استاد دانشگاه ادیان و مذاهب قم: اعتکاف را تشریفاتی نکنیم

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، حسین محمدی فام استاد دانشگاه ادیان و مذاهب قم طی یادداشتی با موضوع «اعتکاف» نوشت: بسم الله الرحمن الرحیم «وَ عَهِدنَا اِلَی اِبرَاهِیمَ وَاِسمَاعِیلَ أَن طَهِرَا بَیتِیَ لِلطَائِفِینَ وَالعَاکِفِینَ وَالرُکَعِ السُجُودِ»؛ و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که حرم مرا پاکیزه دارید برای اهل ایمان که به طواف و اعتکاف حرم آیند و در آن نماز و طاعت خدا به جای آرند. (بقره، 125) چند سالیست بنا دارم مطلب و دغدغه‌ای را به رشته تحریر در بیاورم و در اختیار مراکز فرهنگی، بالاخص برگزارکنندگان مراسم اعتکاف، قرار بدهم تا حداقل روی آن فکر و تأمل شود. به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر فلسفه اعتکاف دچار فراموشی شده‌است؛ فلسفه اصلی اعتکاف، انقطاع از خلق و توجه تام به خالق است؛ یعنی شارع مقدس به ما پیشنهاد معتکف شدن در مسجد را داده است تا چند روزی از‌های و هوی دنیا و توجه به افراد و مخلوقات دست برداریم و در مسجد معتکف شده، مشغول روزه داری و شب زنده داری و تلاوت قرآن و نماز و عبادت باشیم. متأسفانه در سال‌های اخیر مراسم اعتکاف به شدت به سوی رویداد‌های فرهنگی تغییر هویت پیدا کرده و مساجد در برگزاری رویداد‌های بهتر از همدیگر سبقت می‌گیرند؛ به این معنا که هر مسجدی به دنبال دعوت کردن مداحان و منبری‌های مطرح‌تر و برگزاری جلسات بیشتر و استفاده از گروه تواشیح و مداح و سخنران و پخش کلیپ و مانند آن است. باید توجه داشته باشیم که اصلاً بنای ما برای شرکت در مراسم اعتکاف این بوده است که ذهنمان را خلوت کرده و از عالم کثرت متوجه عالم وحدت کنیم و با ذهنی فارغ از شلوغی‌ها و کثرات دنیا چند روزی خالصانه خدا را عبادت بکنیم، اما الان کسی که معتکف می‌شود، اصلاً فرصت خلوت پیدا نمی‌کنید؛ به تعبیر دیگر «ما فرصت طلایی خلوت در اعتکاف را از مؤمنان گرفته‌ایم!» امیرالمؤمنین علی علیه السلام در حدیثی فرموده‌اند: «فی الانفِراد لِعِبادَهِ اللهِ کُنوزُ الأرباح؛ در خلوت کردن برای عبادت خدا، گنجینه های پر سودی است.» (میزان الحکمه، محمد محمدی ری شهری، ج 7، ص 375) و همچنین در بیانی دیگر فرمودند: «مَنِ انفَرَدَ عَنِ الناسِ أنِسَ بِالله ِ سُبحانَهُ؛ پیوستن به خدا، در بریدن از مردم است.» (غرر الحکم و درر الکلم، حدیث 8644) واقعیت امروز جامعه ما این است که فرصت برای خلوت با خدا بسیار نادر شده است و در این زندگی شهری مدرن، زمان اعتکاف بهترین ساعات غنیمتی خلوت با حضرت معبود معشوق است. در هر حال، در این سال‌ها شاهدیم که فرد به محض اینکه وارد مسجد می‌شود، با برنامه‌های جمعی گوناگون مواجه می‌شود؛ مثلاً سحر برایش جلسه مناجات گذاشته‌اند، بعد از نماز صبح تلاوت قرآن گذاشته‌اند، قبل از اذان ظهر فلان شخص سخنرانی می‌کند، بعد از اذان ظهر فلان شخص مداحی می‌کند، هنگام عصر فرد دیگری برنامه دیگری را اجرا می‌کند و دوباره شب چهاردهم و شب پانزدهم و روز پانزدهم و اصلاً زمان خاصی برای اینکه این فرد بتواند با خدای خود خلوت کند یافت نمی‌شود. در حدیثی نورانی از امام صادق علیه السلام نیز درباره فایده خلوت با خداوند آمده است: «صَاحِبُ العُزلَهِ مُتِحصِن بِحُصنِ اللهِ وَ مُحتَرِس بِحِرَاسَتِهِ فَیَا طُوبَی لِمَن تَفَرَدَ بِهِ سِرًا وَ عَلاَنِیَه؛ هرکه عزلت و گوشه گیری اختیار کرد، متحصن شد به حصار خداوند و خود را به حفظ و حراست الهی کشید، پس خوشا به حال کسی که متفرد و یگانه شد به خدای خود در ظاهر و باطن.» (بحارالانوار، ج 70، ص 110) به نظر می‌رسد حداقل باید تعدیلی در این مسئله رخ بدهد؛ بنده در این نوشتار نمی‌خواهم دعوت سخنران و یا مداح و یا برگزاری مراسم را نفی کنم، اما می‌خواهم به برگزارکنندگان اعتکاف‌های گوناگون متذکر بشوم که از فلسفه اصلی اعتکاف یعنی فرصت خلوت با خدا غافل نشوند و حداقل اگر نیمی از زمان اعتکاف را به برگزاری مراسم اختصاص داده‌اند، لااقل نیم دیگری از وقت را به اختیار خود مردم بگذارند و آنها را تشویق کنند که با خدای خود خلوت کنند. در این زمینه مستندات دینی فراوانی وجود دارد که خارج از حوصله این نوشتار است و هدف از بیان این مطلب، فقط طرح این دغدغه بود که البته شاید کارشناسان دینی دیگر نسبت به این مطلب نقد‌هایی هم داشته باشند، اما آنچه به ذهن این کمترین می‌رسد، دقت و توجه به این مهم هست که «نگذاریم اعتکاف خالی از خلوت با خدا شود.» تلاش کنیم اعتکاف را فرصتی برای خلوت و مناجات با خدا قرار دهیم. در پایان تذکر این مهم ضروری است که این خلوت 3 روزه، مقدمهای نورانی برای ارتقای همت و عزم مؤمنان جهت حضور در جامعه و دنیای سیاست و فعالیتهای گوناگون اجتماعی، انقلابی و فرهنگی است.