی این نهاد بخش‌خصوصی با بررسی جزء به‌جزء اقلام صادراتی به عراق در نتیجه کلی اعلام کرد؛ بررسی داده‌های مرتبط با صادرات کالایی بر اساس آمار گمرک ایران حاکی از آن است که طی 7 ماه نخست سال‌جاری نزدیک به 5/ 11میلیون‌تن کالا، بدون‌نفت‌خام به ارزش 02/ 4میلیارد دلار از ایران به عراق صادرشده که نسبت به مدت مشابه سال‌قبل از حیث مقدار، افت حدود 42‌درصدی و از لحاظ ارزش نیز نزدیک به 27‌درصد کاهش داشته است.

بنا بر این گزارش ایران طی 7 ماهه نخست 146‌هزارتن کالا به ارزش 112‌میلیون دلار از کشور عراق وارد کرده که نسبت به مدت مشابه سال‌قبل به لحاظ مقداری کاهش حدود 89‌درصدی و به لحاظ ارزشی نیز حدود 82‌درصد کاهش داشته است. درمیان اقلام صادرشده به عراق، تعرفه‌های هشت رقمی مرتبط با میله‌های آهنی و فولادی و سایر مواد معدنی بیشترین تاثیر مثبت در افزایش مقدار صادرات و همچنین میله‌های آهنی و فولادی و شیرخشک صنعتی بیشترین تاثیر مثبت در صادرات به لحاظ ارزشی را داشته‌اند.

از منظر افت مقدار صادرات، دو کالای گاز طبیعی و کلینکر در مجموع با مشارکت منفی 44 واحددرصدی و از منظر افت ارزش صادرات، دو کالای گاز طبیعی و بنزین در مجموع با مشارکت منفی 7/ 31واحددرصدی، سهم بسزایی در افت 42‌درصدی مقدار و افت 27‌درصدی ارزش صادرات غیرنفتی ایران به عراق داشته‌اند. این نکته آخر مطلبی است که سخنان پیمان‌پاک را توجیه می‌کند. سخنانی که از او نقل شده‌است گاز را از اقلام صادراتی ایران فاکتور گرفته و عملکرد تجاری را بدون احتساب کاهش قابل‌ملاحظه گاز ایران اعلام کرده‌است. البته در ادامه سخنان رئیس سازمان توسعه‌تجارت به این مساله اشاره شده‌است. به گفته رئیس سازمان توسعه و تجارت صادرات غیرنفتی جمهوری‌اسلامی ایران به عراق طی 8ماهه ابتدای سال‌1401 حدود چهارمیلیارد و 300‌میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال‌1400 که این آمار چهارمیلیارد و 100‌میلیون دلار بود، رشد حدود 4‌درصدی را نشان می‌دهد.

اما در ایراد به این نحو از اعلام اخبار این سوال مطرح می‌شود که؛ آیا در آمار تجاری می‌توان با حذف سلیقه‌ای یک یا چند قلم کالا از فهرست اقلام صادراتی، آمار نهایی تجاری را قابل‌استناد کرد؟

رئیس سازمان توسعه‌تجارت با اشاره به این مطلب که آمار صادرات ایران با احتساب صادرات گاز به عراق 4‌میلیارد و 665‌میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال‌قبل 24‌درصد کاهش را نشان می‌دهد، تاکید کرد: صادرات گاز طبیعی به عراق طی 8 ماهه سال‌جاری نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته به میزان 6/ 1میلیارد دلار کاهش داشته است. علاوه بر این مساله آماری که از سوی متولی تجارت کشور اعلام‌شده‌است، بر همان روال حذف گاز از اقلام صادراتی، در مقایسه 8 ماهه امسال و سال‌گذشته تنها نشان از افزایشی 300‌میلیون دلاری دارد که با توجه به وقوع تورم برای عمده کالاها در سطح جهان، از جمله چندین مورد از اقلام صادراتی ایران به عراق، به سختی رشد صادرات محسوب شود، به‌ویژه اگر به این نکته توجه شود که در این خصوص، ارائه آمار وزنی صادرات ایران به عراق می‌تواند قابل‌توجه باشد. میزان وزن کالاهای صادرشده می‌تواند نمایی از حجم صادرات را نشان دهد، چراکه محاسبه ارزشی صادرات، تحت‌تاثیر تورم جهانی کم یا زیاد می‌شود و صادرات کالاهای ایرانی نیز از این تورم تبعیت کرده و از نظر ارزشی رشد داشته است. پیمان‌پاک در ادامه با بیان اینکه از مجموع صادرات غیرنفتی ایران به عراق 3میلیارد دلار مربوط به 62 زیرگروه کالایی صادراتی است، گفت: این میزان نسبت به مدت مشابه سال‌1400 حدود 36‌درصد رشد داشته است. همچنین طی مدت مذکور، 54 زیرگروه کالایی به عراق کاهش صادرات داشته‌اند. او ادامه داد: بررسی دقیق‌تر سبد صادرات ایران به عراق نشان می‌دهد از مجموع 100 قلم اول کالاهای صادراتی به عراق 70 قلم با رشد صادرات همراه بوده و 30 قلم کاهش صادرات داشته است.