احیای تولید با تنفس مصنوعی
آیا راه رونق تولید صنعتی از احیای واحدهای راکد می‌گذرد؟ وزارت صنعت، معدن و تجارت چنین ادعایی دارد. بررسی دیدگاه‌های سکانداران «صمت» نشان می‌دهد تزریق اعتبار همواره محرک اصرار دولتی‌ها به احیای واحدهای راکد طی سال‌های اخیر است. این رویکرد اما مخالفانی دارد که معتقدند تزریق پول به یک واحد صنعتی راکد، شبیه تنفس مصنوعی به بیمار است.
26درصد واحدهای دارای پروانه، غیرفعال هستند؛ یعنی از 100هزار و 114واحد صنعتی، 26هزار و 641واحد غیرفعالند. از این رو، یکی از برنامه های جدی دولت سیزدهم احیای این واحدهاست. این آماری است که سخنگوی وزارت صمت به «دنیای‌اقتصاد» ارائه کرده است. استدلال وزارت صمت برای این تصمیم این است که احیای واحد صنعتی یک‌سوم ایجاد واحد جدید هزینه خواهد داشت، از این رو صرفه اقتصادی بر آن است که به‌جای ایجاد واحد جدید به سمت احیای واحدهای راکد و نیمه‌راکد برویم.
از سوی دیگر، براساس آنچه مسوولان این وزارتخانه می گویند، واحدهای صنعتی خرد و متوسط، 50درصد اشتغال در صنعت را دارند و راکدشدن این واحدها بر اشتغال تاثیرگذار است. دولتی ها معتقدند به همین دلیل باید احیای واحدهای تعطیل و نیمه‌تعطیل را مدنظر قرار داد. از طرف دیگر، برخی کارشناسان اقتصادی و اقتصاددان ها معتقدند که این تصمیم صرفه اقتصادی ندارد و واحد راکد، واحدی است که نتوانسته در اقتصاد دوام بیاورد و تزریق منابع مالی برای سرپا نگه‌داشتن واحد، کاری عبث بوده و دوباره شاهد چرخه نابودی و زوال این بنگاه ها خواهیم بود. به عقیده اقتصادخوانده ها، بنگاهی که تعطیل شده، کارآیی لازم را نداشته و باید برای همیشه از چرخه اقتصادی خارج شود و تزریق منابع به این بنگاه ها، تنها منابع مالی کشور را با مشکل مواجه خواهد کرد.
هرچند این عقیده درست است و احیای واحدی که صرفه اقتصادی ندارد، توجیه اقتصادی ندارد، اما وزارت صمت می گوید هدفش تزریق منابع به بنگاه ها برای تنفس مصنوعی نیست. براساس گفته های مسوولان این وزارتخانه، قرار نیست واحدی که صرفه اقتصادی ندارد، وارد چرخه اقتصادی شود و حتی قرار بر تزریق منابع مالی برای به‌زور سرپا نگه‌داشتن بنگاه نیست و وزارت صمت قرار است با ایجاد سامانه به‌هم رسانی، فرصتی برای مشارکت یا واگذاری بنگاه‌های تعطیل یا فعال زیرظرفیت برای سرمایه‌گذاران جدید فراهم کند و سرمایه‌گذار جدید، خود براساس شرایط انتخاب خواهد کرد که کدام بنگاه را انتخاب و در آن سرمایه‌گذاری کند. بنابراین بحث اقتصاد دستوری در میان نیست.
واحدهایی که غیرفعال هستند
سخنگوی وزارت صمت، در مورد تصمیم و برنامه دقیق دولت در خصوص احیای واحدهای صنعتی راکد و نیمه راکد به «دنیای‌اقتصاد» گفت: در مورد صنایع کوچک و متوسط با مساله‌ای مهم مواجه هستیم. 26درصد واحدهای دارای پروانه، غیرفعال هستند. یعنی از 100هزار و 114واحد صنعتی، 26هزار و 641واحد غیرفعالند. این موضوع، نشان از آن است که در گذشته، برنامه ای برای سرپا نگه داشتن واحدهای تولیدی نبوده است. شرایط فعلی ما به شکلی است که واحدهای کوچک و متوسط، حدود 50درصد اشتغال در صنعت دارند و تعطیلی این واحدها می تواند بر کاهش اشتغال تاثیر مستقیم داشته باشد. امید قالیباف ادامه داد: در دهه90، نرخ ثابت تشکیل سرمایه ما صفر بوده و حتی در مواقعی، پوشش استهلاک سرمایه ثابت را هم نمی داده است. این تصویری است که در مورد واحدهای غیرفعال یا نیمه‌فعال صنعتی داریم. برنامه دولت این است که با نگاه فراگیر، این واحدها را به چرخه فعالیت بازگرداند.
108شهر واحد صنعتی ندارند
سخنگوی وزارت صمت با اشاره به اینکه بررسی ها حاکی از آن است که برای ایجاد واحد جدید، سه‌برابر احیای واحدها سرمایه نیاز داریم، گفت: صرفه اقتصادی در احیا واحد است، نه ایجاد آن. وزارت صمت در قالب طرح کلی، 10پروژه دارد و در قالب این 10پروژه، بازسازی صنایع را جلو خواهد برد. اما اینکه کدام صنایع را در دستور کار قرار خواهیم داد، براساس اولویت ها متفاوت است. اولین اولویت ما مناطق کم‌برخوردار صنعتی است. وزارت صنعت، معدن و تجارت، واحدهای راکد مناطق کم‌برخوردار را مورد بررسی قرار داده است. براساس بررسی های انجام شده، 108شهر در کشور داریم که تعداد واحدهای صنعتی آنها صفر است. به عبارتی یا واحد صنعتی در آن شهرها وجود ندارد یا واحدهای آنها تعطیل است.
در این شرایط برای ایجاد واحدهای تولیدی، با مشوق‌هایی که در نظر گرفته‌ایم، طرح‌ها اعلام و جذب سرمایه انجام می‌شود. قالیباف افزود: اولویت دوم میزان اشتغالی است که این واحدها ایجاد می‌کنند. نکته مهم دیگر آن است که تنها واحدهایی مدنظر ما هستند که ارزیابی اقتصادی مثبتی داشته باشند. بنابراین قرار نیست هر واحدی را که تعطیل یا نیمه‌تعطیل است احیا کنیم تا چرخه راکدشدن بنگاه ادامه دار باشد. وی در پاسخ به این سوال که اگر این واحدها دوباره راکد شوند، چه اقدامی انجام می‌دهید، گفت: هیچ تضمینی برای آنکه واحدهای احیاشده دوباره راکد نشوند، وجود ندارد. ما اولویت ها را شناسایی و براساس آنها به احیای واحدها اقدام خواهیم کرد.
اما با همه این اوصاف نمی توان نسبت به این موضوع که واحدهای صنعتی دوباره راکد نشوند، تضمین داد؛ زیرا ممکن است محصولی در زمانی که برای احیای آن اقدام شده، بازار خوبی داشته باشد اما پس از آن تقاضا برای محصول کاهش یابد. البته اگر جامعه هدف درست شناسایی شود، درصد راکدشدن مجدد واحد بسیار پایین خواهد بود. سخنگوی وزارت صمت با تاکید بر این موضوع که وزارت صمت اعتقادی به تنفس مصنوعی واحدها ندارد، اظهار کرد: هر واحد اقتصادی غیرکارآمد باید از چرخه اقتصاد خارج شود و به جای آن واحدهای کارآمد ایجاد کرد. منطق طرح احیا آن است که از صنایع ناکارآمد به صمت صنایع کارآمد حرکت کنیم.
منابع طرح احیای واحدهای راکد و نیمه‌راکد
قالیباف در پاسخ به این سوال که برنامه دولت برای احیای واحدهای راکد چیست، گفت: مطابق با ماده 43 قانون برنامه ششم توسعه، دولت مکلف است در قالب بودجه های سنواتی، اعتباراتی را برای نوسازی صنایع در نظر بگیرد. اما با توجه به محدودیت‌های بودجه ای، وزارت صمت در این طرح، اتکایی به منابع بودجه ندارد و به دنبال منابع دیگری است. برای مثال وزارت صمت، وزارت اقتصاد و بانک‌مرکزی، تفاهم‌نامه 50همتی را برای نوسازی صنایع امضا کرده اند که 230همت برای سرمایه ثابت و 933همت برای سرمایه در گردش دیده شده است. ظرفیت های تبصره 18 در قالب صندوق کارآفرینی امید و تشکیل صندوق‌های سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و... دیگر منابع وزارتخانه برای این طرح هستند. به طور کل می توان گفت بازار سرمایه، بازار پول، بودجه و آورده خود سرمایه‌گذار، از منابعی هستند که در این طرح روی آنها حساب شده است.
او در مورد اینکه واحدها چگونه و با چه سامانه ای احیا خواهند شد، گفت: ما از طریق شاخص هایی، صنایع اولویت دار را معرفی خواهیم کرد تا سرمایه‌گذار جدید وارد شود. برخورد واحدها و سرمایه‌گذاران نیازمند پلتفرمی است که در آینده آن را معرفی خواهیم کرد. سخنگوی وزارت صمت گفت: در مدت یک‌سال دولت سیزدهم، 2هزار و 54واحد صنعتی راکد و نیمه‌راکد احیا شده که این رقم نسبت به یک‌سال دولت دوازدهم، 44درصد رشد داشته است. در یک‌سال اول دولت دوازدهم، هزار و 427واحد صنعتی احیا شده بود. همچنین سرمایه‌گذاری ها 53درصد نسبت به دولت قبل رشد داشته است.
انحصار نداریم
سخنگوی وزارت صمت در پاسخ به این سوال که در فضای انحصاری و دستوری اقتصاد ایران، صنایع چطور رشد کنند، تصریح کرد: ما چیزی به نام انحصار نداریم و عمده صنایع در ایران حالت رقابتی دارند. تنها در حوزه هایی شبه‌انحصار داریم، نه انحصار مطلق (مثلا خودرو). در لوازم‌خانگی بیش از 200واحد تولیدی در کشور در حال فعالیت هستند و تولید آن‌قدر بالاست که طرحی 22همتی برای توزیع قسطی لوازم‌خانگی تدوین شده است؛ این یعنی رقابت.
تهدید جدی اقتصاد ایران در آینده
قالیباف بیان کرد: البته یک موضوع و خطر جدی وجود دارد که باید فکری به حال آن کرد. تهدید جدی در آینده، رقابت و مداخله نیست، بلکه کاهش قدرت خرید در سمت تقاضاست. در 30سال اخیر و به‌خصوص دهه90، قدرت خرید به‌تناسب تورم افزایش نداشته است و در نتیجه کاهش تقاضای کل را شاهد بوده ایم؛ یعنی تولید می‌شود ولی خرید و فروشی نداریم و باید فکری به حال این موضوع بکنیم. او با تاکید بر نگاه فراگیر وزارت صمت به احیای واحدهای صنعتی راکد و نیمه‌راکد، گفت: در گذشته هم بحث احیای واحدها مطرح بوده اما توفیقی به دست نیامده است و همواره این واحدها دوباره از کار می‌افتادند یا قدر مطلق احیاشده ها کمتر از واحدهایی بود که از چرخه اقتصاد خارج می شدند. یکی از مهم‌ترین برنامه های وزارت صمت پیمایش واحدهای تولیدی است؛ یعنی به جای آنکه صبر کند تا واحد راکد شود و سپس آن را احیا کند، از ابتدا تولید و... واحد را تحت نظر می گیریم و بررسی می کنیم که برای مثال علت کاهش تولید در یک‌واحد چه بوده و قبل از راکد شدن واحد به سراغ آن خواهیم رفت.
بنگاه ها به مدیریت غلط خود می بازند
قالیباف اضافه کرد: پروژه دیگر وزارتخانه احیای مجوزهاست. قبلا فرآیند دریافت مجوز خود هفت‌خوان رستم بود و حتی اگر ایده عالی خلق می شد، روند دریافت مجوز آن‌قدر طولانی بود که ایده دیگر در زمان دریافت مجوز کارآیی نداشت. همچنین به دنبال این هستیم که لکه های صنعتی را ساماندهی کنیم. مثلا موضوع مدیریت یکی از ایرادات اصلی برخی بنگاه هاست و بسیاری از واحدهای صنعتی به مدیریت غلط خود می بازند که برنامه ما آن است تا دانش مدیریت در بنگاه ها را ارتقا دهیم. بنابراین وزارت صمت بحث احیا را متفاوت تر از ورود تسهیلات به یک‌بنگاه می بیند و برای آن نگاهی جامع و فراگیر دارد.
سامانه ای به نام به‌هم رسانی
«دنیای‌اقتصاد» در ادامه برای تشریح بیشتر جزئیات احیای واحدهای صنعتی راکد و نیمه‌راکد به گفت وگو با هرمز سلیمانی، معاون دفتر محیط کسب‌وکار وزارت صمت پرداخت. او درباره احیای واحدهای صنعتی راکد و نیمه‌راکد گفت: پروژه احیای واحدهای صنعتی راکد و نیمه‌راکد، یکی از 10پروژه تحولی وزارتخانه است. در مورد احیای این واحدها باید ملاحظاتی را در نظر گرفت و بررسی کرد که علت تعطیلی واحد چه بوده است. برخی از واحدها به خاطر بازار نامناسب محصولات تولیدی تعطیل شده‌اند؛ برخی دیگر به دلیل مشکل مالی و برخی نیز به دلیل مشکلات مدیریتی یا فرسودگی ماشین‌آلات. اگر واحدی به دلیل نبود تقاضای کافی برای محصولش تعطیل شده باشد و توسعه صادرات یا برندسازی رافع این مشکل نباشد، عمدتا باید راه‌حل را در ارتقا تکنولوژی و تغییر نوع تولید متناسب با نیاز روز جست‌وجو کرد. مثلا برخی محصولات نظیر میلگردهای فولادی، اشباع شده اند و احیای این واحدها احتمالا چندان نتیجه‌بخش نخواهد بود. اما اگر مشکل مدیریتی بوده باشد، واحد قابل احیاست و می توان مشکل را حل کرد.
همچنین برخی واحدها به دلیل مشکل کمبود نقدینگی، مواد اولیه یا سرمایه در گردش، راکد شده‌اند که در صورت تامین مالی یا مشارکت سایر سرمایه‌گذاران توانمند می توان واحد را احیا کرد. معاون دفتر محیط کسب‌وکار وزارت صمت ادامه داد: سازمان گسترش با همین هدف تاسیس شده است. این سازمان باید واحدها را احیا و پس از سوددهی، به بخش خصوصی واگذار کند. سلیمانی با بیان اینکه در حال حاضر به‌رغم فعالیت اقتصادی اکثر واحدهای تولیدی، تعداد قابل‌توجهی واحد تعطیل یا راکد نیز داریم، اظهار کرد: وزارت صمت با ایجاد سامانه به‌هم رسانی، فرصتی برای مشارکت یا واگذاری بنگاه‌های تعطیل یا با فعالیت زیرظرفیت برای سرمایه‌گذاران جدید فراهم کرده است. سرمایه‌گذار می تواند به‌جای ایجاد واحد جدید، با ورود به این سامانه، واحدهای راکد یا طرح های نیمه‌تمام را انتخاب و در آنها سرمایه‌گذاری کند. البته ورود به این سامانه و سرمایه‌گذاری در طرح ها یا واحدهای آن بر مبنای اراده و اختیار بنگاه‌ها بوده و دولت به‌جز تسهیلگری، مداخله‌ای در این زمینه نخواهد داشت.
مجوز بازسازی و نوسازی برای تسهیلات
او گفت: چنانچه احیای واحد مستلزم نوسازی تجهیزات و تامین منابع مالی برای این منظور باشد، امکان ارائه تسهیلات وجود دارد و برای تسهیل در این امر و افزایش همراهی بانک‌ها در اعطای تسهیلات به این واحدها، وزارت صمت در نظر دارد حسب درخواست بنگاه، مجوزی تحت عنوان بازسازی و نوسازی برای واحدهای راکد را صادر کند. یکی دیگر از برنامه‌های وزارت صمت، جلوگیری از تعطیلی واحدهایی است که با کمتر از 50درصد ظرفیت اسمی در حال فعالیت هستند و این مهم بسته به شرایط بنگاه، از طریق تامین نقدینگی، ارائه مشاوره، توسعه پیمانکاری فرعی و خوشه‌سازی انجام می‌شود و بررسی‌های صورت‌گرفته نیز نشان از منفی بودن روند تعطیلی بنگاه‌ها دارد.
برداشتن موانع دولتی، بزرگ‌ترین حمایت است
هرچند تا چند سال پیش اعتقاد بر این بود که هرچه تعداد بنگاه های بزرگ بیشتر باشد، اقتصاد پویاتر و قدرتمندتر می‌شود، اما امروزه داستان متفاوت است و سهمی که بنگاه های کوچک و متوسط در رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال دارند، بسیار بالاست. این موضوع لزوم توانمندسازی بخش خصوصی، رقابت‌پذیری اقتصاد و تعامل با قواعد جهانی‌سازی، سیاستگذاری‌های مبتنی بر آزادسازی اقتصاد و تقویت بخش خصوصی را برای توسعه فعالیت‌های اقتصادی ضرورت می‌بخشد. بنابراین ضروری است که دولت تلاش کند امور این بنگاه ها را تسهیل کند تا بنگاه های اقتصادی خرد و متوسط بتوانند آزادانه و در شرایط رقابتی مناسب به بقای خود ادامه دهند.
اما نباید فراموش کنیم که بنگاه ها پیش از تسهیلات و حمایت های دولتی نیاز دارند از موانع دولتی رها شوند؛ تا زمانی که موانع دولتی همچون قیمت‌گذاری دستوری، کاهش قدرت خرید مردم براثر سیاست های غلط دولت، تصمیمات خلق‌الساعه، موانع صادراتی و... جلوی راه بنگاه‌ها قرار دارند، هیچ تسهیلات و حمایتی نمی تواند حیات بنگاه را تضمین کند. همان‌طور که سخنگوی وزارت صمت گفت؛ بسیاری از بنگاه ها به مدیریت غلط خود می بازند؛ اما اگر مساله را کلی تر ببینیم، بنگاه ها و در نهایت حیات اقتصاد، به مدیریت غلط سیاستگذارانش می بازد، بنابراین پیش از هر چیزی لازم است سیاست های غلط را اصلاح کنیم. در این شرایط است که اقتصاد می تواند به سمت رشد حرکت کند و برداشتن این موانع، خود حمایتی بزرگ از همه بنگاه هاست؛ در غیر‌این صورت، احیای واحد یا هر سیاست حمایتی دیگری، می تواند تنها مرگ آهسته اقتصاد را به دنبال داشته باشد.
--> اخبار مرتبط