احمد شاملو؛ التیام زخم موسیقی از شاعری تا روزنامه‌نگاری

شاملو در گفت‌وگویی می‌گوید:«محیط خانوادگی همه چیز می‌توانست از من بسازد جز یک شاعر. [...] قضاوت خودم این است که شعر در من التیام یافتن زخم موسیقی است. من می‌بایست یک آهنگساز بشوم که فقر مادی و فرهنگی خانواده غیرممکنش کرد.» اما التیام زخم موسیقی از شاملو شاعر، نویسنده، مترجم و روزنامه‌نگار و محققی ساخت که شعر مشغله اصلی او بود و روزنامه‌نگاری شغل او.

جنگ جهانی دوم است و شمال ایران توسط شوروی اشغال شده. شاملو به‌دلیل فعالیت ضد متفقین بازداشت می‌شود. بعد از 24 ماه حبس از زندان روس‌ها در رشت آزاد می‌شود و همکاری خود با مجلات را از 17 سالگی آغاز می‌کند. «آتشبار»‌، «کبوتر صلح»، «مصحلت» و «پایگاه آزادی» مجلاتی بودند که شاملو برای آن‌ها قلم می‌زد. کم‌کم شاملو سعی در راه‌اندازی یک مجله می‌کند. یک یا دو شماره مجله با «فرهنگ فروهی» و «عبدالله ناظر» منتشر می‌کنند. تا اینکه به واسطه خواهر اشرف‌الملوک اسلامی (همسر اولش) که در وزارت فرهنگ وقت فعال بوده شاملو موفق می‌شود امتیاز یک مجله را بگیرد. چند شماره در قطع کوچک مجله‌ای را منتشر می‌کند و هم‌زمان برای مجلات دیگر مطالب خود را ارسال می‌کند. زمانی که با خانم طوسی حائری آشنا می‌شود (همسر دومش) به کمک او امتیاز «بامشاد» و «آشنا» را می‌گیرد. شاملو این دو مجله را در سال‌های 1335 و 1336 منتشر می‌کند که در آن زمان مجله‌های پرباری به‌شمار می‌رفتند.

فعالیت روزنامه‌نگاری شاملو در «کتاب هفته» در سال 1340 به اوج می‌رسید. «کتاب هفته» زیر نظر محسن هشترودی و احمد شاملو و شورای نویسندگان تا سال 1342منتشر می‌شود. کتاب هفته هم در فرم و هم در محتوا یک پدیده رسانه‌ای در زمان خودش به‌شمار می‌رفت. شاملو از شماره اول کتاب هفته بخشی را با عنوان کتاب کوچه به جمع‌آوری فرهنگ عامه اختصاص می‌دهد. او با کتاب هفته موفق می‌شود توجه نسل جوان و روشنفکران را به رسانه خود جلب کند. در مدت انتشار «کتاب هفته» تیراژ آن به 30 هزار نسخه می‌رسد و در تمام کشور توزیع می‌شود. این رقم تیراژ امروز برای یک هفته‌نامه چاپ تهران بیشتر شبیه به یک رویا می‌ماند. غلامحسین ساعدی، منچهر آتشی و نصرت رحمانی از جمله نویسندگانی بودند که با «کتاب هفته» همکاری می‌کردند.

آشنایی بسیاری از مخاطبان شاملو با شعر او نیز از طریق «کتاب هفته» فراهم می‌شود. در گفت‌وگویی هم که سال‌ها پیش با آیدا سرکیسیان داشتم او نیز به آشنایی با شاملو از طریق کتاب هفته اشاره می‌کند:«زمانی شاملو را می‌بینم که اوج کاری او در «کتاب هفته» است. پیش از آشنایی با شاملو از علاقه‌مندان به «کتاب هفته» بودم و آن را می‌خواندم. بعد از آشنایی‌مان کتاب «باغ آیینه» را به من داد و گفت بخوان، روی کتاب هم نوشته بود «ا. بامداد». کتاب را بردم و خواندم. گفتم: «کتاب خودته». گفت: «نه! این کتاب ا. بامداد است.» ناقلا بود. نمی‌گفت کیست. حتا نمی‌گفت از سردبیرهای «کتاب هفته» است. از نامه‌هایی که برایم می‌نوشت دریافتم همان شور و کلماتی که در نامه‌هاست در آن کتاب هم دیده بودم.» شاملو به ارتباط با مخاطبان خود توجه ویژه‌ای داشت از سوی دیگر خوانندگان هم برای شاملو نامه های زیادی می نوشتند. آیدا سرکیسیان می‌گوید: «یادم هست در دوران «خوشه» گاهی برای کمک پیش او می رفتم و نامه ها را مرتب می کردم. اول کاری که می کرد نامه ها را می‌خواند و به آن ها پاسخ می‌داد.»

بعد از فراز و نشیب «کتاب هفته» احمد شاملو همکاری خود را با هفته‌نامه «خوشه» آغاز می‌کند. شاملو به انتشار شعر جوانان، داستان، ترجمه و نمایشنامه در خوشه توجه می‌کند. چند نمایشنامه از غلامحسین ساعدی برای اولین بار در خوشه منتشر می‌شود. در شهریور سال 1347 شب‌های شعر «خوشه» توسط احمد شاملو و دکتر عسکری با نام «فستیوال بزرگ شاعران»، با شرکت 110 شاعر به مدت پنج شب در باشگاه شهرداری تهران در خیابان خانقاه برگزار می‌شود. اما مانند هفته‌نامه «بارو» که تنها سه شماره منتشر شده بود «خوشه» هم به محاق توقیف رفت.

در سال 1356 شاملو تصمیم می‌گیرد تا خارج از ایران «ایرانشهر» را منتشر کند. «ایرانشهر» تا دی ماه 1357 به سردبیری شاملو منتشر می‌شود. بعد از آن شاملو به ایران باز می‌گردد و در سال 1358 «کتاب جمعه» به سردبیری او منتشر می‌شود. «کتاب جمعه» 36 شماره منتشر و در خرداد 1359 توقیف شد. «کتاب جمعه» آخرین رسانه‌ای بود که شاملو در مقام سردبیر منتشر کرد. در سال 1362 نام شاملو به‌عنوان یکی از نامزدهای جایزه نوبل مطرح شد اما این جایزه به «ویلیام گولدینگ» انگلیسی اهدا شد. در آن روزها مجله‌ها و نشریه‌ها برای داشتن مطلبی از شاملو؛ غول زیبای ادبیات ایران سر و دست می‌شکستند. او در ادامه فعالیت روزنامه‌نگاری خود با نشریه‌های مختلفی از جمله «آیندگان» همکاری کرد.

شاملو را می‌توان روزنامه‌نگار ترین شاعر ایران دانست. او در زمانی که ارتباط جامعه روشنفکری با مخاطب دچار بحران بود با رسانه‌های خود که فرم و محتواهای پر سر و صدا داشتند توانست ارتباط خود را به‌عنوان یک شاعر با حرفه‌ی روزنامه‌نگاری با مردم حفظ کند.

5858