از گران‌ترین بازیگر تا سپردن نقش امام علی (ع) به مهدی فتحی
سریال «امام علی (ع)» را سال‌ها هم پخش کنند کهنه نمی‌شود بلکه هر بار تماشایِ آن نکات جدیدی از شاخصه‌های بالای فنی سریال را به رخ مخاطب می‌کشد.
گروه فرهنگی خبرگزاری تسنیم- مجتبی برزگر: هنوز که هنوز است نمی‌توان از کنار سریال امام علی (ع) عبور کرد و آن را نادیده گرفت. سریالی که هنوز بعد از چند دهه، رنگ کهنگی به خودش نمی‌گیرد. البته سازمان صداوسیما در یک اقدام نوآورانه امسال این سریال را با کیفیت 4K به آنتن تلویزیون رساند.
این روزها که درباره سریال «معاویه» زیاد صحبت می‌شود؛ در میان کشورهای اسلامی پخش آن را ممنوع اعلام می‌کنند، یادی از سریالِ امام علی (ع) داود میرباقری که آن را برای خودش افتخار بزرگی می‌داند و بارها این نکته را گفته که آرزویم ساختن سریال امام علی (ع) بوده، یک غنیمت بزرگ است.
ای کاش به قولِ داریوش ارجمند بازیگر نقش مالک اشتر، چندین سریال بزرگ مثل امام علی (ع) ساخته می‌شد. شاید این نکته برای امروزِ ایجاد تحریف و شائبه از سویِ برخی کمپانی‌های فیلمسازی و سریال‌سازی، راهگشا بود.
وقتی «معاویه» و برخی از سریال‌های این‌چنینی ساخته می‌شوند کارهای متعدد درست و مستند همچون «امام علی (ع)» ساخته می‌شدند این شائبه‌ها هیچ راهی به جایی نمی‌برد. الان هم کتاب‌ها و مستندات مختلف هرگز اجازه نمی‌دهند که مخاطبان سراسر کشور این سفیدشویی‌های غیرحرفه‌ای را از سویِ سازندگان سریال «معاویه» باور کنند!
تاریخ همان‌گونه که داود میرباقری در سریال امام علی (ع) نقلش کرده، روایت کرده معاویه چگونه پرچم ظلم را برافراشته و حضرت علی (ع) به خاطر برافراشته کردن پرچم عدالتخواهی، به شهادت می‌رسد.
سریال شدن زندگی طلبه‌ها؛ از «پرده نشین» تا «مرهم»اما در این گزارش به راز ماندگاری سریال امام علی (ع)، فیلمنامه، دستمزد، انتخاب بازیگران و خصوصاً پرداختن به چند واقعیت پرداخته‌ایم:
سریالی که سال 1375 برای نخستین بار روی آنتن رفت و تبدیل به یکی از مجموعه‌های پرطرفدار تاریخ تلویزیون شد. شاید اصلی‌ترین راز ماندگاری سریال امام علی (ع) در فیلمنامه و دیالوگ‌های شاعرانه‌اش باشد. همان‌گونه که بسیاری از منتقدین و کارشناسان هم فیلمنامه سریال امام علی (ع) را بسیار جذاب می‌دانند. داود میرباقری سال 1370 فیلمنامه‌ای به نام «خاری در گلو» که اشاره به خطبه «شقشقیه» حضرت علی (ع) در نهج‌البللاغه دارد، نوشت اما مسئولان وقت تلویزیون اصلاحیه‌های فراوانی به آن وارد کردند.
بازنویسی دوباره فیلمنامه منجر به سریال «امام علی (ع)» شد و سال 1373 کلید خورد. اما شاید یکی از واقعیت‌هایی که باید به آن پرداخت و کمتر درباره‌اش صحبت شده، نقشِ مهم حسین پناهی در نگارش فیلمنامه سریال «امام علی (ع)» است.
حضور او در خلق دیالوگ‌های درخشان این سریال تاثیر زیادی داشت به ویژه که ابتدا قرار بود این مجموعه به عنوان یک تله تئاتر ساخته شود و شاید بر همین اساس روی دیالوگ‌های این مجموعه تلاش زیادی صورت گرفت تا فیلمنامه منحصر به فردی به خروجی برسد.
شاید یکی از عوامل موفقیت دیگرِ میرباقری و راز ماندگاری سریال «امام علی (ع)» در شخصیت‌سازی به جای تیپ‌سازی و بازی‌های درخشان بازیگران سریال باشد. در سریال «امام علی (ع)» نقش‌ها در حد تیپ نماندند و تعریفی دیگر از بازی در نقش تاریخی به ثبت رسید. شخصیت‌ها همه شناسنامه دارند و حتی اگر بیننده‌ای درباره کسانی مثل ابوذر غفاری، مالک اشتر و دیگر یاران امام (ع) و نیز کاراکترهای منفی خصوصاً نقش معاویه و عمر و عاص با بازی درخشان بهزاد فراهانی و مهدی فتحی به موقعیت هر شخصیت پی می‌برد.
بازی‌های درخشان برای مخاطبان یک حافظه تاریخی ساخته که سریال را با بازیگرانش به یاد می‌آورند. کاملاً جریانِ انتخاب بازیگران نشان می‌دهد میرباقری با وسواس سراغ انتخاب بازیگر رفته و در بازی گرفتن هم سخت‌گیری می‌کند. شاید یکی از انتخاب‌های خوب او داریوش ارجمند برای نقش مالک اشتر و دیگری حتماً مهدی فتحی برای نقش عمر و عاص باشد.
حتماً عامل دیگر این موفقیت و ماندگاری، در موسیقی سریال «امام علی (ع)» باشد. بعد از دو دهه شنیدن موسیقی متن و تیتراژ سریال (کل صبحا و کل اشراقی...) همچنان طراوت دارد و ذهن را به سمت مفهوم و داستان سریال «امام علی (ع)» سوق می‌دهد. استاد فرهاد فخرالدینی براساس عبدالقادر مراغه‌ای (موسیقی‌دان، نوازنده و هنرمند ایرانی قرن نهم هجری) موسیقی سریال را ساخت و حواسش بود که موسیقی متن گاهی باید حزین باشد و گاه شاد و تیتراژ ترکیبی از هر دو.
در این میان حتماً نقش بزرگ و پررنگِ داود میرباقری بر هیچ کس پوشیده نیست. او سال‌های بعد با «مسافر ری» و بعدها «معصومیت از دست رفته» و «مختارنامه» ثابت کرد، ساختِ سریال «امام علی (ع)» اتفاقی نبوده و ساخت چنین کارهای بزرگی جزو توانمندی‌های ذاتی اوست.
اما چه کسی گران‌ترین بازیگر سریال بوده و چند واقعیت دیگر؟
گفته می‌شود سریال "امام علی (ع)" در 19 ماه فیلمبرداری ساخته شد و برای آن 250 میلیون هزینه کردند. داریوش ارجمند در این سریال ماهی حدود 95 هزار تومان دستمزد گرفته که به گفته تهیه‌کننده بالاترین دستمزد سریال بوده است.
28 سال قبل وقتی فیلمبرداری این سریال آغاز شد شاید هیچ‌کس فکرش را هم نمی‌کرد کاری که جلوی دوربین رفته بود، تبدیل به سریالی ماندگار و اثرگذار شود؛ اما این اتفاق، پنج سال بعد افتاد؛ وقتی که اولین قسمت‌های آن روی آنتن شبکه اول رفت. خیلی‌ها تصور نمی‌کردند این سریال آن‌قدر دیدنی و جذاب باشد که بعد از 22 سال هنوز هم بیننده داشته باشد.
اما برای اولین بار محمد بیک‌زاده تهیه‌کننده سریال امام علی (ع) از چند واقعیت هم پرده برداشت؛ اولینِ آن به ماجرای سانسور ابوذر در سریال امام علی (ع)؛ ماجرا از این قرار است که بیک‌زاده تهیه‌کننده سریال به خبرنگار تسنیم گفت: "اپیزود به اپیزود سریال را قبل از پخش، به دفتر رئیس وقت سازمان صداوسیما تحویل می‌دادیم. آن‌ها می‌گفتند که چه‌چیزهایی حذف شود. ما زمان پخش در پخش صداوسیما مستقر بودیم تا بعد از هر اتفاقی، روی آنتن برود. در میانِ بخش‌ها و اپیزودهای مختلف، بخش ابوذر بیشترین سانسور را به خود دید."
واقعیت دوم انتخاب محمدرضا شریفی‌نیا برای بازی در نقش ولید بود؛ محمدرضا شریفی‌نیا هم حین کار انتخاب شد. ایشان به عنوان عکاس وارد کار شد، کسی فکر بازیگرشدن ایشان را نداشت. سر شخصیت ولید که خاص بود و در تاریخ هم همین مقدار خاص است، گیر کردیم. شوخی‌هایی که رضا در جمعیت داشت و ارتباطی که با دوستان داشت، ناگهان خود ولید را دیدیم، خیلی اتفاقی ایشان انتخاب شد. انتخاب اول ما صدرا حجازی بود، بعد از آن اکبر عبدی بحث شد و بعد از آن وقتی مسئله رضا پیش آمد، دریافتیم شخصیت همان ولید را دارد و احتیاج نیست بازی کند و خودش باشد، بهتر است.
واقعیت بعدی انتخاب نقش قطام و ابن‌ملجم؛ بیک‌زاده این‌طور می‌گفت: خداوند اکبری مبارکه را بیامرزد واقعاً نقش ابن‌ملجم را خوب بازی کرد؛ سراغِ بازیگر دیگری برای این نقش نرفتیم. اما در مورد نقش قطام سراغِ آدم‌های مختلفی می‌رفتیم تا شخصی به این نقش بخورد. ویشکا آسایش خواهرزاده مرحوم مازیار پرتو بودند و ایشان را معرفی کردند، تست گریم دیدیم خیلی چهره مناسبی برای این نقش‌اند.
اما انتخاب نقش امام علی (ع) و سپردن به مهدی فتحی
تهیه‌کننده سریال امام علی (ع) برای اولین بار این واقعیت را این‌گونه تعریف کرد: «برای انتخاب افراد به‌عنوان بازیگر شخصیت‌های سریال به متون سیره ابن‌هشام مراجعه کردیم. این متون ظاهر شخصیت‌ها را تعریف کرده بود. این چهره‌ها را به عبدالله اسکندری چهره‌پرداز سریال انتقال می‌دادیم و بازیگرها مورد بررسی قرار می‌گرفتند که فلان بازیگر به این شخصیت می‌خورد؛ او دعوت می‌شد. اما در مورد نقش عمرو عاص باید بگویم که امیرالمؤمنین (ع) فرموده‌اند «عمرو عاص یک علی است در طریق باطل»، شما بودید چه‌کسی را برای این نقش انتخاب می‌کردید؟
از طرفی کسی نمی‌توانست نقش عمرو عاص را مثل مهدی فتحی دربیاورد. من همیشه گفته‌ام داریوش ارجمند و مهدی فتحی در دو کفه ترازو؛ هرکدام‌شان در جایگاه خودشان بی‌نظیر بودند. واقعاً نقش منفی کار بازیگر را دشوار می‌کند؛ مخاطب خواه‌ناخواه با نقش مثبت همذات‌پنداری می‌کند به همین جهت آن را دوست می‌دارد و در نقش منفی خیلی عجیب است که مخاطب همذات‌پنداری کند اما آن‌قدر مهدی فتحی این نقش را خوب بازی کرد که این اتفاق برای مخاطب افتاد.»