آیا در سقط عمدی جنین، پرداخت کفاره لازم است؟
یکی از موضوعاتی که در مورد آن پرسش‌های زیادی مطرح می‌شود مسائل مربوط به سقط جنین و دیه آن خصوصا در مواردی که جنین ناقص الخلقه است.
به گزارش مهر، یکی از مهمترین واجبات دین مبین اسلام که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد، فراگیری احکام دین است. کسی که اسلام را به عنوان دین خود بر می‌گزیند باید برنامه‌های آن را به طور کامل در همه قلمروهای زندگی خود بپذیرد و رفتار و عملکرد خویش را مطابق با احکام دین تنظیم نماید، انجام چنین تکلیفی می‌طلبد فرد مسلمان نسبت به مقدار مورد نیازش از احکام دین که به آن احتیاج دارد و برایش پیش می‌آید، شناخت پیدا کند تا بتواند آن را در زندگی خود اجرا نماید.
یکی از موضوعاتی که در مورد آن پرسش‌های زیادی مطرح می‌شود مسائل مربوط به سقط جنین و دیه آن است.
حضرت آیت الله خامنه‌ای
پرسش: با توجه به روش‌های درمان نازایی که در حال حاضر انجام می‌شود، گاهی اوقات حاملگی‌های چند قلو (چهار قلو) اتفاق می‌افتد، که در اکثر موارد، با زایمان زودرس در ماههای پنجم و ششم همراه است و جنین‌ها به ثمر نرسیده و از بین می‌روند. یکی از روش‌هایی که امروزه در دنیا انجام می‌شود، کاهش تعداد این جنین‌ها در ماههای اول حاملگی (پنجاه تا شصت روزگی) است، تا بقیه جنین‌ها بتوانند رشد نمایند و حاملگی به ثمر برسد. آیا این روش درمانی از نظر شرع مقدس اسلام جایز است یا خیر؟
پاسخ: اگر کاهش بعضی از جنین‌ها، موجب زنده ماندن بقیه شود (و عدم کاهش، سبب از بین رفتن همه آنها گردد) اشکال ندارد.
پرسش: اگر بارداری باعث خجالت و آبروریزی من یا خانواده‌ام شود، آیا می‌توانم در سه ماهه اول آن را سقط کنم؟
پاسخ: سقط جنین شرعا حرام است و آنچه در سؤال ذکر شده مجوز آن نمی‌باشد.
پرسش: اینجانب زنی باردار هستم با توجه به وضعیت نامناسب جسمانی و ترس از تشدید کم‌خونی، ناراحتی معده و ضعف کلی بدن مایل به سقط جنین هستم. لطفا حکم شرعی را بیان کنید.
پاسخ: سقط جنین جایز نیست و موارد مذکور موجب حلیت آن نمی‌باشد.
پرسش: با پیشرفت علوم پزشکی و جنین شناسی در دوران بارداری اطباء ناقص الخلقه بودن جنین را تشخیص می‌دهند و اگر بخواهند ناقص الخلقه بودن جنین را به اطلاع والدین برسانند ممکن است آنها اقدام به سقط جنین یا اقدام به رفع نقص جنین نمایند در حالی که احتمال بهبودی بسیار ضعیف است. در فرض سؤال اطلاع دادن دکتر جایز است یا نه؟
پاسخ: اطلاع دادن فی نفسه واجب نیست مگر آنکه قانونی در این زمینه موجود باشد، یا غرض از مراجعه به طبیب و پرداخت پول به او اطلاع از حال جنین باشد.
پرسش: دیه‌ی سقط جنین که با رضایت کامل پدر و مادر، و از راههای مختلف انجام می‌شود، به عهده کیست؟
پاسخ: دیه بر عهده مباشر سقط می‌باشد. اگر دکتر مستقیما سقط را انجام دهد دیه بر عهده اوست و اگر پرستار تزریق نماید به عهده اوست و اگر مادر دارو را خورده بر عهده مادر می‌باشد و در همه موارد دیه باید به ورثه طفل پرداخت شود که در موارد اول و دوم پدر و مادر و در مورد سوم پدر است که اگر ایشان عفو نمایند ساقط می‌شود هر چند گناه آنکه قتل نفس یا مشابه آن باشد ثابت است.
پرسش: در منابع و عرف پزشکی، خطر جانی و مرگ مادر و احتمال عوارض در حاملگی‌ها و بیماری‌های مختلف، با درصد تعیین می‌شود. آیا سقط درمانی، فقط در مواردی که درصد بالایی از خطر، مادر یا کودک را تهدید می‌کند، جایز است، یا درصد پایین نیز می‌تواند مجوز باشد؟
پاسخ: ناقص الخلقه بودن جنین، مجوز شرعی برای سقط جنین حتی قبل از ولوج روح در آن محسوب نمی‌شود، ولی اگر تهدید حیات مادر بر اثر استمرار حاملگی مستند به نظر پزشک متخصص و مورد اطمینان باشد و یا موجب مشقت شدیده باشد، سقط جنین قبل از ولوج روح در آن اشکال ندارد.
پرسش: من در هفته دهم حاملگی عمدا جنین را سقط کرده‌ام. نسبت به سقط جنین چه باید بکنم؟
پاسخ: سقط جنین بر شما حرام بوده است که مرتکب شدید ولی کفاره ندارد لیکن دیه شرعی جنین را ضامن هستید، و باید دیه را به وارث شرعی او بپردازید و خودتان از این دیه ارث نمی‌برید.
پرسش: آیا می‌توان با تشخیص قطعی بیماری در جنین‌هایی که دچار عیوب ژنتیک بوده و یا مادر آنها در طی بارداری بر اثر ابتلاء به بعضی بیماری‌های عفونی بیمار شده‌اند، قبل از دمیده شدن روح (چهار ماه و ده روز) جنین را سقط نمود؟ لازم به ذکر است این کودکان از بدو تولد تا پایان عمر دائما در وضع مشقت‌باری به سر خواهند برد و خانواده و جامعه نیز بهای گزافی را از نظر روانی و مادی باید به دوش بکشند.
پاسخ: اگر نگهداری و بزرگ کردن طفل معلول و عقب‌مانده و ناقص‌الخلقه برای والدین دارای زحمت و مشقت بیش از متعارف باشد به مقداری که در عسر و حرج واقع می‌شود، اسقاط جنین پیش از دمیده شدن روح در او مانع ندارد.
پرسش: آیا ضرورت‌های اجتماعی اقتصادی، مجوز سقط جنین قبل از دمیده شدن روح می‌تواند باشد یا نه؟
پاسخ: سقط جنین به مجرد وجود مشکلات و سختی‌های اقتصادی جایز نمی‌شود.
پرسش: زنی که از ابتدا نمی‌خواسته آبستن شود ولی بر اثر اصرار شوهر آبستن شده، اگر در غیاب شوهر کاری کند که موجب سقط جنین شود، آیا ضامن خون‌بهای اوست؟
پاسخ: در فرض مرقوم گناهکاراست و علاوه بر آن ضامن دیه نیز می‌باشد.
پرسش: اگر طبیبی متوجه شد که جنینی درون شکم مادری دارای نقص عضو می‌باشد که در صورت اطلاع دادن به والدین او احتمال زیاد می‌دهد آنان اقدام به سقط جنین بنمایند و شاید هم در مقام معالجه‌ی نقص عضو جنین برآیند که احتمال بهبودی بسیار کمی دارد، و در ضمن اگر اطلاع ندهد، در معرض شکایت والدین، نسبت به عدم اطلاع به آنان از وضعیت جنین قرار خواهد گرفت. بفرمایید وظیفه‌ی طبیب در اینجا چیست؟
پاسخ: فی نفسه اطلاع دادن واجب نیست مگر آنکه قانونی باشد یا غرض از مراجعه به طبیب و پرداخت پول به او اطلاع از حال جنین باشد.
پرسش: اگر دکتر متخصص تشخیص دهد که اگر جنین با عمل جراحی خارج شده و در دستگاه نگهداری شود به حیات خود ادامه خواهد داد، آیا جایز است که اقدام به عمل جراحی شود؟ آیا حکم مسأله قبل از ولوج روح و بعد از آن فرق دارد یا نه؟
پاسخ: با فرض اینکه جنین در دستگاه زنده خواهد ماند، بیرون آوردن آن اشکالی ندارد و فرقی بین قبل از ولوج روح و بعد از ولوج روح نیست.
پرسش: پدر و مادری جنین چهل روزه‌ای را سقط کرده‌اند چون مادر بیمار بوده و پزشکان به صورت شفاهی گفته بودند که زایمان برای مادر خطر دارد و از باردار شدن منع شده بوده است، آیا به عمل فوق دیه تعلق می‌گیرد یا خیر؟ در صورتی که جواب مثبت است قیمت امروزی چقدر است و به چه جایی یا کسی پرداخت گردد؟
پاسخ: جنین چهل روزه اگر بصورت علقه درآمده بود، دیه‌ی اسقاط آن سی مثقال [بازاری] طلا است و دیه به عهده کسی است که مباشر در سقط آن بوده است و به شخص مباشر اسقاط نمی‌رسد بلکه به سایر ورثه جنین از پدر یا مادر یا برادر و خواهر ارث می‌رسد.
پرسش: آیا خارج کردن جنین از رحم مادر، زودتر از موعد مقرر، و رشد آن تحت مراقبت‌های ویژه و یا در دستگاه مخصوص (انکوباتور)، جایز است؟
پاسخ: عمل فوق فی نفسه اشکال ندارد.
پرسش: سقط جنین فی نفسه چه حکمی دارد؟ و در صورتی که ادامه بارداری برای زندگی مادر خطر داشته باشد، حکم آن چیست؟
پاسخ: سقط جنین شرعا حرام است و در هیچ حالتی جایز نیست مگر آنکه استمرار حاملگی برای حیات مادر خطرناک باشد که در این صورت سقط جنین قبل از ولوج روح، اشکال ندارد، ولی بعد از دمیدن روح جایز نیست حتی اگر ادامه حاملگی برای حیات مادر خطرناک باشد مگر آنکه استمرار بارداری، حیات مادر و جنین هر دو را تهدید کند و نجات زندگی طفل به هیچ وجه ممکن نباشد ولی نجات زندگی مادر به تنهایی با سقط جنین امکان داشته باشد.
حضرت آیت الله سیستانی
پرسش: چه موقعی سقط جنین جایز است؟ آیا برای آن سن خاصی مطرح است؟
پاسخ: پس از انعقاد نطفه، سقط جنین به هیچ وجه جایز نمی‌باشد مگر زمانی که مادر بر جان خود بترسد و یا ماندن جنین در شکم او آنقدر پر زحمت باشد که غیر قابل تحمل گردد و خلاصی از آن، جز سقط جنین راهی دیگری ندارد، در این صورت تا روح در جنین دمیده نشده است سقط جایز است و اما پس از دمیده شدن روح در جنین سقط آن به احتیاط واجب به هیچ وجه جایز نیست حتی با وجود شرایط مذکور.
پرسش: آیا مادری که فرزند نمی‌خواهد می‌تواند جنین خود را قبل از حلول روح بیندازد در حالی که ماندن جنین، خطری جدی برای مادر ندارد؟
پاسخ: او چنان حقی را ندارد مگر آنکه بقای جنین برای مادر موجب زحمت فوق العاده و طاقت فرسا باشد.
پرسش: گاهی پزشکان، چنان تشخیص می‌دهند که جنین بیماری خطرناکی دارد واگر زاده شود اوناقص الخلقه خواهد بود و یا پس از اندک زمانی، خواهد مرد و پزشکان، ترجیح می‌دهند که جنین را ساقط کنند آیا چنان حقی را دارند؟ و آیا مادر می‌تواند خود را دراختیار پزشکان قرار دهد تا جنین او را در آورند؟ وسرانجام دیه او به عهده کیست؟
پاسخ: تنها بدین جهت که جنین ناقص الخلقه و یا پس از تولد فقط مدت کوتاهی زنده خواهد بود، مجوز سقط جنین نمی‌شود، پس مادر نمی‌تواند اجازه چنین کاری را به پزشکان بدهد و آنان نیز نمی‌توانند جنین را خارج کنند و دیه بر عهده کسی است که عملا به چنان کاری دست زده است.
پرسش: آیا زنی که به بیماری ایدز مبتلاست می‌تواند سقط جنین کند؟
پاسخ: این کار جایز نیست بخصوص پس از آنکه روح به جنین دمیده شده اما اگر ادامه حاملگی برای مادر ضرر داشته باشد قبل از دمیده شدن روح در جنین، سقط آن جایز است ولی پس از آن اشکال دارد.
پرسش: از نظر شرع سقط جنینی که در شکم مادر است و مشخص شده که معلول است در صورتیکه زیر 4 ماه باشد چگونه است؟ اگر از 4 ماه بگذرد چگونه است؟
پاسخ: بعد از دمیدن روح حرام است و قبل از آن اگر حفظ جنین برای مادر ضرری یا حرجی باشد سقط آن مانعی ندارد.
پرسش: جنینی توسط پدر و مادر سقط شده است. سن او بین 22 تا 48 روز بوده است. دیه او چقدر است؟ و به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟
پاسخ: دیه بر مباشر اسقاط واجب است پس اگر با خوردن قرص بوده بر مادر واجب است و باید به پدر بدهد و پدر می‌تواند ببخشد واگر به وسیله پزشک بوده بر او دیه واجب است (هرچند که قتل به درخواست پدر و مادر بوده) و باید به پدر ومادر دیه را بدهد و می‌توانند ببخشند و مقدار آن 105 مثقال نقره می‌باشد.
پرسش: خانمی به مدت شش هفته از حاملگی ایشان گذشته اوبه علت بیماری ودستور پزشک جنین را سقط نموده‌اند آیا این کار دیه دارد واگر دارد بر عهده چه کسی است؟
پاسخ: دیه بر عهده کسی است که مباشر در اسقاط بوده است.
پرسش: زنی که 2 هفته حامله است و 2 فرزند دارد و می‌خواهد سقط جنین کند چه حکمی دارد؟ (می ترسد که چون دارو استعمال کرده فرزند ناقص باشد)؟
پاسخ: سقط جنین جایز نیست مگر اینکه نگه داشتن آن برای مادر ضرری باشد یا مشقت زیاد داشته باشد که در این صورت سقط آن ما دامی که و لوج روح نشده باشد مانعی ندارد.
پرسش: اگر بازن کافره زنا صورت بگیرد وبعد مسلمان شود و عقد کند آیا سقط جنین سابق چه حکمی دارد؟
پاسخ: در هیچ شرایطی سقط جنین جان دار جایز نیست و قبل از ولوج روح در صورتی جائز است که ضرر مهمی برای مادر داشته باشد.
پرسش: در جایی که اسقاط حمل جایز است دیه ثابت است؟
پاسخ: بله بر کسی که مباشرت به اسقاط کرده ثابت است.
پرسش: اگر انعقاد نطفه ناخواسته در عقد موقت صورت گرفته باشد سقط جنین تا چند ماهگی اشکال ندارد؟
پاسخ: سقط جنین بعد از دمیده شدن روح در آن مطلقا جایز نیست و قبل از آن نیز جایز نیست بله اگر حفظ جنین برای مادر ضرر داشته باشد یا مشقتی داشته باشد که نوعا قابل تحمل نیست سقط آن اشکالی ندارد.
پرسش: حکم اسقاط جنین معلول عقب مانده ذهنی یا ناقص الخلقه چیست؟
پاسخ: در هیچ حالی جایز نیست مگر اینکه بقای آن در شکم مادر برای او موجب ضرر و یا حرج فوق تحمل باشد و روح در او دمیده نشده باشد.
پرسش: اگر مامایی با اخذ پول کاری کند که موجب مرگ نوزاد هنگام ولادت شود آیا قصاص می‌شود؟
پاسخ: خیر ولی دیه و کفاره دارد.
حضرت آیت الله مکارم شیرازی
عدم کفاره در سقط عمدی پرسش: آیا در سقط عمدی، پرداخت کفاره لازم است؟ پاسخ: سقط به طور کلی کفاره ندارد. زمان ولوج روح در جنین پرسش: با توجه به اینکه حکم سقط بعد از ولوج روح و قبل از آن متفاوت می‌باشد، لطفا بفرمایید که ولوج روح چه زمانی است؟ پاسخ: هنگامی است که بچه در شکم مادر به حرکت در می‌آید، که معمولا در حدود چهار ماهگی است. اطلاع دادن پزشک از نارسایی جنین پرسش: اگر طبیبی متوجه نقض عضو جنین درون شکم مادری شود، و در صورت اطلاع دادن به والدین او، احتمال می‌دهد آنان سقط جنین کنند، و شاید هم در مقام معالجه نقص عضو از جنین برآیند، که احتمال بهبودی بسیار کم است. و در ضمن اگر اطلاع ندهد، در معرض شکایت والدین نسبت به عدم اطلاع به آنان از وضعیت جنین قرار خواهد گرفت، وظیفه طبیب در اینجا چیست؟ پاسخ: اطلاع دادن اشکالی ندارد. وظیفه پزشک نسبت به اطلاع دادن از ناقص الخلقه بودن جنین پرسش: اگر پزشک به طور قطع تشخیص دهد که فرزندان بعدی زن و شوهری، ناقص العضو خواهند شد، بفرمایید: 1. آیا بر طبیب واجب است، در صورت سؤال والدین، واقعیت را به آنان اطلاع دهد؟ 2. آیا در صورت عدم سؤال، بر طبیب واجب است به آنان بگوید، تا از پیدا کردن چنین فرزندانی جلوگیری نمایند؟ اگر واجب نیست، آیا گفتنش حرام است؟ 3. اگر طبیب احتمال دهد که در صورت اطلاع والدین از این مطلب، هربار که فرزندی پیدا کنند، اقدام به سقط وی خواهند نمود، در اینجا وظیفه طبیب چیست؟ پاسخ:1. واجب نیست، مگر اینکه در سرنوشت آنان اثر مهمی داشته باشد. 2. در این گونه موارد اگر مسأله مهمی است طبیب کتمان نکند. 3. طبیب باید به وظیفه خود عمل کند، و اگر بیمار عمل خلافی انجام دهد او مسئول نیست منتها طبیب وظیفه خود را در امر به معروف و نهی از منکر انجام دهد. لزوم محافظت از جنین پرسش: آیا محافظت از جنین در رحم واجب است؟ آیا بر مادر لازم است تمام شرایط لازم را جهت حفظ جان و سلامتی جنین فراهم کند؟ پاسخ: تا آنجا که مایه عسر و حرج نشود لازم است. کوتاهی کردن مادر در حفظ و نگهداری جنین پرسش: اگر مادری برای سقط بچهاش کاری انجام ندهد، لکن با مراعات نکردن موارد لازم و تهیه نکردن شرایط حفظ جنین، باعث سقط بچه شود، آیا کار حرامی کرده است؟ پاسخ: اگر در حفظ جنین مطابق معمول کوتاهی کرده باشد مسئول است. امتناع مادر از درمان به منظور سقط جنین پرسش: دکتر دارویی داده که مادر بخورد تا بچهاش سقط نشود، آیا زن می‌تواند به منظور سقط جنین دارو را نخورد؟ پاسخ: جایز نیست. تزریق آمپول برای حفظ جنین پرسش: مادران بارداری که نقص هورمونی دارند و لازم است برای حفظ جنین درمان خاصی را رعایت کرده و آمپول ویژه ای تزریق نمایند اگر کوتاهی کنند حکم سقط را دارد؟ پاسخ: در صورتی که ضرورت مهمی نباشد باید آمپول مزبور را ترک نکنند. عقب افتادن عادت ماهانه و تزریق آمپول جهت حیض شدن پرسش: بانویی که مدت 10 تا 20 روز عادت ماهانه‌اش عقب افتاده و شک در حاملگی خود دارد، آیا می‌تواند از طریق تزریق آمپول‌های مخصوص، عادت شود؟ پاسخ: در صورتی که یقین به بارداری نداشته باشد مانعی ندارد. اقدام به سقط با احتمال بارداری پرسش: اگر شک داشته باشیم که باردار هستیم می‌شود کاری که باعث از بین بردن نطفه شود مثل خوردن زعفران کرد پاسخ: جایز نیست. نگهداری جنین مرده در شیشه پرسش: نگهداری جنین مرده در شیشه، جهت آموزش چه حکمی دارد؟ آیا جهت دکور آزمایشگاهی، یا نگهداری در منزل جایز است؟ پاسخ: جهت دکور و امثال آن جایز نیست ولی اگر ضرورتی برای آموزش‌های لازم ایجاب کند، و چیزی جانشین آن نشود، مانعی ندارد. افتادن جنین کمتر از دوماه در دستشوئی پرسش: جنین دو ماهه ای سقط کردم که ناخواسته داخل چاه دستشویی افتاد، ایا گناهی مرتکب شده‌ام؟ تکلیف من چیست؟ پاسخ: هرگاه ناخواسته بوده تکلیفی ندارید مگر بتوان همان لحظه به راحتی خارج کرد. افتادن جنین چهار ماهه در دستشوئی پرسش: اگر بچه سقط شده چهار ماهش تمام شده باشد و در دستشوئی بیفتد و امکان خارج کردن آن نباشد، چه حکمی دارد؟ آیا گناه است؟ پاسخ: اگر ممکن است باید خارج کنند و اگر ممکن نیست تا وقتی از بین برود از آنجا استفاده نکنند. تبلیغ برای سقط جنین پرسش: تبلیغات زیاد باعث شده که افراد از داشتن فرزند احساس شرمندگی نموده و مبادرت به سقط جنین نمایند، آیا چنین تبلیغاتی جایز است؟ پاسخ: چنین تبلیغاتی جایز نیست. تعریف جنین پرسش: تعریف جنین از نظر فقه اسلامی در خصوص اینکه از چه زمانی به نطفه جنین اطلاق می‌شود چیست؟ از زمان انعقاد نطقه یا مراحل دیگر؟ آیا بین جنین ناشی از لقاح طبیعی با جنین ناشی از تلقیح مصنوعی و جنین اهدایی از نظر فقهی در تعاریفی که ارائه می‌شود، تفاوتی وجود دارد؟ پاسخ: عنوان جنین از همان لحظه انعقاد نطفه به آن اطلاق می‌شود و تفاوتی بین لقاح طبیعی و مصنوعی نیست.
عدم شمول عمومات قتل عمد در سقط جنین پرسش: آیا سقط جنین یک نوع قتل عمد نیست که در این صورت کفاره خواهد داشت؟ پاسخ: خیر عمومات قتل عمد شامل سقط جنین نمی‌شود همانطور که قصاص در آن نیست.
عدم کفاره در سقط عمدی پرسش: آیا در سقط عمدی، پرداخت کفاره لازم است؟ پاسخ: سقط به طور کلی کفاره ندارد، هر چند احتیاط مستحب پرداختن کفاره قتل خطا در این مورد است. که عبارتست از آزاد کردن بنده و اگر این ممکن نبود شصت روز روزه گرفتن و اگر این ممکن نبود شصت فقیر را سیر کند.