اعطای تسهیلات 5 میلیارد تومانی به ایده‌های برتر نوآوری اجتماعی

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، نشست خبری «جایزه ملی نوآوری اجتماعی» با حضور دکتر سید مهدی شریفی، دبیر ستاد توسعه فناوری‌های نرم و صنایع خلاق و دکتر علی‌اصغر سعدآبادی، دبیر کمیته علمی جایزه نوآوری اجتماعی، برگزار شد.

سعدآبادی درباره ابعاد اجتماعی چالش‌های روز کشور گفت: آمارهایی که خدمت شما عرض می‌کنم بخشی از واقعیت‌های تلخ جامعه ماست: حدود 15 میلیون نفر در ایران، به صورت مستقیم یا غیرمستقیم، درگیر معضل مواد مخدر هستند؛ یعنی از هر 6 نفر یک نفر. نزدیک به 44.7 درصد جمعیت روستایی کشور به آب سالم دسترسی ندارند. متاسفانه آمار رسمی و شفافی از کودکان کار، خودکشی و قاچاق نیز نداریم. اینها تنها بخش محدودی از مسائلی است که ما با آنها رودررو هستیم و نقش شما اصحاب رسانه و پژوهشگران، در بررسی این مسائل و ارائه راهکارهای عملیاتی بسیار برجسته و کلیدی است.

دبیر کمیته علمی جایزه، با تشریح ضرورت نوآوری اجتماعی، تصریح کرد: نه ما و نه شما دوست نداریم خبرها تلخ باشد، اما واقعیت این است که بسیاری از چالش‌های اجتماعی امروز با راهکارهای دیروز قابل حل نیست. ما به "نفس‌های تازه"، افراد نوآور و ایده‌های خلاقانه برای رفع این چالش‌ها نیاز داریم. نوآوری اجتماعی آمده تا پلی باشد بین مشکلات عظیم جامعه و آینده‌ای روشن.

وی ادامه داد: نوآوری اجتماعی هر جا بتواند یک مشکل اجتماعی را با پنج ویژگی حل کند، واقعی و کارا بوده است: نوآوری، پایداری، اثربخشی، تحقق در عمل (کنشگری اجتماعی)، و در نهایت بازده عملیاتی. ما معتقدیم باید مسائل را شناسایی کنیم، خود را در ذیل مشکلات افراد آسیب‌دیده قرار دهیم، و راهکارهای اجرایی و عملی بیابیم و اجرا کنیم.

سعدآبادی درباره تجربه شخصی خود در درک مشکلات اجتماعی مثال زد و گفت: در یک پژوهش برای درک زندگی افراد دارای معلولیت، شش ماه هر هفته، یک روز با ویلچر زندگی کردم تا بتوانم مشکلات آنان را لمس کنم. این تجربه به من نشان داد تا خود را مستقیماً درگیر معضل نکنیم، عمق مشکلات را درک نمی‌کنیم؛ و نوآوری اجتماعی از همین نقطه آغاز می‌شود.

وی درباره چرایی انتخاب "جایزه" به عنوان ابزار سیاست‌گذاری گفت: در اکوسیستم نوآوری کشور، ابزارهای متعددی برای حمایت وجود دارد و "جایزه" یکی از مؤثرترین آنهاست. مثال ساده‌اش لیگ فوتبال است: رقابت تنها برای اول‌شدن نیست، بلکه کل زیست‌بوم ارتقاء می‌یابداز بازیکن و مربی تا داور و تماشاگر. انتخاب و معرفی برگزیدگان جایزه ملی نوآوری اجتماعی هم، اگرچه جنبه افتخاری دارد، اما در واقع همه فعالان اجتماعی و نوآوران را برای ارائه راهکارهای اثربخش و خلاقانه به میدان رقابت می‌کشاند.

وی افزود: تلاش ما این است که نقاط ضعف تیم‌ها و ایده‌ها را شناسایی و تقویت کنیم و نقاط قوت را توسعه دهیم. فرآیند جایزه فقط اعلام برگزیده نیست؛ بلکه با ارزیابی، اثرسنجی، حمایت و ایجاد پیوند با نهادهای علمی و اجرایی به دنبال تقویت کل اکوسیستم نوآوری اجتماعی کشور هستیم و کمیته راهبری جایزه به ریاست دکتر ترکمانه، این مأموریت مهم را دنبال می‌کند.

دبیر علمی جایزه ملی نوآوری اجتماعی گفت: یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های ما، نبود شاخص‌ها و اندیس‌های علمی دقیق برای ارزیابی ایده‌ها و اقدامات حوزه نوآوری اجتماعی است؛ ضرورتی که امیدواریم با همکاری همه نخبگان، پژوهشگران، رسانه‌ها و دولت، بتوانیم گامی مهم برای آن برداریم.

سعدآبادی در ادامه این نشست با اشاره به الزامات اقتصاد مقاومتی گفت: یکی از دغدغه‌هایی که همواره از ما می‌پرسیدند این بود که فعالیت‌های شما چه نسبتی با اقتصاد مقاومتی دارد. در پاسخ به این پرسش، ما با همکاری دکتر عادل پیغامی، شاخص‌های اقتصاد مقاومتی را تدوین کردیم تا بتوانیم مشخص کنیم چه فرد یا نهادی واقعاً در این مسیر حرکت می‌کند و میزان پایبندی هر مجموعه به این اصول را بسنجیم. این شفاف‌سازی، ادعاها را از واقعیت‌ها جدا خواهد کرد و قطعاً اثربخشی بیشتری در سیاست‌گذاری‌ها خواهد داشت.

وی افزود: شیوه‌های ارزیابی صندوق‌های حمایتی ما با شبکه بانکی کشور کاملاً متفاوت است. خوشبختانه اکنون نگارش یک کتاب تخصصی با همکاری کمیته علمی و دانشگاه‌های کشور در حال انجام است که توسط انتشارات دانشگاهی به چاپ خواهد رسید و می‌تواند افق تازه‌ای برای ارزیابی علمی و عملی اکوسیستم نوآوری اجتماعی کشور به‌وجود آورد. منطق ارزیابی برگزیدگان جایزه ملی نیز مبتنی بر همین کتاب خواهد بود.

دبیر کمیته علمی جایزه ملی نوآوری اجتماعی درباره اهمیت برگزاری نخستین کنفرانس ملی این حوزه گفت: در بسیاری از حوزه‌های فنی، کشور ما توانسته با دنیا رقابت کند و حتی ایده و تکنولوژی خلق نماید، اما در حوزه نوآوری اجتماعی، با تنوع و تعدد مسائل خاص کشورمان مواجه هستیم، و همین باعث شده متخصصان ما در این عرصه به آبدیدگی و تجربه منحصربه‌فرد برسند.

وی ادامه داد: ما پژوهشگرانی داریم که مقالات آن‌ها در معتبرترین ژورنال‌های علمی جهان با محوریت کیس‌های اجتماعی ایران منتشر می‌شود. در برخی کتاب‌های دانشگاه‌های مطرح دنیا مثل آکسفورد به تجربیات و مطالعات دانشمندان ایرانی ارجاع داده می‌شود، اما متاسفانه تاکنون بستری مستقل برای ارائه تخصصی این ایده‌ها در قالب یک کنفرانس ملی وجود نداشت.

در همکاری با نشریات علمی پژوهشی وزارت علوم، قرار است مقالات برتر این کنفرانس در مجلات معتبر علمی چاپ شود تا ایده‌پردازان، محققان و دانشجویان، بتوانند با فراغ بال تجربیات و ابتکارات خود را عرضه کنند.

سعدآبادی با اشاره به ملاحظات ارزیابی نوآوری اجتماعی تصریح کرد: در مسیر برگزاری جایزه، تمرکز ما صرفاً بر اعلام راهکار یا پیامدهای کوتاه‌مدت نیست و نگاه ما به نتایج و آثار بلندمدت اقدامات است. نوآور اجتماعی کسی است که خودش را واقعاً در جایگاه مخاطب و ذی‌نفع قرار دهد و آن‌قدر عملیاتی و اثرگذار باشد که جامعه شاهد تغییر واقعی باشد. تا زمانی که یک نوآوری، منجر به تغییر و حل مسأله نشود، از نظر ما "نوآوری اجتماعی" تلقی نمی‌گردد.

وی در بیان اهمیت توجه به آثار و پیامدها، با ذکر یک مثال گفت: برای نمونه، در حوزه احیای دریاچه ارومیه، پروژه‌ای برای تحول کشاورزی و کارآفرینی کلید خورد. گرچه در ظاهر، اشتغال‌زایی و رشد اقتصادی رخ داد و حتی منافع مالی حاصل شد، اما در بلندمدت، همین پروژه باعث شد آب ورودی به دریاچه کمتر شود، خشکی و طوفان نمک افزایش یابد و زمین‌های کشاورزی رو به نابودی برود. این تجربه تلنگری است که باید در ارزیابی‌ها به "اثرپذیری و پایداری" به عنوان محور اصلی توجه داشت، نه صرفاً دستاوردهای اولیه یا ظاهری.

سعدآبادی در ادامه به اهداف و مدل حمایتی جایزه اشاره کرد و گفت: در طراحی این جایزه، آنچه برای ما اهمیت ویژه دارد، رشد و قابلیت‌سازی فعالان حوزه نوآوری اجتماعی است. ما به‌دنبال معرفی و توسعه الگوهایی هستیم که بتواند فرآیند رشد و بلوغ اجتماعی کارآفرینان را تسریع کند. به همین منظور، با همراهی نهادهای تخصصی مانند صندوق نوآوری اجتماعی، شرایطی فراهم شده تا شرکت‌ها و ایده‌های برتر، از حمایت‌های مالی و سرمایه‌گذاری بهره‌مند شوند.

سعدآبادی با اشاره به اهمیت نقش شتاب‌دهنده‌ها و اکوسیستم نوآوری اجتماعی کشور بیان کرد: ر کنار برگزارکنندگان جایزه ملی نوآوری اجتماعی، شتاب‌دهنده‌های مطرح کشور نیز حضور دارند تا فرآیند شتاب‌دهی، تیم‌سازی و تسهیل ورود ایده‌های خلاق به بازارهای اجتماعی با جدیت دنبال شود. این شتاب‌دهنده‌ها، دغدغه‌های اجتماعی روز را شناسایی می‌کنند و راهکارهای عملی برای حل آن‌ها ارائه می‌دهند.

وی افزود: در کنار شتاب‌دهنده‌ها، مشارکت فعال اعضای سیستم حکمرانی و دستگاه‌های اجرایی کشور را نیز در کمیته‌های مختلف داریم؛ به‌طوری که ایده‌های حوزه نوآوری اجتماعی به بدنه حاکمیت متصل شده و امکان توسعه و پیاده‌سازی آن‌ها در مقیاس ملی و منطقه‌ای فراهم خواهد شد. تلاش ما این است که با این رویکرد، اثرگذاری فرآیندی و همه‌جانبه‌ای برای حل مشکلات اجتماعی کشور رقم بزنیم.

دبیر کمیته علمی جایزه با تاکید بر تخصصی بودن نوآوری اجتماعی گفت: همانطور که علوم تخصصی مثل نانوتکنولوژی یا جراحی قلب نیازمند دانش و مهارت ویژه هستند، حل مسائل اجتماعی و اجرای نوآوری‌های مؤثر نیز نیازمند تخصص، تجربه و دانش حوزه است. ما باور داریم نوآوران اجتماعی اگر به صورت تخصصی و حرفه‌ای تقویت شوند، می‌توانند همان‌گونه که متخصصان پزشکی یا فناوری عمل می‌کنند، مشکلات مناطق محروم یا معضلات اجتماعی کشور را به طور علمی و اجرایی حل کنند.

وی خاطرنشان کرد: عده‌ای از اعضای کنونی این زیست‌بوم، پیش از این نشست، آشنایی چندانی با حوزه نوآوری اجتماعی نداشتند، اما امروز می‌توانند سفیران این حرکت ملی باشند. مأموریت ما تبدیل ایده‌های اجتماعی به الگویی زنده، کاربردی و محرومیت‌زدا است.

سعدآبادی درباره نظام ارزیابی جایزه توضیح داد: نظام ارزیابی در چهار سطح طراحی شده که در ادامه به تفصیل توضیح خواهم داد. ارزیابی ما رنگ‌بندی خواهد داشت و در چهار حوزه صورت می‌گیرد: فردی، شرکتی، نهادهای حکمرانی، و جمعی اجتماعی. هدف ما انتخاب یک نفر به عنوان برنده اصلی نیست، بلکه تلاش می‌کنیم از طریق اکوسیستم‌سازی، سطح مشارکت، بلوغ و تعامل تیم‌ها و افراد را در هر دوره ارتقاء دهیم.

وی افزود: برنامه‌ریزی ما این است که برای هر یک از سطوح و مشارکت‌کنندگان، بسته‌های حمایتی مختلف اعم از حمایت مالی، شتاب‌دهی، و وصل کردن به نیازهای واقعی کشور را در نظر بگیریم تا خروجی جایزه، اثرات کلان و راه‌گشایی برای حل معضلات اجتماعی در سراسر کشور باشد.

سعدآبادی با تشریح سطوح و مدل ارزیابی جایزه ملی نوآوری اجتماعی ادامه داد: جایزه ملی نوآوری اجتماعی برای ایجاد عدالت و رقابت واقعی، شرکت‌کنندگان را در چهار سطح اصلی ارزیابی می‌کند. سطح نخست به نوآوران فردی اختصاص دارد؛ افرادی که به صورت حقیقی ایده‌ای دارند یا آن را عملیاتی کرده‌اند و به طور مستقیم در این جایزه مشارکت می‌کنند. سطح دوم، نوآوری اجتماعی شرکتی است و شامل مدیران و شرکت‌های خصوصی فعال در حوزه نوآوری و کارآفرینی اجتماعی می‌شود. سطح سوم به نهادها و دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی اختصاص دارد که نقش‌آفرینان فعال در حکمرانی و مدیریت کلان مسائل اجتماعی هستند.

وی افزود: دلیل این تفکیک، تفاوت منابع و امکانات در هر سطح است؛ فردی که به تنهایی کار می‌کند طبیعتاً امکانات محدودی نسبت به یک نهاد حکمرانی کلان دارد و باید به تناسب شرایط خود مورد حمایت و ارزیابی قرار گیرد.

سعدآبادی سطح چهارم را چنین توضیح داد: سطح چهارم، آرمان و هدف نهایی جایزه است؛ جایی که افراد، شرکت‌ها و نهادهای حاکمیتی در قالب شبکه‌سازی و کنشگری جمعی، نوآوری اجتماعی را به حرکت فراگیر و ملی تبدیل می‌کنند. متأسفانه این اکوسیستم شبکه‌ای هنوز در ایران ضعیف است و ما با رسمیت بخشیدن به تنوع و مشارکت واقعی، به دنبال تقویت و تثبیت آن هستیم.

وی با تأکید بر نقش تجربه زیسته در نوآوری اجتماعی خاطرنشان کرد: اکثر راه‌حل‌های اثربخش اجتماعی از کسانی برخاسته‌اند که خود در دل مشکل بوده‌اند. فردی که سال‌ها با آب گل‌آلود روستا زندگی کرده و امروز با ورود به دانشگاه شریف، برای حل همین مشکل ایده می‌آورد. یا دو نفر از فعالان حوزه آسیب‌های اجتماعی که خود با معضل روسپی‌گری درگیر بوده‌اند و حالا با نوآوری خود توانسته‌اند طی سه سال، 360 نفر از زنان آسیب‌دیده را به مسیر زندگی بازگردانند. این ظرفیت‌ها و تجربیات ناب، فراتر از ادعاهای مسئولین است و باید دیده و حمایت شوند.

سعدآبادی در ادامه درباره مدل بلوغ و سطوح رشد شرکت‌کنندگان گفت: ما نوآوری اجتماعی را نه یک نقطه، بلکه یک مسیر رشد می‌دانیم. سطح اول، مرحله "رویش" است که فرد صاحب ایده شناسایی می‌شود و با کمک شتاب‌دهنده‌ها و صندوق‌های مالی ایده‌اش عملی می‌شود. سطح دوم، مرحله "ساختارگیری" و تبدیل ایده به شخصیت شرکتی است؛ جایی که ایده صاحب سازوکار و ساختار اجرایی می‌شود. سطح سوم، مرحله "نهادینه‌سازی اجتماعی" ست؛ پروژه‌های موفق وارد سیستماتیک شدن می‌شوند و آثار ملموس آن‌ها نمایان می‌شود. و سرانجام سطح چهارم، تحقق اثرگذاری کلان اجتماعی و حرکت ملی است.

وی درباره فرآیند ارزیابی توضیح داد: ارزیابی در چهار گلوگاه انجام می‌شود. نخست "خوداظهاری" است. عموم شرکت‌کنندگان با مراجعه به سایت جایزه خود را ثبت می‌کنند و آموزش‌های اولیه درباره نحوه ارائه ایده و پرزنت آسانسوری از همان ابتدا آغاز می‌شود تا اعتمادپذیری و مشارکت بالا برود. مرحله دوم، "دگرارزیابی" است. برای هر تیم یا فرد، ارزیابان مستقلی از سراسر کشور اعزام می‌شوند تا هم خوداظهاری بررسی شود و هم بازدید میدانی از اجرای پروژه صورت گیرد. این ارزیابان از شهرهای مختلف کشور انتخاب می‌شوند تا قضاوت صرفاً از مرکزیت نباشد و عدالت اجرایی رعایت شود.

وی درباره مرحله بعد افزود: در گام سوم، کمیته ارزیابی متشکل از اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها، فعالان نوآوری اجتماعی و افراد با تجربه‌ای که بارها ایده و پروژه عملیاتی داشته‌اند، نتایج ارزیابی‌های دو مرحله قبل را به طور دقیق بررسی می‌کنند. در نهایت، اسامی منتخبین توسط کمیته علمی، نهایی و اعلام خواهد شد.

وی تصریح کرد: اهداف و معیارهای ما فراتر از انتخاب یک برگزیده است. جایزه ملی نوآوری اجتماعی یک حرکت جمعی و ملی برای شنیده شدن صدای همه و شناسایی مسائل و راه‌حل‌ها در سطح کشور است. هدف این است که حتی کوچک‌ترین ایده یا اقدام اجتماعی نیز به چشم بیاید و مسیر رشد خود را پیدا کند. ما به دنبال ارزیابی شفاف، منصفانه و علمی هستیم تا هر تیم و نوآور در هر سطحی که قرار دارد، یک پله ارتقاء یابد و سهمی در بهبود تدریجی و بلوغ اکوسیستم نوآوری اجتماعی ایران داشته باشد.

وی از حضار خواست تا این انرژی و انگیزه را به سازمان‌ها، دانشگاه‌ها و شبکه‌های اجتماعی خود منتقل کنند و قدم‌های کوچک را جدی بگیرند، چرا که می‌تواند سرآغاز تحولی بزرگ در آینده ایران باشد.

سعدآبادی در پایان این نشست با اشاره به حمایت‌های مادی و معنوی از برگزیدگان جایزه ملی نوآوری اجتماعی تصریح کرد: برای برگزیدگان نهایی، مبلغ 200 میلیون تومان به عنوان جایزه نقدی در نظر گرفته شده است؛ اما اهمیت این جایزه تنها به ارزش مادی آن محدود نمی‌شود. در صندوق نوآوری اجتماعی، که ریاست هیئت مدیره‌اش بر عهده دکتر ترکمانه است، برای ایده‌های برتر تا سقف 5 میلیارد تومان تسهیلات حمایتی در نظر گرفته‌ایم. این تسهیلات با نرخ مناسب و دوره بازپرداخت طولانی ارائه می‌شود تا برگزیدگان بتوانند پروژه‌های اجتماعی خود را به شکلی عملیاتی به نتیجه برسانند.

وی افزود: در کنار این حمایت مالی، پس از انجام ارزیابی‌های تخصصی، نقاط ضعف تیم‌ها شناسایی و برای رفع آن‌ها برنامه‌ریزی خواهد شد. شتاب‌دهنده‌ها مسئولیت شتاب‌دهی و توانمندسازی تیم‌ها را بر عهده دارند تا با رفع موانع اجرایی، مسیر رشد نوآوران اجتماعی هموار شود.

سعدآبادی به چالش‌های قانونی در مسیر نوآوری اجتماعی اشاره کرد و گفت: یکی از دغدغه‌های جدی فعالان این حوزه، موانع حقوقی و بروکراسی است که گاه مانع پیشرفت ایده‌ها می‌شود. ما برای این بخش نیز تمهیداتی در نظر گرفته‌ایم تا افراد متخصص بتوانند در رفع گره‌های قانونی و تسهیل مقررات، به برگزیدگان کمک کنند تا ایده‌های خود را مؤثرتر در ساختار حاکمیتی و دستگاه‌های اجرایی پیش ببرند.

وی با تأکید بر نقش ارتباطات و شبکه‌سازی خاطرنشان کرد: یکی از برنامه‌های اصلی ما، وصل کردن تیم‌ها و صاحبان ایده به شرکت‌های خصوصی توانمند و نهادهای دولتی و حاکمیتی است تا ظرفیت‌های هر بخش به بهترین شکل در خدمت حل مسائل اجتماعی قرار گیرد. این بخش از حمایت به مراتب اثربخش‌تر از جوایز مادی خواهد بود.

وی افزود: حتی آن‌دسته از شرکت‌کنندگان که موفق به کسب عنوان برتر نشوند، اما شایسته تقدیر باشند، از جوایز نقدی و همین تسهیلات حمایتی بهره‌مند خواهند شد تا انگیزه آن‌ها برای ادامه مسیر حفظ شود.

سعدآبادی در پایان با قدردانی از زحمات همه اعضا و همراهان جایزه گفت: امیدوارم با تداوم این حرکت ملی و همراهی همه فعالان عرصه نوآوری اجتماعی، آرمان‌های جایزه در مسیر علمی، عملیاتی و شاخص‌های روشن به سرانجام برسد. از همه همکاران و به ویژه دکتر شریفی به خاطر شکل‌گیری درست این جایزه صمیمانه تشکر می‌کنم و اعلام می‌کنم که برای هرگونه حمایت از تیم‌ها و ایده‌های برتر، همواره در خدمت خواهم بود.