اعمال شب بیست‌وسوم ماه مبارک رمضان
امشب شب بیست‌وسوم ماه مبارک رمضان است، دیگر زمانی باقی نمانده، باید تمام تلاش خود را به کار برد تا در پناه رحمت خداوند متعال قرار گرفت.
به گزارش ایسنا، اعمال شب‌های قدر بر دو نوع است؛ یکی آنکه در هر سه شب باید انجام داد و دیگر آن‌هایی که مخصوص هر شبی است. اما اعمال مشترک چند چیز هستند:
اول:
«غسل»
علامه مجلسی فرموده است که "بهتر است غسل شب‌های قدر را مقارن غروب آفتاب انجام دهند که نماز مغرب را با غسل بخوانند".
دوم:
«خواندن دو رکعت نماز» در هر رکعت بعد از حمد، هفت مرتبه سوره توحید (قل هو الله احد) را بخواند و بعد از پایان نماز 70 مرتبه بگوید «استغفر الله واتوب الیه» در روایتی از رسول خدا (ص) آمده است که کسی که این عمل را انجام دهد از جای خود برنخیزد مگر اینکه خدای متعال او و پدر و مادرش را بیامرزد و خداوند، فرشتگان را مامور می‌کند که تا سال آینده برای وی حسنات بنویسند.
سوم:
«باز کردن قرآن و قرائت دعای مخصوص آن»
اللهم انی اسئلک بکتابک المنزل
خدایا از تو خواهم بحق کتاب فرستاده‌شده‌ات
و ما فیه و فیه اسمک الاکبر و اسماؤک الحسنی
و آن چه در آن است که در آن است نام بزرگت و نام‌های نیکویت
وما یخاف و یرجی ان تجعلنی من عتقائک من النار
و آنچه بدان‌ها ترس و امید شود که قرارم دهی از زمره آزادشدگانت از دوزخ
"پس هر حاجت که دارد بخواهد"
چهارم:
«بر سر گرفتن قرآن»
به فرموده امام صادق (ع) قرآن مجید را باید بر سر گذاشت و گفت:
اللهم بحق هذا القرآن
خدایا بحق این قرآن
و بحق من ارسلته به
و بحق آن کس که او را بدان فرستادی
و بحق کل مؤمن مدحته فیه
و بحق هر مؤمنی که در این قرآن مدحش کرده‌ای
و بحقک علیهم فلا احد اعرف بحقک منک
و بحقی که تو بر ایشان داری زیرا کسی نیست که حق تو را بهتر از خودت بشناسد
سپس 10 مرتبه بگوید؛ «بک یا الله» بحق خودت ای خدا
و 10 مرتبه «بمحمد» بحق محمد صلی الله علیه و آله
و 10 مرتبه «بعلی» بحق علی علیه السلام
و 10 مرتبه «بفاطم» بحق فاطمه سلام الله علیها
و 10 مرتبه «بالحسن» بحق حسن علیه السلام
و 10 مرتبه «بالحسین» بحق حسین علیه السلام
و 10 مرتبه «بعلی بن الحسین» بحق علی بن الحسین علیه السلام
و10 مرتبه «بمحمد بن علی» بحق محمد بن علی علیه السلام
و 10 مرتبه «بجعفر بن محمد» بحق جعفر بن محمد علیه السلام
و 10 مرتبه «بموسی بن جعفر» بحق موسی بن جعفرعلیه السلام
و10 مرتبه «بعلی بن موسی» بحق علی بن موسی علیه السلام
و 10 مرتبه «بمحمد بن علی» بحق محمد بن علی علیه السلام
و10 مرتبه «بعلی بن محمد» بحق علی بن محمد علیه السلام
و 10 مرتبه «بالحسن بن علی» بحق حسن بن علی علیه السلام
و10 مرتبه «بالحج» به حق حضرت حجت علیه السلام
"پس هر حاجتی که دارد از خداوند طلب کند و در تمام این اذکار نهایت حضور قلب و توجه به درگاه خدا را حفظ کند".
بهتر است اگر می‌خواهند توسل یا ذکر مصیبتی کنند قبل یا بعد از دعا باشد و دعا را قطع نکنند.
پنجم:
«زیارت امام حسین (ع)»
به فرموده علامه مجلسی زیارت امام حسین (ع)؛ در هر یک از سه شب قدر مستحب موکد است و در روایتی آمده است که سبب آمرزش گناهان می‌شود و اگر از نزدیک دسترسی به زیارت نداشته باشد از دور زیارت کند.
ششم:
«احیاء داشتن شب‌های قدر» یعنی اینکه این شب را تا صبح بیدار باشد و با عبادت، دعا، تلاوت قرآن، حضور در جلسات سخنرانی دینی، پرسش و پاسخ‌های مذهبی و یا مطالعه کتاب‌های تفسیر، عقاید و مواعظ آن را سپری کند. در روایتی از امام باقر (ع) آمده است "هر کس شب قدر را احیاء دارد، گناهان او آمرزیده می‌شود، هر چند که بسیار باشد" و بهتر است روز قبل مقداری استراحت کند و غذا و نوشیدنی کمتری بخورد تا خواب بر او غلبه نکند و کسانی که توانایی احیاء ندارند بهتر است اول شب را استراحت کنند و سحرگاهان بیدار باشند و عبادت کنند.
هفتم:
«اقامه 100 رکعت نماز»
صد رکعت نماز بخواند (هر دو رکعت یک سلام بدهد) که فضیلت بسیار دارد و افضل آن است که اگر توانایی داشته باشد در هر رکعت بعد از قرائت سوره «حمد» 10 مرتبه سوره توحید (قل هو الله احد) را بخواند.
هشتم:
خواندن دعایی که در ادامه می‌آید (حضرت زین العابدین (ع) در شب‌های قدر این دعا را می‌خواندند):
بخواند:
اللهم انی امسیت لک عبدا داخرا لا املک لنفسی نفعا ولا ضرا
خدایا من شام کردم در حالی که بنده خواری هستم که مالک سود و زیانی برای خویشتن نیستم
ولا اصرف عنها سوءا اشهد بذلک علی نفسی
و نتوانم از خویشتن پیش‌آمد ناگواری را بازگردانم و این مطلبی است که من آن را بر خویش گواهی دهم
واعترف لک بضعف قوتی وقل حیلتی فصل علی محمد و ال محمد
و به ناتوانی خود و بیچارگیم در برابرت اعتراف دارم، پس درود فرست بر محمد و آل محمد
وانجز لی ما وعدتنی وجمیع المؤمنین والمؤمنات من المغفر فی هذه اللیل
و وفا کن برایم بدانچه بر من و همه مؤمنین و مؤمنات وعده فرمودی از آمرزش در این شب
واتمم علی ما اتیتنی فانی عبدک المسکین المستکین الضعیف الفقیر المهین
و تمام کن بر من آنچه را به من دادی زیرا که من بنده بینوای مستمند ناتوان تهیدست خوار توام
اللهم لا تجعلنی ناسیا لذکرک فیما اولیتنی
خدایا قرار مده مرا فراموشکار از یاد خویش در آنچه به من انعام فرمودی
ولا لاحسانک فیما اعطیتنی ولا ایسا من اجابتک وان ابطات عنی
و نه غافل از احسانت در آنچه به من عطا کردی و قرارم مده ناامید از اجابت خویش و اگرچه دیرزمانی طول کشد
فی سرآء او ضرآء او شد او رخآء او عافی او بلآء او بؤس او نعمآء
چه در خوشی و چه در سختی در دشواری یا در آسایش در تندرستی یا گرفتاری در تنگدستی یا در نعمت
انک سمیع الدعآء
به‌راستی تو شنوای دعایی
نهم:
«طلب آمرزش گناهان و دعا برای امور دنیوی و اخروی»
مرحوم علامه مجلسی (ره) فرموده‌اند "بهترین اعمال در این شب‌ها طلب آمرزش گناهان و دعا برای امور دنیوی و اخروی است هم برای خود و هم برای پدر و مادر خویشان و دیگر مومنان؛ چه زنده باشند و چه از دنیا رفته باشند و همچنین ذکرهای مختلف و صلوات بر حضرت محمد (ص) و خاندانشان تا آنجا که مقدور است، انجام دهند و در بعضی از روایات نیز تاکید شده است که «دعای جوشن کبیر» را در این سه شب بخوانند.
در روایتی آمده است که شخصی خدمت رسول خدا (ص) رسیده و عرض کرد: اگر شب قدر را درک کردم، چه چیزی را از خداوند طلب کنم؟ که ایشان فرمودند: "عافیت و سلامتی را از خداوند بخواه".
شب بیست و سوم
این شب، از دو شب قبل برتر است و از احادیث متعدد اینگونه احتمال داده می‌شود که شب قدر همین شب است. در روایتی از امام باقر (ع) نقل شده است که مردی در ماه رمضان خدمت رسول خدا (ص) آمد و به آن حضرت عرض کرد: من در بیرون مدینه به سر می‌برم و شتر و گوسفند دارم که نمی‌توانم همه شب در مدینه حاضر شوم. دوست دارم شبی را به من معرفی کنی تا آن شب را به مدینه بیایم و در نماز و عبادت حاضر باشم. حضرت او را به نزد خود فراخواند و به طور در گوشی آن شب را معرفی کرد.
آن مرد نیز وقتی شب‌های بیست و سوم ماه رمضان فرامی‌رسید، با همه خانواده و فرزندان و غلامان به مدینه می‌آمد و آن شب را می‌ماند و صبحگاهان به منزل خویش بر می‌گشت. همچنین در روایت دیگری نقل شده است که رسول خدا (ص) در شب بیست و سوم ماه رمضان به سر و روی خانواده‌اش آب می‌پاشید تا به خواب نروند (و از فضیلت این شب بهره بگیرند.) روایات متعدد دیگری نیز داریم که می‌گوید: شب قدر، شب بیست و سوم است. مرحوم "علامه مجلسی" نیز در کتاب "زادالمعاد" می‌گوید: "اکثر احادیث معتبر دلالت دارد که شب بیست و سوم شب قدر است".
اعمال مخصوص شب بیست و سوم ماه رمضان
در شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان، غیر از اعمال مشترک شب‌های قدر، اعمال دیگری نیز وارد شده است تا فردی که این شب را به احیاء می‌گذراند در کنار اعمال مشترک شب‌های قدر، آن‌ها را نیز انجام دهد، که شرح آن در ادامه می‌آید:
1- سوره عنکبوت و سوره روم را بخواند که امام صادق (ع) فرمود: " هرکس در شب بیست و سوم، سوره‌های عنکبوت و روم را بخواند، به خدا سوگند! اهل بهشت است".
2- هزار مرتبه سوره "انا انزلناه" (سوره قدر) را بخواند.
3- سوره " حم دخان" (سوره دخان) را بخواند.
4- این دعا را بخواند:
اللهم امدد لی فی عمری
خدایا عمرم را طولانی گردان
و أوسع لی فی رزقی
و روزی‌ام را وسعت بخش
و أصح لی جسمی
و بدنم را تندرست بدار
و بلغنی أملی
و به آرزویم برسان
و ان کنت من الأشقیاء فامحنی من الأشقیاء و اکتبنی من السعداء
و اگر در زمره بدفرجامان هستم، مرا از آن گروه محو کن و در گروه سعادتمندان ثبت فرما
فانک قلت فی کتابک المنزل علی نبیک المرسل صلواتک علیه و آله یمحو الله ما یشاء و یثبت و عنده أم الکتاب
که تو در کتاب فرو فرستاده به پیامبر مرسلت (درود تو بر او و خاندانش) فرمودی: خدا محو می‌کند آنچه را بخواهد و ثبت می‌کند آنچه را اراده کند و کتاب جامع نزد اوست.
5- این دعا را که مخصوص شب بیست و سوم است بخواند:
یا رب لیل القدر و جاعلها خیرا من ألف شهر
ای پروردگار شب قدر و قراردهنده آن بهتر از هزار ماه،
و رب اللیل و النهار و الجبال و البحار
و پروردگار شب و روز، و کوه‌ها و دریاها
و الظلم و الأنوار و الأرض و السماء
و تاریکی‌ها و روشنایی‌ها و زمین و آسمان
یا بارئ یا مصور یا حنان یا منان
ای پدیدآورنده، ای صورت‌بخش، ای عطاکننده، ای نعمت‌ده،
یا الله یا رحمان یا الله یا قیوم
ای خدا، ای بخشنده، ای خدا، ای به خود پاینده،
یا الله یا بدیع یا الله یا الله یا الله
ای خدا، ای نو آفرین، ای خدا، ای خدا، ای خدا،
لک الأسماء الحسنی و الأمثال العلیا و الکبریاء و الآلاء
نام‌های نیکوتر و نمونه‌های والاتر و بزرگ‌منشی و نعمت‌ها از آن توست،
أسألک أن تصلی علی محمد و آل محمد
از تو درخواست می‌کنم که بر محمد و خاندان محمد درود فرستی،
و أن تجعل اسمی فی هذه اللیل فی السعداء
و قرار دهی در این شب نامم را در زمره سعادتمندان
و روحی مع الشهداء
و روحم را با شهیدان
و احسانی فی علیین
و نیکوکاری‌ام را در بلندمرتبه‌ترین درجه بهشت
و اساءتی مغفور
و گناهم را آمرزیده
و أن تهب لی یقینا تباشر به قلبی
و ببخشی بر من یقینی که دلم با آن همراه باشد
و ایمانا یذهب الشک عنی
و ایمانی که شک را از من زدوده گرداند
و ترضینی بما قسمت لی
و خشنودی به آنچه نصیبم کرده‌ای
و آتنا فی الدنیا حسن و فی الآخر حسن
و ما را در دنیا و آخرت پاداش نیکو عنایت فرما
و قنا عذاب النار الحریق
و از عذاب آتش سوزان حفظ کن
و ارزقنی فیها ذکرک و شکرک و الرغب الیک و الاناب و التوب
و در این شب ذکر و شکر خویش و رغبت به سوی خود و بازگشت و توبه روزی‌ام فرما
و التوفیق لما وفقت له محمدا و آل محمد علیهم السلام و به آنچه محمد و خاندان محمد (درود خدا بر آنان باد) را به آن موفق کردی توفیقم ده.
6- این دعا را که امام صادق (ع) نقل شده است، بخواند:
اللهم اجعل فیما تقضی و فیما تقدر من الأمر المحتوم
خدایا قرار ده در آنچه حکم می‌کنی و مقدر می‌کنی، از فرمان حتمی،
و فیما تفرق من الأمر الحکیم فی لیل القدر من القضاء الذی لا یرد و لا یبدل
در آنچه از کار حکیمانه جدا می‌سازی در شب قدر، از حکمی که بازگشت نپذیرد، و تغییر نیابد،
أن تکتبنی من حجاج بیتک الحرام فی عامی هذا
اینکه مرا در این سال از حاجیان خانه محترمت بنویسی
المبرور حجهم
حاجیانی که حجشان پذیرفته،
المشکور سعیهم
و سعیشان قبول افتاده
المغفور ذنوبهم
و گناهانشان آمرزیده شده
المکفر عنهم سیئاتهم
و بدی‌هایشان محو شده است
و اجعل فیما تقضی و تقدر أن تطیل عمری
و قرار ده در آنچه فرمان می‌دهی و مقدر می‌کنی که عمرم را طولانی گردانی
و توسع لی فی رزقی
و در روزی‌ام وسعت بخشی.
7- این دعا را که از امام حسین (ع) نقل شده است بخواند:
یا باطنا فی ظهوره
ای پنهان در حال آشکار بودنش
و یا ظاهرا فی بطونه
و ای آشکار در حال پنهان بودنش
و یا باطنا لیس یخفی
و ای پنهانی که مخفی نمی‌شود
و یا ظاهرا لیس یری
و ای آشکاری که دیده نمی‌شود
یا موصوفا لا یبلغ بکینونته موصوف
ای به وصف آمده‌ای که هیچ ممکنی به حقیقتش نمی‌رسد
و لا حد محدود
و هیچ حد بسته‌ای به او احاطه پیدا نمی‌کند
و یا غائبا غیر مفقود
و ای غایب گم‌نشده
و یا شاهدا غیر مشهود یطلب فیصاب
ای حاضری که مشهود نیست تا آنکه جست‌وجو شود و او را بیابند
و لا یخلو منه السماوات و الأرض و ما بینهما طرف عین
آسمان‌ها و زمین و آنچه بین آن‌هاست، به اندازه چشم برهم زدن از او خالی نیست
لا یدرک بکیف و لا یؤین بأین و لا بحیث
به کیفیتی معین دانسته نمی‌شود و محدود به مکان و جهت نمی‌شود
أنت نور النور
تویی روشنایی نور
و رب الأرباب
پروردگار پرورندگان
أحطت بجمیع الأمور
به همه امور احاطه کرده‌ای،
سبحان من لیس کمثله شی‌ء
منزه خدایی که مانندش چیزی نیست
و هو السمیع البصیر
و او شنوا و بیناست
سبحان من هو هکذا و لا هکذا غیره
منزه است آنکه دارای این صفات است و برای غیر او چنین صفاتی نیست.
سپس هر حاجتی دارد از خدا بطلبد.
8- همچنین از معصومین (ع) روایت شده است که در شب بیست و سوم ماه رمضان، در سجود و ایستاده و نشسته دعای زیر را می‌خواندند، بلکه مناسب است در تمام ماه رمضان و در زمان‌های دیگر پس از تمجید و ستایش خداوند و صلوات بر محمد و آلش (مثلا حداقل با گفتن الحمدلله و الصلاه علی رسول الله و آله الطاهرین) این دعا خوانده شود:
اللهم کن لولیک الحج بن الحسن
خدایا برای ولی‌ات حجت بن الحسن
صلواتک علیه و علی ابائه فی هذه الساع، و فی کل ساع
که درودهایت بر او و پدرانش باد، در این ساعت، و در هر ساعت
ولیا و حافظا
باش سرپرست و نگهبان
و قائدا و ناصرا
و پیشوا و یاور
و دلیلا و عینا
و راهنما و دیده‌بان
حتی تسکنه ارضک طوعا
تا او را با رغبت مردم در زمینت سکونت دهی
و تمتعه فیها طویلا.
و زمانی طولانی بهره‌مندش سازی.
9- همچنین این دعا را در حالی که دستان خود را به سوی آسمان بلند می‌کند، بخواند:
یا مدبر الامور
ای تدبیرگر امور
یا باعث من فی القبور
ای برانگیزنده مرده‌های در گور
یا مجری البحور
ای روان‌کننده دریاها
یا ملین الحدید لداود،
ای نرم‌کننده آهن برای داود،
صل علی محمد و آل محمد وافعل بی کذا و کذا
بر محمد و خاندان محمد، درود فرست و با من چنین و چنان کن.
و به‌جای کلمات کذا و کذا حاجات خود را بخواهد و سپس اضافه کند: اللیله اللیله، الساعه الساعه. این دعا را در حال رکوع، سجده، ایستاده و نشسته به طور مکرر بخواند.
10- با توجه به اهمیت شب بیست و سوم، غسل، احیا و زیارت امام حسین (ع) در این شب فضیلت بسیار دارد و همچنین خواندن آن «100 رکعت نماز» که مشترک میان همه شب‌های قدر است. شیخ طوسی در تهذیب، از ابوبصیر روایت کرده است که امام صادق (ع) فرمود: در آن شبی که امید می‌رود شب قدر باشد 100 رکعت نماز بخوان، در هر رکعت (پس از حمد) 10 مرتبه سوره قل "هو الله" (سوره توحید) را بخوان. ابوبصیر عرض کرد: اگر نتوانستم ایستاده بخوانم، چه کنم؟ فرمود: نشسته به‌جا آور! گفتم: اگر نتوانم نشسته بخوانم؟ فرمود: در همان حال که در بستر خود دراز کشیده‌ای، به‌جا آورد.
11- مرحوم "علامه مجلسی"، در "زادالمعاد" فرموده است: در این شب هر مقدار که ممکن باشد، قرآن بخواند و از دعاهای "صحیفه کامله سجادیه" نیز استفاده کند؛ مخصوصا دعای «مکارم الاخلاق» و دعای «توبه».
روزهای شب قدر را نیز باید حرمت داشت و به عبادت و دعا به سر برد؛ در احادیث فراوانی آمده است که روز قدر نیز در فضیلت مثل شب قدر است.