احترام ویژه اسلام به عید نوروز ایرانیان

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، اولش شاید صدای دلنشین پدر باشد که کنار سفره هفت‌سین نشسته و قرآن می‌خواند. شاید صدای آهسته مادر باشد که دعای تحویل سال را زیر لب زمزمه می‌کند. از همان لحظه‌های اول که جشن ملی ایرانی شروع می‌شود، مشخص است که خانواده ایرانی با آداب اسلامی عیدش را برپا می‌کند. از دید و بازدیدهای عیدانه و اجرای صله رحم گرفته تا عیدی دادن و سفرهای نوروزی، همگی حکم‌هایی است که اسلام بر آنها تأکید کرده است. تاریخ را هم که بخوانیم دستمان می‌آید از زمانی که اسلام وارد ایران شد، عید نوروز هم مثل بسیاری از رسم‌ها و آداب ایرانی، رنگ و بوی اسلامی به خود گرفت.

حجت الاسلام علی امیری، کارشناس دینی، در یادداشتی به رویکرد اسلام به عید نوروز در فرهنگ ایرانی پرداخته است.

آیه‌های بهاری

در قرآن کریم بیشتر از پانزده بار به موضوع تجدید حیات که برای زمین رخ می‌دهد، اشاره شده است. به عنوان مثال در آیات 5 و 6 سوره حج می‌فرماید: «وَ تَرَی الأرضَ هامِدَه فَاذا أنزَلنا عَلَیهَا الماءَ اهتَزَت وَ رَبَت وَ أنبَتَت مِن کلِ زَوج بَهیج. ذلِک بِأنَ اللَهَ هُوَ الحَقُ وَ أنَهُ یحیی المَوتی وَ أنَهُ عَلی کلِ شَیء قَدیر؛ زمین را جامد و افسرده و بی روح و بی جنبش می‌بینی اما همین که آب باران را برآن نازل کنیم به جنبش و حرکت درمی آید و فزونی می‌گیرد و انواع گیاهان سرور افزا می‌رویاند. این از آن جهت است که خداوند حق است و نظام زنده کردن مرده‌ها در قبضه قدرت اوست و اوست که بر هر چیز تواناست.»

در آیه 50 سوره روم به زنده شدن زمین در فصل بهار اشاره می‌کند که: «فَانظُر اِلَی ءَاثََرِ رَحمَت اللَه کَیف یُحی الا رض بَعدَ مَوتِهَآ اِن ذَلِکَ لَمُحی المَوتَی وَ هُوَ عَلَی کُل شَی ء قَدِیر؛ پس به آثار رحمت خدا بنگر که چگونه زمین را پس از مرگش زنده می‌گرداند. در حقیقت، هم اوست که قطعاً زنده کننده مردگان است و اوست که بر هر چیزی تواناست.»

شروع زنده شدن طبیعت هم از نوروز است که زمین سرد و افسرده با آمدن نشانه‌های بهار، نشانه‌های حیات و زندگی را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر، هرچند که در قرآن کریم اشاره ای به ایام نوروز نشده است، اما درباره فصل بهار و زنده شدن طبیعت آیات بسیاری وجود دارد.

نوروز کلام اهل بیت علیهم‌السلام

درست است که عید نوروز یک جشن ملی و مخصوص ایرانی‌هاست، اما از زمانی که اسلام به خاک ایران تابید و مردمش را مسلمان کرد، بنا به برخورد مسالمت‌آمیز خود با آداب و رسوم هر سرزمینی، به رسم‌های نوروزی ایرانی‌ها هم رنگ و عطر اسلامی و الهی بخشید. این طور بود که با مسلمان شدن مردم ایران، نوروز با اعتقادات اسلامی آمیخته شد و دید و بازدید نوروزی به عنوان صله رحم و یک وظیفه دینی مطرح شد.

علامه مجلسی، روایتی هم به نقل از پیغمبر اکرم (ص) نوشته است با این مضمون که: «گروهی از مردم ایران که به تازگی مسلمان شده بودند، در یکی از جشن‌های نوروز، جام سیمینی پر از حلوا به عنوان هدیه برای رسول خدا (ص) آوردند. آن حضرت پرسید: این چیست؟ جواب دادند که: امروز نوروز، عید بزرگ ایرانی هاست. حضرت فرمود: کاش هر روز بر ما نوروز بود.»

همچنین در کتاب من لا یحضره الفقیه نوشته شده که در نوروز هدیه ای برای حضرت امیرالمؤمنین (ع) آوردند. حضرت فرمود: این چیست؟ عرض کردند: یا امیرالمؤمنین (ع) امروز، نوروز است و این هدیه نوروزی است. حضرت هدیه را میان حاضران تقسیم کرده و فرمود: هر روز را برای ما نوروز بسازید.»

عید نوروز، عید فرج

در جلد سوم کتاب بحار الانوار روایتی به نقل از معلی بن خنیس، یکی از اصحاب امام صادق (ع)، آمده با این مضمون که معلی تعریف کرده است: یکی از روزهای نوروز و اول فصل بهار بود که به خدمت امام صادق (ع) رفتم. آن حضرت از من سوال کرد: امروز را می‌شناسی؟ گفتم: امروز روزی است که مردم ایران آن را بزرگ می‌شمارند و به همدیگر هدیه می‌دهند.

امام صادق (ع) فرمود: این شیوه برپایی عید نوروز، ماجرایی است که از مدت‌ها پیش انجام می‌شده است. آیا می‌خواهی برای تو علت آن را تفسیر کنم تا بدانی؟ جواب دادم: ای آقای من! اگر از شما موضوعی را یاد بگیریم برای من بهتر است از این که مرده هایم زنده شوند.

حضرت فرمود: در نوروز بود که خداوند متعال از بنده‌های خود پیمان گرفت که او را بپرستند و برای او شریک قرار ندهند و به رسولان و حجج امامان معصوم علیهم السلام ایمان بیاورند. نوروز، اولین روزی است که خورشید تابیده و باد وزیده و گل در زمین شکفته است، روزی که کشتی نوح بر کوه جودی نشست. نوروز، روزی است که خدا در آن هزاران نفر را که از ترس مرگ فرار کرده و مرده بودند، زنده کرد. روزی که جبرئیل بر پیامبر اسلام (ص) فرود آمد و روزی که پیامبر (ص)، امام علی (ع) را بر دوش گرفت تا بت‌های قریش را از فراز کعبه انداخت و متلاشی کرد و روزی که حضرت ابراهیم (ع) بت‌های قومش را شکست، روزی که پیامبر اکرم (ص) به اصحابش دستور داد تا با حضرت امیرالمؤمنین امام علی (ع) بیعت کردند، روزی که پیامبر اکرم (ص) حضرت علی (ع) را به سرزمین جنیان فرستاد تا از آنها بیعت بگیرد، روزی که دوباره مردم با حضرت علی (ع) بیعت کردند، روزی که آن حضرت بر خوارج نهروان پیروز شد.

حضرت کمی مکث کرد و بعد از آن فرمود: «نوروزی نمی‌آید مگر اینکه ما توقع فرج داریم، زیرا نوروز از روزهای ما و از روزی‌های شیعیان ماست.»

شبیه این روایت در کتاب مهذب هم نوشته شده است. شیخ احمد بن فهد حلی از امام صادق (ع) روایت کرده که حضرت فرمود: «نوروز، روزی است که قائم ما اهل بیت علیهم السلام، صاحب امر خلافت، در آن روز قیام می‌کند و خداوند او را بر دجال پیروز می‌گرداند. آن حضرت، دجال را در کوفه به دار می‌آویزد. هیچ نوروزی نمی‌آید، مگر اینکه ما، در آن روز انتظار فرج داریم، زیرا نوروز، از روزهای ماست که ایرانیان آن روز را حفظ کردند.»

احترام اسلام به جشن ایرانی‌ها

دین اسلام علاوه بر این که دستورات الهی را برای بهتر شدن زندگی انسان‌ها به آنها آموزش می‌دهد و خرافه‌پرستی و گرایش به باطل را رد می‌کند، اما برای رسم‌ها و آداب مردم هم احترام قائل است.

نمونه این رویکرد اسلام در مواجهه با جشن نوروز ایرانی هاست. حتی در کتاب شریف نهج البلاغه آمده که امام علی (ع) در بخشی از نامه معروف خود به مالک اشتر، درباره رعایت رسوم و آیین‌های مردم تأکید کرده و فرموده است: «آداب پسندیده‌ای را که بندگان این ملت به آن عمل کرده و ملت اسلام با آن پیوند خورده و رعیت با آن اصلاح شده است، بر هم نزن.»

در عین حال در بعضی از روایت‌ها به اتفاقی که در روز اول بهار و عید نوروز اتفاق افتاده، اشاره شده است. به عنوان مثال یکی از پیامبران خدا به نام حزقیل (یا ازقیل) در زمین سفر می‌کرد. روزی به سرزمینی رسید که مردم آن مرده بودند. پیامبر خدا عرض کرد: «خدایا چگونه آنها را زنده خواهی کرد؟»

خداوند دستور داد که مقداری آب بر روی خاک آنها بریز و درخواست کن تا زنده شوند. حزقیل مقداری آب ریخت و دعا کرد که آنها دوباره زنده شوند. به این صورت همه آنها زنده شدند و بین سی تا هفتاد سال زندگی کردند. این واقعه در اولین روز بهار یعنی فروردین اتفاق افتاد و به این واسطه روز اول فروردین را عید می‌گویند و کلمه عید از عود و اعاده گرفته شده است.

سفارش‌های نوروزی در اسلام

هر روزی دستورالعمل‌های دینی خاصی دارد که خوب است رعایت شود. در مورد روز اول فصل بهار که مصادف با عید نوروز است هم انجام کارهایی از طرف اسلام توصیه شده است.

یکی از آداب مهم در نوروز طهارت و پاکیزگی است که در اسلام به آن اهمیت بسیاری داده شده است. در کتاب الوسائل و مصباح المتهجد به نقل از امام صادق (ع) نوشته شده است که آن حضرت فرمود: «در روز نوروز غسل کن و لباس پاکیزه بپوش و بهترین عطرها را بزن و روزه دار باش. دو نماز دو رکعتی هم به جا بیاور به این صورت که در رکعت اول، سوره حمد و ده مرتبه سوره قدر و در رکعت دوم حمد و ده مرتبه سوره کافرون بخوان و در دو رکعت دوم هم در رکعت اول، حمد و ده مرتبه سوره توحید و در رکعت دوم، حمد و ده مرتبه سوره فلق و سوره ناس را بخوان. بعد از آن سجده شکر به جا بیاور.» شاید خواندن سوره قدر در این نماز اشاره به نزول برکات و خواندن سوره‌های ناس و فلق اشاره به درخواست رفع انواع بدی‌ها باشد.

همچنین در روایتی که در کتاب بحار الانوار در مورد تعالیم اسلامی در هنگام شروع فصل بهار آمده، یکی از وظایف مسلمانان، ذکر خدا و یادآوری روز قیامت که مرده‌ها زنده می‌شوند، عنوان شده است: «اذا جاء الربیع فذکروا ذکرا نشورا؛ هنگامی که بهار آمد پس یاد کنید قیامت را.»

پیغمبر اکرم (ص) هم ذکر خدا را به عنوان یکی از وظایف مسلمانان در عید نوروز و آغاز فصل بهار دانسته و توصیه کرده است که: «عیدهای خود را با یاد و ذکر عظمت خداوند، زینت بدهید.»

تعداد زیادی از فقهای اسلام هم به پیروی از حدیث‌هایی در رابطه با روز عید، روزه گرفتن و غسل کردن در عید نوروز را مستحب و پسندیده اعلام کرده اند. از دیگر اعمال خواندن و تکرار ذکر «یا ذالجلال و الاکرام» است.