استاد دانشگاه: فارس در حال تبدیل به استانی سالمندنشین است

عبدالرحیم اسداللهی شنبه در گفتگو با ایرنا اظهار کرد: نرخ رشد طبیعی جمعیت در ایران 1.1 است. البته اخیرا مرکز آمار اعلام کرده است که نرخ رشد جمعیت به زیر یک دهم درصد رسیده است، این در حالی است که نرخ رشد جمعیت سالمندی در ایران 4.8 است. بنابراین سرعت رشد جمعیت سالمندان در ایران 4.8برابر بیشتر از رشد طبیعی جمعیت در ایران است که سیاستگذاران سلامت و حاکمیت باید به این مسأله توجه کنند. وی ادامه داد: استان فارس بافت مهاجرپذیری دارد و این استان به دلیل برخورداری از شهری مانند شیراز که همیشه و به خصوص در سال‌های گذشته به عنوان شهر پاک و سالم از نظر زیست محیطی شناخته شده، جزو استان‌های مهاجرپذیر کشور به شمار می‌رود. همچنین می‌توان گفت استان فارس و شهر شیراز یک شهر سالمندپذیر و بازنشسته‌پذیر است.

مهاجرت افراد سالمند به کلانشهر شیراز عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شیراز اضافه کرد: در طول این سالها شاهد مهاجرت افراد فعال در حوزه صنعت به استان فارس بوده‌ایم. متأسفانه این افراد در محیط صنعتی که محیطی آلوده است کار کرده و به دلیل مواجه شدن با عوامل زیان‌آور در محیط کار، به شدت در معرض ابتلا به بیماری‌های ناشی از فعالیت در این محیط قرار گرفته‌اند. لذا ممکن است در صورت مبتلا شدن به بیماری‌های شغلی، این بیماری‌ها را با مهاجرت خود به استان فارس و به ویژه شهر شیراز منتقل کنند. عضو شورای سالمندان فارس بیان کرد: رویکرد هرم سنی جمعیتی استان فارس و شهر شیراز نشان می‌دهد که جمعیت سالمندان این استان بیش از میانگین کشوری است. در واقع به دلیل مهاجرت بسیاری از بازنشستگان و سالمندان از سایر شهرهای کشور به کلانشهر شیراز، جمعیت سالمندان این شهر در حال افزایش است و همین مسئله موجب شده شیراز جزو شهرهای پیر کشور محسوب شود. وی عنوان داشت: در حال حاضر بیش از 300 هزار سالمند در شهر شیراز زندگی می‌کنند که بخش عمده‌ای از این جمعیت به دلیل دسترسی بهتر به امکانات و خدمات شهری در مرکز شهر که بافت فرسوده شهر محسوب می‌شود ساکن هستند و باید این موضوع مورد توجه مسئولین قرار بگیرد. اسداللهی یادآور شد: سالمندان با گذر از دوران جوانی و میانسالی، با مسائل و مشکلات مختلفی در حوزه روابط اجتماعی، سلامت جسمانی و روانی روبه‌رو می‌شوند و آنان به علت تغییرات زیاد اسکلتی‌عضلانی مربوط به فرآیند سالمندی مستعد سقوط هستند. بنابراین سقوط یا افتادن، یکی از شایع‌ترین و جدی‌ترین مشکلات دوران سالمندی به شمار می‌رود. وی اظهار کرد: در واقع سقوط دومین علت مرگ ومیر ناشی از مصدومیت های غیرعمدی در سراسر جهان است. هرساله حدود 424 هزار نفر در سطح دنیا با علت سقوط می میرند که بیش از 80 درصد آنها از کشورهای کم درآمد و متوسط است و سالمندان از بیشترین تعداد سقوط های کشنده رنج می برند. اسداللهی با بیان اینکه سقوط یک حادثه ناگهانی و ناخواسته است، گفت: از هر سه سالمند بالای 65 سال، حداقل یک نفر سابقه سقوط در یک سال گذشته را داشته و در سن 80‌سالگی این نسبت به پنج درصد افزایش می‌یابد. عضو هیأت علمی بخش سالمندان دانشگاه علوم پزشکی شیراز، افزود: سقوط در سالمندی، یک عارضه مرتبط با سلامتی و مشکل شایع بهداشتی محسوب می‌شود و از عوارض سقوط، می‌توان به آسیب‌های جسمانی، روانی، کاهش وضعیت عملکردی و فعالیت‌های اجتماعی و بار مالی برای پرداخت هزینه‌های پزشکی اشاره کرد. او ادامه داد: حدود 40 تا 60 درصد سالمندانی که دچار سقوط می‌شوند، ممکن است آسیب‌های جدی مانند شکستگی‌های کمر، ران، لگن، دنده‌ها و خون‌ریزی مغزی را تجربه کنند و به دلیل عوارض سقوط، حدود یک‌سوم سالمندان، در بیمارستان بستری می‌شوند.

سقوط مهم‌ترین علل مرگ‌ومیر در سالمندان اسداللهی بیان داشت: سقوط یکی از مهم‌ترین علل مرگ‌ومیر در سالمندان نیز به شمار می‌رود؛ به طوری که حدود 30 درصد از سالمندان بالای 60 سال و 40 درصد از سالمندان بالای 85 سال به دنبال سقوط فوت می‌کنند. وی با بیان اینکه تعادل توانایی جمع آوری سیگنالهای حسی مربوط به موقعیت فرد و تولید پاسخهای حرکتی مناسب برای کنترل حرکت بدن است، گفت: زمانی که این توانایی به دلیل بیماری و روند پیری در افراد سالمند مختل می شود، خطر سقوط افزایش می یابد و متأسفانه ترس از افتادن موجب ایجاد یک وضعیت روانی و محدود کننده فعالیت های فیزیکی می‌شود. این استاد دانشگاه عنوان داشت: میزان ترس افراد سالمند می تواند به مراقبت بیش از حد به محدودیت های حرکتی و عدم استقلال آن ها بیانجامد، که این خود می تواند افت در عملکرد حرکتی سالمندان را به دنبال داشته باشد. در نتیجه ترس از افتادن یک متغیر روانشناختی در میان سالمندان ساکن در جامعه است و منجر به کاهش عملکرد تعادل، محدودیت فعالیت و مشارکت اجتماعی و کاهش کیفیت زندگی آنها خواهد شد. وی یادآور شد: از طرفی زمین خوردن بار مالی قابل توجهی بر فرد اعمال می‌کند. خدمات و مراقبتهای درمانی و اجتماعی به دلیل هزینه بالای بیمارستانها، ضرورت نیاز به پرستاری و مراقبتهای طولانی مدت و غیره، باعث افزایش بار مالی می‌شود. بنابراین پیشگیری از زمین خوردن و خصوصا شناسایی سالمندانی که در معرض خطر زمین خوردن قرار دارند، یک هدف بزرگ برای سلامت جهانی محسوب می‌شود. اسداللهی اظهار کرد: عوامل خطرزایی که احتمال زمین خوردن را افزایش می‌دهد شامل سابقه زمین خوردن، اختلال در راه رفتن، استفاده از وسایل کمک حرکتی، سرگیجه، بیماری پارکینسون، مصرف داروهای ضد تشنج، کیفیت محیط و طراحی و معماری داخل، آلودگیزیست محیطی، آلودگی هوا، برنامه ریزی شهری و محیط دوستدار سالمند، ناتوانی‌های فیزیکی و ترس از زمین خوردن، ضعف عضلانی، کندی حرکتی، نقص بینایی، مشکلات مفصلی، افسردگی، مشکلات شناختی و سن بالای 80 سال می‌شود.

نقش محیط و آلودگی هوا در عدم تعادل سالمندان و سقوط آنها وی بیان کرد: تقریبا دو سوم زمین خوردن ها در سالمندان قابل پیش بینی هستند و به سادگی با شناسایی عوامل ایجاد کننده خطر و تغییرات در محیط زندگی فرد می‌توان از رخداد آن پیشگیری کرد. از این میان، عواملی که می تواند از طریق مداخله اصلاح شود، سابقه سقوط و طراحی محیط و آلودگی ها است. اسداللهی یادآوری کرد: در کنار فاکتورهای زیستی و ژنتیکی که موجب اختلال در تعادل سالمندان می‌شود این فرضیه از گذشته مطرح بوده است که آیا محیط هم به اختلالات تعادل در سالمندان دامن می‌زند و به طور کلی محیط در تشدید عدم تعادل در سالمندان چه نقشی دارد؟

نتایج یک پژوهش این استاد دانشگاه اظهار داشت: بر همین اساس تیم تحقیقاتی ما تمام تلاش خود را به کار گرفت تا برای اولین بار در سال 1400 در یک مطالعه پیمایشی مستخرج از پایان‌نامه کارشناسی ارشد بهداشت عمومی، پژوهشی را انجام دهد و به ارتباط و تأثیرات محیط و آلودگی هوا بر عدم تعادل سالمندان و سقوط آنها بپردازد. وی اضافه کرد: ما تلاش کردیم با یک بررسی تحلیلی_ مقطعی در جمعیت 489 نفره سالمندان استان فارس در دو منطقه روستایی و شهری به تأثیرات محیط و آلودگی‌ها در عدم تعادل سالمندان و سقوط آنها بپردازیم و پس از اخذ مجوزهای لازم و تأیید کمیته اخلاقی دانشگاه علوم پزشکی شیراز مبنی بر صحت و قانونی بودن انجام پژوهش اطلاعات مربوط به سابقه سقوط طی یکسال گذشته، ترس از سقوط، تست تعادلی غیر طبیعی در وضعیت متحرک، ناپایداری هنگام راه رفتن و یا ایستادن در سالمندان و همچنین اطلاعات دموگرافیک آنان شامل سن، جنسیت، بیماری مزمن، بهداشت عمومی و محل سکونت بصورت شهری روستایی از سامانه سیب استخراج شد. او بیان داشت: معیار اصلی جهت ورود به مطالعه مربوط به سالمندانی بود که اطلاعات مربوط به آنان بر اساس سرشماری ابتدای سال 2021 در سامانه سیب موجود و فرم مراقبت از نظر خطر سقوط و عدم تعادل جهت آنان ثبت شده باشد. اسداللهی عنوان داشت: در ابتدا از سالمند مراجعه شده به مراکز خدماتی بهداشتی و درمانی در خصوص سابقه سقوط طی یکسال گذشته، ناپایداری هنگام راه رفتن یا ایستادن و ترس از سقوط سوال کرده؛ چنانچه به هر سه سوال مطرح شده جواب مثبت داده شد تست تعادل غیر طبیعی در وضعیت متحرک جهت سالمند انجام می‌گرفت. وی یادآوری کرد: از سالمند خواسته می‌شد از روی صندلی بلند شود و به اندازه سه متر در مسیر مستقیم تا نقطه ای که روی زمین با علامت مشخص شده است با سرعت معمولی به طرف جلو برود، سپس برگردد و به طرف صندلی آمده و مجددا روی صندلی بنشیند. از زمان شروع حرکت سالمند برای برخاستن از صندلی تا نشستن مجدد وی، با ثانیه شمار زمان گرفته می‌شد. چنانچه زمان انجام این فعالیت حداکثر 12 ثانیه به طول بیانجامد، تست را طبیعی و اگر زمان تست بیش از 12 ثانیه طول می‌کشید، تست غیرطبیعی قلمداد می‌شد. او اضافه کرد: اگر سالمند با ابزار کمکی مثل عصا یا واکر راه میرفت، این تست با استفاده از آن، انجام می‌گرفت. در تمامی مراحل انجام تست، ایمنی سالمند نیز در نظر گرفته شد چنانچه تست تعادلی طبیعی بود باز هم سالمند در گروه احتمال کم سقوط طبقه بندی می‌شود و چنانچه نتیجه تست طبیعی نبود پرسشنامه فعالیت ابزاری روزانه زندگیIADL برای سنجش هراس از سقوط در سه سطح ضعیف، متوسط و شدید تکمیل و بعنوان سالمند دارای احتمال سقوط طبقه بندی می‌شد.

اهمیت توجه به محیط زندگی سالمند در ارائه خدمات مراقبتی پس از سقوط اسداللهی اعلام کرد: یافته های این تحقیق نشان داد که نوع سکونت شهری یا روستایی بر عدم تعادل، تجربه سقوط و ترس از سقوط مؤثر بودند و محیط آلوده 63برابر می تواند هراس و ترس از سقوط را دامن بزند. در واقع نسبت شانس آلودگی هوا در رخداد هراس از سقوط و عدم تعادل سالمندان (OR = 63.49) است و در این تحقیق متوجه شدیم تأثیرات آلودگی در بانوان به مراتب بیشتر است. عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شیراز اضافه کرد: به نظر می رسد یک رابطه دوسویه بین عدم تعادل و ترس از سقوط وجود دارد. سالمندانی که دچار عدم تعادل هستند ممکن است در صورت نامساعد بودن شرایط فردی، محیطی وعدم حمایت اجتماعی دچار سقوط و زمین خوردگی شوند و این تجربه منجر به ترس از سقوط و کاهش خود کنترلی در هنگام انجام فعالیت می شود. اسداللهی توصیه کرد: در ارائه خدمات مراقبتی پس از سقوط توجه به محیط زندگی سالمند اهمیت دارد و سبک زندگی ارتقاءدهنده سلامت لازم است که این موضوع باید برای سیاستگذاران سلامت به ویژه سیاستگذاران سلامت روستاییان، محور توجه باشد.

گفت و گو از فرزانه قنبر دزفولی

• سالمندی
• سالمندان
• شیراز
• آلودگی هوا
• دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز
• فارس
• استاد دانشگاه