از رها کردن اکران آنلاین تا تعیین شرط برای حمایت از اکران / سازمان سینمایی در دوره جدید به چه مسائلی باید توجه کند؟

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- الهه زواره‌ئیان؛ بالاخره انتظارها به پایان رسید و پس از یک ماه و چند هفته، محمد مهدی اسماعیلی رییس جدید سازمان سینمایی را منصوب کرد. محمد خزائی گزینه ای بود که از بین دیگر گزینههای نام آشنای روی میز اسماعیلی، همچون سید محمود رضوی، احسان محمد حسنی و مصطفی فرح بخش برای ریاست سازمان سینمایی پیشی گرفت و سکاندار این مسئولیت حساس شد. آن هم در روزهایی که وضعیت سینما و نمایش در ایران، خوب نیست. فیلمهای زیادی در صف اکران اند چراغ سالنها خاموش شده و معیشت سینماگران و هنرمندان دچار مشکل.

از این رو ریاست سازمان سینمایی به عنوان زیر مجموعه مهم وزارت ارشاد در سامان دادن به این وضعیت، نقش مهمی را ایفا میکند. سازمانی که در دوره هشت ساله دولت دوازدهم، سه ریاست متنوع به خود دیده است. گویی هر بار که یک رئیس بر سر کار امده تا به خود بیاید و منشا مشکلات را پیدا کند، برکنار شده و شخص دیگری جایگزین او شده است. بر همگان نیز واضح است که این جابهجاییها نه تنها کمکی به حل مسائل سینما و نمایش خانگی نکرده بلکه گویی به آن دامن زده و آشفتگیهای نظارت بر پلتفرمها، ناکارامدی اکران آنلاین و... را به دنبال داشته است. مسائلی که فلسفه وجودی این سازمان عریض و طویل را زیر سوال برده و این پرسش را به وجود آورده که آیا اساسا مساله این سازمان، سینماست و چرا مشکلات با عزل و نصب مدیران جدید حتی هیچ شکل جدیدی به خود نگرفته اند، چه رسد به آنکه حل شده و از بین بروند؟

*س_کشتی به گل نشسته‌ی اکران آنلاین _س*

از اسفند ماه 98 که حسرت دیدن فیلم های روی پرده در جشنواره سی و هشتم بر دل خیلی‌ها ماند تا به امروز بیش از 150 فیلم دیگر به صف اکران اضافه شدهاند. آن هم در شرایط بغرنج کرونا و تعطیلی سالنهای نمایش، بدون احتساب فیلمهای جشنواره و فیلم‌های توقیفی پیش از آنها، به راحتی میتوان بالای 150 فیلم را نام برد که در همین دو ساله پروانه ساخت گرفته اند. آن هم در شرایطی که سازمان سینمایی از وضعیت اکران با خبر بود و کشتی اکران آنلاین نیز به جز چند فیلم ابتدایی، عملا به گل نشسته بود.

از طرف دیگر در روزهای اوج درگیری بر سر نظارت بر نمایش خانگی، سازمان سینمایی در سکوتی عجیب به سر میبرد. سکوتی که با قول حسین انتظامی در نشست اخیر سازمان سینمایی در رابطه با منسجم کردن نظارت بر نمایش خانگی تناقض داشت و رسما باعث شد نظارت بر پلتفرم‌ها به ساترا واگذارشود. از این رو سوالی اساسی برای همگان پیش میآید و آن همان سوالی است که علیرضا رئیسیان در برنامه سینما معیار مطرح کرد:«در شرایطی که فیلمی اکران نمیشود، سالنها نمایش ندارند و پلتفرمها نیز از حیطه وظایف سازمان سینمایی خارج شده‌اند؛ پس عملکرد سازمان سینمایی دقیقا چه بوده است؟»

*س_حذف موسسه‌های تصویری، ریشه قدرتمند شدن پلتفرم‌ها؟_س*

قطعا مورد بحثترین مساله در زمان ریاست حسین انتظامی، واگذاری نظارت نمایش خانگی از وزارت ارشاد به ساترا بود؛ مساله‌ای که تیر ماه امسال بعد از گفتگوی قائم مقام ساترا با مهر قطعی شد و ساترا اعلام کرد که رسما مجوز ارشاد را به رسمیت نمی‌شناسد.

فارغ از اینکه این انتقال مسئولیت چقدر در بهتر شدن محتوای سریال‌های نمایش خانگی اثرگذار بود، باید کمی به عقب رفت و ریشه این مساله را از درون خود سازمان سینمایی بررسی کرد. سازمانی که به عنوان زیر مجموعهی وزرات ارشاد خواه ناخواه نقش مهمی در روند جداسازی پلتفرمها از وزارت ارشاد بازی کرد؛ در واقع با شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت سنگین پلتفرم‌ها، باعث شد پلتفرمها رفته رفته از نظارت این سازمان خارج شده و به جایی برسند که برای نظارت بر محتوای آن ها ساترا، شورای محتوایی و.. تشکیل شوند.

علیرضا رئیسیان، کارگردان سینما، در برنامه سینما معیار رادیو گفتوگو درباره عملکرد سازمان سینمایی در دوره گذشته گفت:«به نظر من بزرگترین مشکل در ریاست قبلی سازمان سینمایی تعطیل شدن موسسه رسانههای تصویری بود؛ از روزی که این موسسه تعطیل شد ماموریتهای این موسسه به دوش بنیادها و سازمانهای دیگر افتاد و در واقع جایی که منبع یک سیاستگذاری بود در زمان اوج پلتفرمها تعطیل شده بود؛ همین مساله باعث شد که پلتفرمها با کارکنان جداگانه و سرمایه خصوصی کار کنند و عملا نظارت بر این بخش از دست سازمان سینمایی خارج شود.»

در واقع مساله اصلی و وظیفه‌ای که حسین انتظامی با عنوان شفافیت مالی برای سازمان سینمایی تعریف کرده بود، در همین مقطع دچار ابهام شد و با جدا شدن پلتفرمها و موسسه‌های تصویری، سرمایه بخش خصوصی به این پلتفرمها تزریق شد و هنوز منابع مالی قابل گردش در این پلتفرمها قابل بحث است.

*س_اکران آنلاین راه نجات؟_س*

«پروانه نمایش دو فیلم دیگر صادر شد» این جمله را دستکم هر چند وقت یک بار از سایتهای خبری و کانالها میخوانیم. جملهای که شاید پیش از این شرایط و خاموش شدن چراغ سینماها حسابی ذوقزده مان میکرد به بهانه دیدن دوباره بازیگر یا کارگردان مورد علاقهمان در فیلمی جدید.

اما از اسفند ماه سال 98 خواندن این خبر مصادف بود با اضافه شدن دو فیلم دیگر به چرخه پنچر شده اکران در سینماها. چرخه‌ای که منتظر بود تا شرایط به حالت طبیعی برگردد و لااقل فیلم‌های پرمخاطب جشنواره سی و هشتم را راهی اکران کند؛ اما این اتفاق نیفتاد و مدیران سازمان سینمایی علیرغم خواستشان به اکران آنلاین روی آوردند؛ اکران آنلاین با استقبال تقریبا خوبی از فیلم «خروج» شروع شد، کج‌دار و مریض ادامه پیدا کرد و در نهایت در جلسه حسین انتظامی با اصحاب رسانه قرار شد شورای صنفی نمایش برای اکران آنلاین تشکیل شود؛ شورایی متشکل از نمایندگان پلتفرمها تا تماما به مشکلات و مسائل اکران آنلاین بپردازد؛ اما به دلیل شرکت نکردن نمایندگان پلتفرم‌ها در جلسه با سازمان سینمایی این اتفاق هم نیفتاد و باز اکران آنلاین با همان شورای صنفی نمایش ادامه پیدا کرد.

البته نه با فیلمهایی که انتظارشان را میکشیدیم بلکه با فیلمهایی نه چندان پر مخاطب که این چرخه، ناگهانی نابود نشود. از «طلا» و «تیغ و ترمه» تا «کشتارگاه» و «مهمانخانه ماه نو» که در خوشبینانهترین حالت در اکران پیش از کرونا نمیتوانستند رکورد جالب توجهی برای فروش کسب کنند. در حقیقت سینماگران با بهانه کمبود تبلیغات و قاچاق و سازمان سینمایی با عدم حمایت از جریان نوپای اکران آنلاین باعث کمرنگ شدن و سقوط این رویه شدند.

*س_حمایت مشروط از اکران_س*

هنوز چندی از بازگشایی سینماها نگذشته بود که سازمان سینمایی با وعده حمایت دو و نیم میلیاردی، تهیه کنندگان و سازندگان چند فیلم را تا پای اکران کشاند؛ وعده‌ای برای تضمین فروش، تا اندکی سینما از این رخوت رهایی یابد. اما وقتی سازندگان دو فیلم «درخت گردو» و «دینامیت» پای کار آمدند؛ شروط عجیبی توسط رئیس شورای صنفی نمایش مطرح شد تا یکی دیگر از وعده‌های سازمان سینمایی نیز عملی نشود؛ از حمایت یک میلیاردی پس از گذر از فروش حداقل 2ونیم میلیارد تا واریز یک و نیم میلیارد بعدی وقتی فروش فیلم از پنج میلیارد گذشت!

بابک جوادی، کارشناس و منتقد سینما، در این باره به سینما معیار گفت:«جالب این جاست که با عددی که خودشان پیش از این گفته بودند موافقت نکردند! متاسفانه این عدم شفافیت باعث شد کارگردانان از اکران منصرف بشوند و شرایط خوبی که میتوانست مردم را با سینما آشتی بدهد از بین رفت.» وی همچنین ادامه داد: «حمایتی که سازمان سینمایی می‌توانست از اکران انجام دهد تا چرخه خالی اکران، آن هم در شرایط خاص حالا، اندکی جان بگیرد انجام نشد. در عوض جشنواره بین المللی فیلم فجر در همین شرایط با همان رویه قبلی برگزار میشود فقط به این دلیل که در آمار ها حضور داشته باشد و مثل هر سال برگزار شده باشد.»

هر چند تهیه کننده «دینامیت» چند روز بعد از جلسه سازمان سینمایی و تهیه کننده «درخت گردو» نیز در اوایل شهریور راضی به اکران شدند اما مشخص نشد حمایت سازمان سینمایی به این دو فیلم چگونه تعلق گرفت و پای شروط تضمین فروش از کجا به میان آمد!

*س_سینما به مثابه یک صنعت _س*

حمایت نکردن سازمان سینمایی از اکران آنلاین یا عدم نظارت صحیح بر پلتفرم، تنها وظایفی نیستند که سازمان سینمایی از عهده حل آن‌ها بر نیامده بلکه چرخه تکراری مشکلات در سینما و نمایش ایران هنوز پابرجاست. مشکلاتی که نیازمند رویه‌ای تازه است تا بتواند این ساختار را نه از نو دگرگون بلکه آرام آرام سر و سامان دهد و آن را به آنچه که باید نزدیکتر کند.

یکی از مسائلی که انتظار میرود در دوره ریاست جدید سازمان سینمایی پیگیری شود، صنعتی شدن سینما در ایران است؛ سال‌هاست در جهان، سینما به عنوان یک صنعت شناخته میشود در حالیکه در ایران هنوز نگاه خدماتی به سینما و هنر وجود دارد و این یکی از زیر ساختیترین مسائلی است که اگر بهبود یابد قطعا شاکله‌ی سینما را نیز تغییر خواهد داد. علیرضا رئیسیان، از فعالان این حوزه معتقد است:«سینما هنوز زیرمجموعه وزارت کار است و این دو با هم تناقض دارند؛ این ساختار به روز نیست و اگر سینما به عنوان صنعت شناخته شود، قطعا می‌تواند از مزایای بخش‌های مختلف مثل وام‌های کم‌بهره، بیمههای ضرر و زیان و.. استفاده کند.» وی همچنین ادامه داد:«در کشورهای توسعه یافته کسی معطل نیست تا سازمان خاصی مثل فارابی برای ساخت فیلمش پا پیش بگذارد. از بیمه سرمایهگذاری استفاده میکند و در این صورت نیز با دو بار ضرر دادن دیگر به فیلمساز وامی تعلق نمیگیرد.»

در حقیقت این گونه میشود که جلوی ساخت و تولید آثار کم مخاطب گرفته میشود و فیلمساز به جای آنکه بلافاصله بعد از ساخت فیلمش سراغ فیلمنامه بعدی برود و فقط فیلم به چرخه اکران اضافه کند، پای زیان فیلمش بایستد تا این ساختار اصلاح شود؛ حالا باید دید این راهکار در دوره جدید ریاست سازمان سینمایی تا چه میزان جدی گرفته میشود و چقدر می‌تواند رویه جدیدی در ماهیت تالیف در سینما به وجود آورد.