احادیثی نورانی از ائمه اطهار درباره نویسندگی

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری دانشجو، 14 تیر روز قلم نام گرفته است. در این مطلب به احادیثی از ائمه معصومین علیهم السلام درباره این موضوع اشاره شده است که در ذیل به آن‌ها اشاره خواهد شد.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

یُؤتی بصاحِبِ القَلَمِ یَومَ القِیامَهِ فی تابوت مِن نار یُقفَلُ علَیهِ بِأقفال مِن نار. فَیُنظَرُ قَلَمُهُ فیما أجراهُ. فان کانَ أجراهُ فی طاعَهِ الله ِ و رِضوانِهِ، فُکَ عَنهُ التابوتُ و ان کانَ أجراهُ فی مَعصیَهِ الله ِ، هَوَی التابوتُ سَبعینَ خَریفا.

روز قیامت صاحب قلم (نویسنده) را در تابوتی از آتش که بر آن قفلهایی آتشین زده شده است می آورند. پس می نگرند که قلمش را در چه راهی به کار برده است. اگر در راه طاعت و خشنودی خدا به کار انداخته باشد، تابوتش گشوده می شود و اگر در راه معصیت خدا به کار گرفته باشد، تابوت هفتاد خریف سقوط می کند. (کنز العمال: 14957- خریف: یک فصل، یک سال، هفتاد سال، هزار عام که هر عام هزار سال است مجمع البحرین)

امام علی علیه السلام:

عُقولُ الفُضَلاءِ، فی أطرافِ أقلامِها.

خردهای دانشمندان، در نوک قلم های ایشان است.

(غرر الحکم: 6339)

امام علی علیه السلام:

رَسولُکَ، مِیزانُ نُبلِکَ و قَلَمُکَ، أبلَغُ مَن یَنطِقُ عَنکَ.

فرستاده تو، سنجه هوشمندی توست و قلم تو، گویاترین سخنگوی توست.

(غرر الحکم: 5437)

امام علی علیه السلام:

الکُتُبُ بَساتِینُ العُلَماءِ.

کتابها، بوستانهای دانشمندانند.

امام علی علیه السلام:

الکِتابُ أحَدُ المُحدِثَینِ.

نامه، یکی از دو سخن گوست.

امام علی علیه السلام:

الکِتابُ تَرجُمانُ النِیَهِ

نوشته، بازگو کننده نیت (اندیشه) است.

امام علی علیه السلام:

نِعمَ المُحَدِثُ الکتابُ.

خوب سخنگویی است، کتاب (نامه).

امام علی علیه السلام:

مَن تَسَلی بالکُتبِ لم تفُتهُ سَلوَه

کسی که خود را با کتاب‌ها آرامش دهد، هیچ آرامشی را از دست ندهد.

امام صادق علیه السلام خطاب به مفضل بن عمر فرمود:

اُکتُب و بُثَ عِلمَکَ فی اخوانِکَ، فان مِتَ فَأورِث کُتبَکَ بَنیکَ، فانهُ یَأتِی علَی الناسِ زَمانُ هَرج لا یَأنَسُونَ فیه الا بکُتُبِهِم.

بنویس و دانش خود را در میان برادرانت منتشر کن و، چون [خواستی] بمیری، آن را به پسرانت میراث ده؛ زیرا زمانه ای پر آشوب بر مردم می رسد که در آن زمان جز با کتابهایشان همدم نشوند.

امام صادق علیه السلام:

مَنَ الله ُ عَزَ و جلَ علَی الناسِ بَرِهِم و فاجِرِهِم بالکِتابِ و الحِسابِ، و لو لا ذلکَ لَتَغالَطُوا.

خداوند عز و جل، با نعمتِ نوشتن و حساب کردن بر مردم، از نیک و بد، منت نهاد و اگر این دو کار نبود، آنان دچار اشتباه می شدند.

نویسندگی و شخصیت نویسنده

امام علی علیه السلام:

رَسولُکَ تَرجُمانُ عَقلِکَ، و کِتابُکَ أبلَغُ ما یَنطِقُ عَنکَ.

فرستاده تو ترجمان خرد توست، و نوشته ات رساترین سخنگوی تو.

امام علی علیه السلام:

کِتابُ الرَجُلِ عُنوانُ عَقلِهِ و بُرهانُ فَضلِهِ.

نوشته (نامه) مرد، نشان خرد او و دلیل فضل اوست.

امام علی علیه السلام:

کِتابُ المَرءِ مِعیارُ فَضلِهِ و مِسبارُ نُبلِهِ.

نوشته انسان، معیار فضل او و ژرفا سنج هوش اوست.

امام علی علیه السلام:

اذا کَتَبتَ کتابا فَأعِد فیهِ النَظرَ قَبلَ خَتمِهِ؛ فانما تَختِمُ علی عَقلِکَ.

هر گاه نامه ای نوشتی، پیش از آن که مُهرش کنی، آن را باز نگری کن؛ زیرا که در حقیقت بر خرد خویش مُهر می‌نهی.

امام علی علیه السلام:

عُقولُ الفُضَلاءِ فی أطرافِ أقلامِها.

خردهای دانشمندان، در نوک خامه های آنهاست.

امام علی علیه السلام در حکم خود به مالک اشتر نوشت:

اُنظُر فی حالِ کُتابِکَ، فَوَلِ علی اُمورِکَ خَیرَهُم، و اخصُص رَسائلَکَ التی تُدخِلُ فی‌ها مَکائدَکَ و أسرارَکَ بأجمَعِهِم لِوُجوهِ صالِحِ الأخلاقِ ممَن لا تُبطِرُهُ الکَرامَهُ، فَیَجترِئَ بها علَیکَ فی خِلاف لَکَ بحَضرَهِ مَلَأ، و لا تَقصُرُ بهِ الغَفلَهُ عن ایرادِ مُکاتَباتِ عُمالِکَ علَیکَ، و اصدارِ جَواباتِها علَی الصَوابِ عنکَ، فیما یَأخُذُ لکَ و یُعطی مِنکَ

دیگر آن که درباره دبیران و نویسندگانت به دقت نظر کن و بهترین آنان را به کارهای خویش بگمار و [نگارش] نامه هایی را که نقشه‌ها و اسرارت را در آن‌ها می نویسی، تنها به کسی وا گذار که بیشتر از همه، واجد اخلاق شایسته و نیک باشد؛ کسی که احترام تو نسبت به او، سرمستش نسازد و در نتیجه، در حضور بزرگان با تو مخالفت و گستاخی نکند و غفلت و مسامحه کاری او سبب نشود تا در رساندن نامه های کارگزارانت به تو کوتاهی کند و از طرف تو، درباره آنچه برای تو می گیرد یا از طرف تو می دهد، پاسخهای درست به آن نامه‌ها ننویسد.

امام صادق علیه السلام:

یُستَدَلُ بکِتابِ الرَجُلِ علی عَقلِهِ و مَوضِعِ بَصیرَتِهِ، و برَسولِهِ علی فَهمِهِ و فِطنَتِهِ.

از نوشته مرد پی به خرد و بینش او بُرده می شود و از فرستاده اش پی به فهم و هوش او.

تشویق به نوشتن دانش

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

قَیِدُوا العِلمَ بالکِتابِ.

علم را، با نوشتن در بند کشید.

منیه المرید: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

قَیِدُوا العِلمَ. قیلَ: و ما تَقییدُهُ؟ قالَ: کِتابَتُهُ.

علم را در بند کشید. عرض شد: در بند کشیدن آن چگونه است؟ فرمود: با نوشتن آن.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

اکتُبُوا العِلمَ قبلَ ذَهابِ العُلَماءِ، و انما ذَهابُ العِلمِ بِمَوتِ العُلَماءِ.

دانش را، پیش از رفتن دانشمندان، بنویسید؛ زیرا رفتن علم به درگذشت دانشمندان، است.

امام حسن علیه السلام آن گاه که فرزندان و برادر زادگان خود را احضار کرد فرمود:

انکُم صِغارُ قَوم و یُوشِکُ أن تَکونوا کِبارَ قَوم آخَرینَ، فَتَعَلَمُوا العِلمَ، فَمَن لم یَستَطِع مِنکُم أن یَحفَظَهُ فَلیَکتُبهُ و لیَضَعهُ فی بَیتِهِ.

شما خردسالانِ قومی (نسلی) هستید که به زودی بزرگان قوم (نسلی) دیگر می شوید. پس دانش بیاموزید و هر یک از شما که نمی تواند علم را در حافظه اش نگه دارد، آن را بنویسد و در خانه اش نگهداری کند.

امام صادق علیه السلام:

اکتُبُوا؛ فانَکُم لا تَحفَظُونَ الا بالکِتابِ.

بنویسید؛ زیرا جز با نوشتن، حفظ نمی کنید.

امام صادق علیه السلام:

اکتُبُوا؛ فانکُم لا تَحفَظُونَ حتی تَکتُبوا.

بنویسید؛ زیرا تا ننویسید، حفظ نمی کنید.

امام صادق علیه السلام به ابو بصیر فرمود:

دَخَلَ عَلیَ اُناس مِن أهلِ البصرهِ فَسَألُونی عَن أحادیثَ و کَتَبُوها، فما یَمنَعُکُم مِن الکِتابِ؟! أمَا انکُم لن تَحفَظُوا حتی تَکتُبوا.

عده ای از بصریان پیش من آمدند و احادیثی از من پرسیدند و آن‌ها را نوشتند؛ شما چرا نمی نویسید؟ بدانید که تا ننویسید، هرگز حفظ نخواهید کرد.

امام صادق علیه السلام:

القَلبُ یَتَکِلُ علَی الکِتابَهِ

دل، به نوشتن آرام می گیرد.

ثواب تألیف و نوشتن

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

المؤمنُ اذا ماتَ و تَرَکَ وَرَقهً واحِدَهً علَیها عِلم تَکونُ تِلکَ الوَرَقهُ یَومَ القِیامَهِ سِترا فیما بَینَهُ و بَینَ النارِ، و أعطاهُ الله ُ تبارکَ و تعالی بکُلِ حَرف مَکتوب علَیها مَدینَهً أوسَعَ مِن الدُنیا سَبعَ مَرات.

هر گاه مؤمن بمیرد و یک برگه که روی آن علمی نوشته شده باشد از خود بر جای گذارد، روز قیامت آن برگه پرده میان او و آتش می شود و خداوند تبارک و تعالی به ازای هر حرفی که روی آن نوشته شده، شهری هفت برابر پهناورتر از دنیا به او می دهد.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

مَن کَتَبَ عَنِی عِلما أو حَدیثا لم یَزَل یُکتَب لَهُ الأجرُ ما بَقِیَ ذلکَ العِلمُ و الحَدیثُ.

هر کس دانشی یا حدیثی از من بنویسد تا آن دانش و حدیث باقی است، برایش اجر نوشته شود.

کتابهایی که خدا نازل کرده است

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در پاسخ به سؤال ابوذر از تعداد کتابهایی که خداوند نازل کرده است فرمود:

مِائهُ کِتاب و أربَعهُ کُتُب، أنزَلَ الله ُ علی شَیث خَمسینَ صَحیفَهً، و علی ادریسَ ثَلاثینَ صَحیفَهً، و علی ابراهیمَ عِشرینَ صَحیفَهً، و أنزَلَ التَوراهَ و الانجیلَ و الزَبورَ و الفُرقانَ

یکصد و چهار کتاب: پنجاه صحیفه بر شیث نازل کرد، سی صحیفه بر ادریس، بیست صحیفه بر ابراهیم و تورات و انجیل و زبور و قرآن.

امام علی علیه السلام:

و لم یُخلِ الله ُ سبحانَهُ خَلقَهُ مِن نَبِی مُرسَل، أو کتاب مُنزَل، أو حُجَه لازِمَه، أو مَحَجَه قائمَه؛

و خداوند سبحان، آفریدگان خود را از پیامبری مرسل، یا کتابی آسمانی، یا حجتی متقن، یا راهی روشن و استوار بی بهره نگذاشت.

آداب نوشتن

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

بِسمِ الله ِ الرَحمنِ الرَحیمِ مِفتاحُ کلِ کِتاب.

بسم الله الرحمن الرحیم، سر آغاز هر نوشته ای است.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:

مَن کَتَبَ بسمِ الله ِ الرَحمنِ الرَحیمِ مُجوَدَهً تَعظیما لله ِِ غَفَرَ الله ُ لَهُ.

هر کس، به احترام خدا، بسم الله الرحمن الرحیم را با خط خوش بنویسد، خداوند او را بیامرزد.

امام صادق علیه السلام:

اکتُب بِسمِ الله ِ الرَحمنِ الرَحیمِ مِن أجوَدِ کتابِکَ.

بسم الله الرحمن الرحیم را با نیکوترین خط خود بنویس.

امام صادق علیه السلام:

لا تَدَع بسمِ الله ِ الرَحمنِ الرَحیمِ و ان کانَ بعدَهُ شِعر.

بسم الله الرحمن الرحیم را فرو مگذار اگر چه قبل از یک شعر باشد.

میزان الحکمه، جلد دهم.