ادامه خرید احتیاطی
دو هفته پس از توقف جنگ 12روزه، بازار محصولات غذایی همچنان به تعادل نرسیده است. کارشناسان تغییر الگوی خرید مردم به‌دلیل نااطمینانی موجود را علت اصلی التهابات در بازار میدانند. از سوی دیگر افزایش هزینه تولید ناشی از رشد نرخ ارز، قیمتها را تحت تاثیر قرار داده است.
مرضیه احقاقی: آغاز تهاجم نظامی رژیم صهیونیستی به خاک ایران، زمینه ساز رشد تقاضای احتیاطی از سوی مردم برای خرید کالاهای اساسی و مصرفی بود. این رشد تقاضا به افزایش بهای مواد خوراکی منجر شد. بااین وجود پس از توقف جنگ، همچنان آرامش به بازار محصولات خوراکی بازنگشته است.
روند رو به رشد بهای مواد غذایی درحالت کلی از دلایل متعددی نشات می‌گیرد که ازجمله مهم‌ترین آنها باید به روند روزافزون تورم، صعود قیمت ارز، نبود دورنمای روشن نسبت به آینده، عوامل خارجی ازجمله رشد قیمت مواد غذایی در بازارهای بین‌المللی و سیاستگذاری های نادرست در تامین مواد غذایی اشاره کرد. بااین وجود در هفته‌های اخیر شاهد شکل گیری رفتار احتیاطی از سوی مردم با هدف خرید مواد غذایی، کالاهای اساسی و همچنین محصولات بهداشتی و سلولوزی بوده ایم. به بیان دقیق تر این جنگ علاوه برآنکه به رشد تقاضای مردم منجر شده، هم زمان زمینه ساز تغییر در الگوی مصرف مردم را فراهم کرده است. تقابل نظامی میان ایران و رژیم صهیونیستی تنها 12 روز به طول انجامید. اما همچنان شاهد تداوم شرایط تنش گونه در میان مردم و نااطمینانی نسبت به بروز تنش ها در آینده نه چندان دور و همچنین شوک های قیمتی هستیم. در چنین شرایطی مردم به دنبال خرید با هدف انبارسازی محصولات هستند. همین موضوع نیز به صعود تورم قیمت خوراکی ها در هفته‌های آتی منجر خواهد شد.
در این میان شاهد مطرح شدن وعده‌هایی از سوی مسوولان و سیاستگذاران درخصوص ارزانی قیمت برخی مواد غذایی هستیم. کمااینکه در روزهای گذشته مسوولان با اشاره به واردات برنج، وعده ارزانی این محصول را داده اند. روغن نیز از دیگر محصولاتی است که هرازچندگاهی وعده تنظیم بازار آن مطرح می‌شود. بااین وجود رصد بازار حکایت از آن دارد که مردم نسبت وعده مسوولان درخصوص ارزانی یا تامین شدن نیازهای اساسی شان در شرایط بحرانی، دچار تردید هستند؛ بنابراین ترجیح می‌دهند امنیت غذایی خود را به سبک خودشان و با توجه به بودجه ای که دارند، تامین کنند.
در این میان توجه به این نکته ضروری به نظر می رسد که دولت‌ها وظایفی را درخصوص تامین امنیت غذایی مردم برعهده دارند. یعنی باید سیاست‌هایی را با هدف تامین حداقل نیازهای مردم به خصوص در شرایط بحرانی، اجرایی کنند. بااین وجود با نگاه کلی به سیاست‌های دولت در این بخش، می‌توان این طور ادعا کرد که نظام یارانه ای نیاز به بازبینی جدی برای حمایت از اقشار ضعیف دارد. به خصوص آنکه روند روزافزون بهای قیمت مواد غذایی نشان‌دهنده فشار تورمی به خانوارهای طبقه پایین و بیشتر آسیب پذیر کشور است.
موج دوم تورم خوراکی
اسدالله رضایی معاون شاخص قیمت مرکز آمار ایران در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» در ارزیابی روند روزافزون بهای مواد خوارکی در خرداد ماه امسال گفت: قیمت اقلام خوراکی نسبت به تغییرات و تنش های سیاسی و اقتصادی معمولا زودتر واکنش نشان می‌دهند. همین موضوع نیز عامل بالاتر بودن نرخ تورم اقلام خواراکی در قیاس با تورم کلی طی بسیاری از دوره‌های زمانی ازجمله خرداد ماه 1404 است.
وی افزود: بااین وجود آمار تورم ماهانه تا روزهای بیست وهفتم و بیست وهشتم هر ماه جمع‌آوری و نرخ های تورم محاسبه می‌شود. باتوجه به آنکه حمله نظامی رژیم صهیونیستی به خاک ایران در روز بیست وسوم خرداد ماه آغاز شد، سهم اصلی تورم این ماه را نمی‌توان به شرایط جنگی مرتبط کرد. به بیان دقیق تر آثار تورمی این جنگ در آمارهای خرداد ماه منعکس نشده است. این اثرگذاری احتمالا در ماه تیر قابل رصد و بررسی خواهد بود. ضمن آنکه پیش بینی می‌شود نرخ تورم خوراکی ها در تیر ماه نیز صعودی باشد.
معاون شاخص قیمت مرکز آمار ایران افزود: تورم ماهانه کل در خرداد ماه برابر 3.3 درصد برآورد شده است؛ درحالی که این شاخص برای اقلام خوراکی 4.9 درصد محاسبه شده است. تورم غیرخوراکی ها نیز در خرداد ماه برابر 2.5 درصد و پایین تر از تورم ماهانه کل برآورد می‌شود. رضایی گفت: در بررسی دقیق دلایل رشد تورم نرخ خوراکی ها در خرداد ماه امسال باید میزان تورم گروه‌های مختلف غذایی بررسی شود. براساس گزارش مرکز آمار، گروه‌های کالایی میوه و خشکبار در این ماه تورم 3.9 درصدی را تجربه کردند. ورود میوه‌های نوبرانه با قیمت بالا یکی از دلایل اصلی رشد تورم در این بخش است.
درهمین حال گروه لبنیات همچون شامل شیر، پنیر و... تورم 10 درصدی را ثبت کردند. رشد قیمت لبنیات عموما در ماه‌های نخست سال یعنی اردیبهشت و خرداد ماه اعمال می‌شود. بنابراین بخشی از فشارهای تورمی را باید ناشی از تعدیل قیمت ها در سال جاری دانست.
تداوم ذخیره سازی کابینتی
محسن امینی رئیس کمیسیون صنایع غذایی اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» در ارزیابی روند رو به رشد بهای مواد غذایی در دوره جنگ 12 روزه و تداوم آن پس از توقف عملیات نظامی میان دو کشور گفت: بروز تنش های سیاسی جریان عادی زندگی مردم را دچار چالش می کند. در این فضا مردم نگران هستند و دغدغه تامین نیازهای اساسی خود را پیدا می کنند، بنابراین مردم اصطلاحا وارد ذخیره سازی کابینتی می‌شوند. این خرید و ذخیره سازی به منزله رشد مصرف واقعی مردم نیست بلکه عموما با هدف رفع نگرانی انجام می‌شود.
رئیس کمیسیون صنایع غذایی اتاق بازرگانی ایران افزود: در دوره 12 روزه جنگ بخش زیادی از مردم از مناطق پرخطر به خصوص تهران به شهرهای کم خطرتر سفر کردند. درهمین حال دورهمی های خانوادگی افزایش یافت. به علاوه آنکه دسترسی به فضاهای بیرونی نیز کمتر شد. مردم بخش اصلی از زمان خود را درون خانه سپری می کردند درنتیجه نوع تقاضا برای محصولات غذایی، تغییر کرد. اما با گذر از 12 روز یاد شده همچنان تقاضا برای برخی محصولات غذایی به‌شدت بالا و غیرواقعی برآورد می‌شود. تداوم تقاضا برای خرید برخی محصولات حکایت از تداوم ذخیره‌سازی مواد غذایی ازسوی مردم در شرایط نااطمینانی نسبت به آینده دارد.
امینی تاکید کرد: در حال حاضر بیشترین تقاضا به کالاهای اساسی و ماندگار و محصولاتی همچون روغن، برنج، ماکارونی و... اختصاص دارد. تقاضا برای محصولاتی همچون تنقلات قابل توجه نیست. درخصوص کالاهای بهداشتی و سلولزی هم تقاضا همچنان قابل توجه است.
این فعال صنعت غذا در پاسخ به سوالی مبنی بر روند فزاینده قیمت مواد غذایی و محصولات صنایع غذایی با وجود توقف عملیات نظامی میان ایران و رژیم صهیونیستی گفت: بروز تنش و شرایط جنگی به رشد فزاینده قیمت دلار در کشور منجر شد. بخش بزرگی از مواد اولیه مورد استفاده در صنایع تولیدی وارداتی و ارزبر هستند بنابراین افزایش قیمت دلار به منزله صعود قیمت محصولات نهایی مصرفی مردم خواهد بود. در صنایع غذایی نیز قیمت بخشی از مواد اولیه به خصوص در بخش بسته بندی با توجه به وابستگی به واردات، تابع نرخ ارز است . ضمن آنکه قیمت دلار به بهای محصولات داخلی نیز جهت می‌دهد. اما با فروکش کردن تنش و در جریان افت قیمت دلار، سرعت کاهش قیمت محصولات نهایی با کندی روبه‌رو است.
امینی گفت: رفع این مشکل تنها در شرایطی ممکن است که قیمت گذاری دستوری حاکم بر محصولات مختلف حذف شود. یعنی در شرایطی که فرآیند نرخ گذاری تابع عرضه و تقاضا باشد. اگر بازار تعیین کننده قیمت نهایی باشد، شرکت‌ها برای تداوم فعالیت خود ناچار به عرضه کالای رقابتی خواهند بود . بنابراین با کاهش تقاضا برای خرید یک محصول شاهد افت قیمت خواهیم بود. اما در حال حاضر با توجه به فرآیند قیمت گذاری دستوری عملا همگام سازی صنایع و بهای محصولات تولیدی شان با تقاضا، دشوار است.
این فعال عرصه تولید صنایع غذایی گفت: واگذاری بازار صنایع غذایی به مکانیسم عرضه و تقاضا ضروری است. این واگذاری به رشد قابل توجه قیمت ها منجر نخواهد شد و هرنوع نگرانی در این خصوص اشتباه است . چراکه خود تولیدکننده نیز می داند بازار و مردم کشش رشد قیمت نامتعارف را ندارند. یعنی رشد قیمت نامتعارف به افت تقاضا و به تبع آن کاهش تولید منجر خواهد شد. وی افزود: هربار صحبت از تقابل عرضه و تقاضا برای قیمت گذاری به میان می آید، مسوولان گمان می کنند که ما به دنبال رشد قیمت هستیم. درحالی که تولیدکنندگان به دنبال قیمت منطقی برای کالای خود و همچنین انعطاف پذیری بیشتر در شرایط خاص هستند.
متوسط قیمت کالاهای خوراکی
در خرداد ماه 1404 تغییرات متوسط قیمت اقلام خوراکی منتخب برای گروه‌های مختلف کالاهای خوراکی در مناطق شهری کشور به شرح زیر است:
نان و غلات: در این گروه، اقلام برنج ایرانی با 11.1 درصد، ماکارونی با 5.4 درصد و رشته آش با 4.4 درصد بیشترین افزایش قیمت را نسبت به ماه قبل داشته اند.
گوشت قرمز، سفید و فرآورده‌های آنها: در این گروه، بیشترین افزایش قیمت نسبت به ماه قبل مربوط به مرغ ماشینی با 10.9 درصد است. همچنین بیشترین کاهش قیمت نسبت به ماه قبل مربوط به ماهی قزل آلا با منفی 0.5 درصد است.
لبنیات، تخم مرغ و انواع روغن: در این گروه، بیشترین افزایش قیمت نسبت به ماه قبل مربوط به تخم مرغ با 27.2 درصد، ماست پاستوریزه با 8.7 درصد، شیر پاستوریزه با 6.3 درصد و پنیر پاستوریزه با 5.6 درصد است.
میوه و خشکبار: در این گروه، بیشترین افزایش قیمت نسبت به ماه قبل مربوط به لیمو ترش با 46.4 درصد، سیب با 14.2 درصد و خربزه با 8.9 درصد است.
سبزیجات و حبوبات: در این گروه، بیشترین افزایش قیمت نسبت به ماه قبل مربوط به هویج فرنگی با 21.3 درصد، لوبیا چیتی با 8.4 درصد و لوبیا قرمز با 6.6 درصد است. همچنین بیشترین کاهش قیمت نسبت به ماه قبل مربوط به سیب زمینی با منفی 12.8درصد، کدو سبز با منفی 11.3درصد، خیار با منفی 10.3درصد، بادمجان با منفی 8.1درصد و فلفل دلمه ای با منفی 4.5 درصد است.
قند و شکر، آشامیدنی ها و سایر خوراکی ها: در این گروه، بیشترین افزایش قیمت نسبت به ماه قبل مربوط به نوشابه گازدار با 7.7 درصد، چای خارجی بسته ای با 7.6 درصد و قند با 7.3 درصد است.
جمع بندی
تورم اقلام خوراکی از میانگین تورم سایر کالاها و خدمات بالاتر است. این به این معنی است که قیمت مواد غذایی با سرعت بیشتری نسبت به سایر اقلام در حال افزایش است. دلایل متعددی را برای این امر می‌توان عنوان کرد ازجمله آنکه اقلام خوراکی به شوک های اقتصادی حساسیت بالاتری دارند.
قیمت مواد غذایی به سرعت تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند نوسانات نرخ ارز، تغییرات فصلی، و رویدادهای سیاسی قرار می‌گیرد. درهمین حال باید تاکید کرد که عرضه و تقاضای مواد غذایی به دلیل عوامل مختلفی از جمله شرایط آب و هوایی، فصلی بودن تولید و مسائل مربوط به توزیع، بیشتر از اقلام غیرخوراکی در نوسان است. این پدیده نشان‌دهنده فشار تورمی بیشتر بر سبد معیشت خانوارها، به ویژه خانوارهای کم درآمد است و نیازمند توجه ویژه برای کنترل و مدیریت آن به خصوص در شرایط بحرانی است.